Гизела Янушевска
Гизела Янушевска (нем. Gisela Januszewska, тыумыштан Rosenfeld, шулай уҡ билдәле Kuhn һәм Roda фамилияһы менән билдәле; 22 ғинуар 1867 йыл — 2 март 1943 йыл) — Австрия табибы.
| Гизела Янушевска | |
 | |
| Зат | ҡатын-ҡыҙ[1] |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
.svg){kind=small} Австро-Венгрия |
| Исем | Dr. Gisela Januszewská[2] |
| Тыуған көнө | 22 ғинуар 1867[3][4][2][…] |
| Тыуған урыны | Дрновице[d] |
| Вафат булған көнө | 2 март 1943[3][4][2][…] (76 йәш) |
| Вафат булған урыны | Терезиенштадт[d], Терезин[d][3][2] |
| Үлем сәбәбе | геноцид |
| Бер туғандары | Александр Рода-Рода[d] |
| Место содержания под стражей | Терезиенштадт-гетто[d][5] |
| Һөнәр төрө | акушер, табип |
| Уҡыу йорто | Цюрих университеты[d] |
| Ғилми дәрәжә | фән докторы[d][2][5] |
 Гизела Янушевска Викимилектә | |
Биографияһы
үҙгәртергә1867 йылдың 22 ғинуарында Австро-Венгрияның морав Дрновице ауылында (әлеге ваҡытта — Чехия) Леопольд Розенфельд (Leopold Rosenfeld), йәһүд сығышлы полицейский һәм ер биләүсе ғаиләһендә биш баланың береһе булып тыуған; апаһы Александр Рода-Рода — австрия яҙыусыһы һәм драматургы.
Брнола шәхси мәктәпте тамамлағандан һуң, ул күпкә өлкәнерәк Йоахим Кунға (Kuhn Joachim) иртә кейәүгә сыҡҡан. Бик тиҙ арала айырылышыуға ғариза бирә һәм бер нисә йылдан никах тарҡала. Швейцарияға күсеп, Цюрих университетында уҡый башлай, һәм бында 1898 йылдың 12 апрелендә Гизела Кун булараҡ медицина дәрәжәһен ала.
Цюрихтағы ҡатын-ҡыҙ дауаханаһында акушерлыҡ тармағында үҙенең тәүге тәжрибәһен алғандан һуң, 1898 йылдың июнендә Гизела Германия империяһының Ремшайд ҡалаһына күсеп килә һәм Allgemeine Ortskrankenkasse страховой табибы була. 1899 йылдың март айында ул босния ҡалаһы Баня-Лукала, уның тәүге ҡатын-ҡыҙ табибы булараҡ, ул рәсми табип, йәмәғәт һаулыҡ һаҡлау чиновнигы итеп тәғәйенләнә. Баня-Лукала үҙенең карьераһы ваҡытында ул босния мосолман ҡатын-ҡыҙҙарын тейешле медицина ярҙамы менән тәьмин итергә ынтылыусы һирәк табиптарҙың береһе була. Был осорҙа ул ваҡыттағы етәксеһе, Гизеланан 20 йәшкә өлкәнерәк Янушевский Ладиславҡа (Ladislaus Januszewski) (1900 йыл) икенсе тапҡыр кейәүгә сыға. Никахтан һуң Гизела Янушевска һаулыҡ һаҡлау чиновнигы вазифаһын ҡалдыра һәм Баня-Лукала мосолман ҡатын-ҡыҙҙары амбулаторияһы етәксеһе булып эшләй. Шулай уҡ медицина менән шөғөлләнә — ваҡ операциялар башҡара һәм сәсәк, тиф, ҡорһаҡ тифы һәм сифилис менән сирләгәндәрҙе дауалап, билдәлелек ала, әммә Боснияла мосолман ҡатын-ҡыҙ араһында киң таралған һәм уларҙы яфалаған остеомаляцияға күберәк ваҡытын бүлә.
Ладислав Янушевский отставкаға китеп, пенсияға сыҡҡандан һуң, улар австрияның Грац ҡалаһына күсә. Бында Беренсе донъя һуғышы башланыр алдынан Гизела Грац университетына уҡырға инә һәм докторантурала уҡый башлай. 1916 йылда тол ҡалғандан һуң, хәрби командование араһында берҙән-бер табип булып, хәрби-медицина корпусына уҡырға инә. Беренсе донъя һуғышы йылдарындағы ҡаҙаныштары өсөн бер нисә, шул иҫәптән Ҡыҙыл Тәре немецкий ордены (Ehrenzeichen des Deutschen Roten Kreuzes) һәм «Гражданлыҡ ҡаҙаныштары өсөн» австрия ордены менән бүләкләнә. Һуғыш тамамланғандан һуң, 1919 йылда, ул Грацта үҙ практикаһын аса һәм 1933 йылға тиклем Штирия һәм Каринтия Медицина страховкалау ассоциацияһында табип-консультант булып эшләй.
1935 йылдың аҙағына Янушевска үҙенең практикаһын туҡтата, әммә социаль эшмәкәрлеген дауам итә. 1937 йылда австрия «Ҡаҙаныштары өсөн орден» рыцарь тәреһе менән бүләкләнә. Һөнәренә социаль яуаплылыҡ менән ҡараған табип булараҡ, ул хөрмәт ҡаҙанған һәм медицинаға ҙур өлөш индергәне өсөн Medizinalrat рәсми исеменә лайыҡ булыусы икенсе австрия табибы булған. Әммә аншлюстан һуң Гизела Янушевска нацистик режим ҡорбаны була: 1940 йылдауның Грацтағы фатиры тартып алына, ул Венаға күсергә мәжбүр була, унан Терезинштадтҡа депортациялана. Шунда 1943 йылдың 2 мартында вафат була.
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #138998914 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Database of victims — Прага: Terezín Initiative Institute.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Schmid M. Januszewska, Gisela, geb. Rosenfeld, verh. Kuhn // Biografien bedeutender österreichischer Wissenschafterinnen. »Die Neugier treibt mich, Fragen zu stellen« (нем.) / Hrsg.: I. Korotin, N. Stupnicki — Böhlau Verlag, 2018. — S. 425—427. — ISBN 978-3-205-20238-7 — doi:10.7767/9783205205883
- ↑ 4,0 4,1 Gisela Januszewska // [Gisela Januszewska Frauen in Bewegung 1848–1938] (нем.) — Österreichische Nationalbibliothek, 2006.
- ↑ 5,0 5,1 https://www.pamatnik-terezin.cz/prisoner/te-januszewska-gisela