Википедия

Гардарики

Рустең урта быуаттарҙа, XII быуаттан алып,билдәле булған атамаһы

Гардари́ки (Гарда́рике, Га́рдтар) (бор. сканд. noitalic|ᚴᛅᚱᚦᛅᚱᛁᚴᛁ, Garðaríki, норв. Gardarike, швед. Gårdarike) — Урта быуаттарҙа, XII быуаттан алып, шул иҫәптән скандинавия сагаларында Төньяҡ Европаға билдәле булған Рустең [lower-alpha 1] скандинав исеме.

Гардарики
Донъя ҡитғаһы Европа
Һештег Garðaríki
Урынлашыу картаһы

Гардарики «ҡалалар иле» тип тәржемә ителә[2]. Скандинавтар «Гардарики» тип башта, Любшанан һәм Иҫке Ладоганан (Alðeigja) башлап, Волхов йылғаһы буйында урынлашҡан ҡәлғәләр сылбырын хасил иткән төньяҡтағы, Үрге Волгала һәм башҡа ерҙәрҙәге ҡалалар һәм башҡа ерҙәрҙе атағандар. Скандинавия сагаларында Новгород (Holmgarðr) Гардарики иленең мөмкин булған баш ҡалаһы булараҡ ҡарала[3][4][4][5]. Ваҡыт үтеү менән, «Гардарики» исеме менән скандинавтар бөтә Русте атай башлаған[lower-alpha 2].

Этимологияһы

үҙгәртергә

Һүҙ дәүләтте билдәләү өсөн хеҙмәт иткән X+ríki (дәүләт, ил) моделе буйынса формалашҡан. Топоним нигеҙендә праславян *gȏrdъ[7] һүҙенә туғандаш һәм һинд-европа *gʰórd- 1) «ҡалҡан, ҡойма, нығытма», 2) һарай, кәртәләнгән арауыҡ, 3) һарай, биләмә, утар (Исландияла), йорт (Норвегияла), 4) «ҡала» — «ҡәлғә, нығытылған тораҡ» мәғәнәһенә эйә garð- тамыры ята. Скандинав "гард"ы һәм боронғо рус «городъ, градъ» һүҙҙәренең туғанлығы Гардарики топонимын формалаштырыуҙа ҙур роль уйнағандыр[8].

Хронологияһы

үҙгәртергә

Гардарики — яҙма сығанаҡтарҙа X быуаттан ҡулланылған Garðar (уны Garðr — Константинополь йәки Miklagarðr -ҙы билдәләүҙең ҡыҫҡартылған формаһы менән бутарға ярамай), тәүге топонимды хронологик планда һуңыраҡ барлыҡҡа килгән атама яйлап ҡыҫырыҡлап сығара.

Гардарики топонимы тәүге тапҡыр XII быуаттың һуңғы сирегендәге географик хеҙмәттә осрай. Шулай уҡ ул XIII быуаттың тәүге өсөнсө өлөшө менән билдәләнгән король сагаларында, беренсе тапҡыр — VII быуаттың легендар дат королдәре тураһында хикәйәһендә, Һервёр тураһында сагала сағылыш тапҡан[9]. Ф. А. Браун фекеренсә, Garðaríki формаһы (XII быуат аҙағынан алып) сагаларҙы яҙып алған исландтар ижады булып тора. Был осорҙан элгәре (X—XII быуаттарҙа) бөтә Скандинав ярымутрауында Русте билдәләгәндә Garðar формаһы ҡулланылған. IX—XII быуаттар скальдик шиғырҙарында, шулай уҡ таштағы рун яҙмаларында Русь тураһында белешмә шулай бирелгән

XIV быуат скандинав сығанаҡтарында Гардарики кенәзлектәре тип Хольмгард (Holmgarðr), Кэнугард (Kœnugarðr) һәм Палтескья (Pallteskja)[10], шулай уҡ Альдейгьюборг (Aldeigjuborg), Смалескья (Smaleskja), Сурсдалар (Súrsdalar), Морамар (Móramar) һәм Радстофа (Ráðstofa) атала. Гельмольдтың «Славянская хроника»һында түбәндәге тасуирлама бирелгән:

Дандар көнсығышта урынлашҡан мул, бай Русте Острогард тип атайҙар. Был урындарҙа башта һундар йәшәгәнлектән, уны Хунигард тип тә атайҙар <…> Уның төп ҡалаһы Киев (Хуэ).

Гардарикиҙың легендар конунгтары

үҙгәртергә
  • Гардарика конунгтары

Шулай уҡ ҡарағыҙ

үҙгәртергә
  • Варяг рун таштары
  • Урыҫ ҡағанаты
  • Рутения

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
Комментарийҙар
  1. ↑ Первоначальным обозначением Руси (или её северной части) в шведских, норвежских и исландских источниках, включая рунические надписи, поэзию скальдов и саги, являлся топоним Garðar. Впервые встречается в висе Халльфреда Трудного скальда (996 год). В основе топонима лежит корень garð- с широким спектром значений[1].
  2. ↑ «Вся же Русь стала называться Gardariki — „страна гардов“. На ранних этапах своей истории Рюриково городище (древнейший Новгород русских летописей IX—X вв.) являлось резиденцией князей — Рюрика, Олега»[6].
Сығанаҡтары
  1. ↑ ДРСЗИ, 1999, с. 464—465
  2. ↑ Поспелов, 1996, с. 32: «...Древняя Русь у иноземцев была известна как Гардарики — "страна городов"»
  3. ↑ Vigfússon, 1862: «Она сказала Ярицлейву конунгу, что он будет держать лучшую часть Гардарики — Это Хольмгард… Ярицлейв конунг будет над Гардарики.»
  4. ↑ 4,0 4,1 Rafn, 1830: «…он должен был править в Хольмгардарики, которое некоторые называют Гардарики…» Өҙөмтә хатаһы: <ref> тег дөрөҫ түгел: «Rafn—1830——» исеме бер нисә тапҡыр төрлө йөкмәткегә бирелгән
  5. ↑ Liljegren, 1818: «Хольмгард, или Гардарики, собственно так называемое, принадлежало Ярославу, и в его территорию входили Новгород, Ладога, Белое Озеро, Ростов и прилежащие города. Хольмгард или Хольмгардаборг, город, который часто посещали иностранцы, был также столицей и королевской резиденцией Гардарики.»
  6. ↑ Кирпичников, 1998
  7. ↑ Derksen, 2008
  8. ↑ Джаксон, 2001
  9. ↑ Все монархи мира
  10. ↑ Джаксон, 2001, Глава 8. «Palteskja ok þat ríki allt, er þar liggr til»

Әҙәбиәт

үҙгәртергә
  • Вернадский Г. В. Древняя Русь. — Тверь-М.: ЛЕАН АГРАФ, 1996. — 448 с.
  • Викинги и славяне : Ученые, политики, дипломаты о рус.-скандинав. отношениях / под ред. Ҡалып:Автор и Хедмана А.. — СПб.: Дмитрий Буланин, 1998. — 92 с. — ISBN 5-86007-095-0.
  • Джаксон Т. Н. О названии Руси Garðar // Scando-Slavica. — 1984. — T. 30. — P. 133—143.
  • Ҡалып:Автор. Austr í Görđum: Древнерусские топонимы в древнескандинавских источниках. — М.: Языки славянских культур, 2001. — 208 с.
  • Древняя Русь в свете зарубежных источников : Учеб. пособие для студентов вузов / М. Б. Бибиков, Г. В. Глазырина, Т. Н. Джаксон и др. Под ред. Е. А. Мельниковой. — М.: Логос, 1999. — 608 с. — 5000 экз. — ISBN 5-88439-088-2.
  • Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ]. Короли Швеции.
  • Ҡалып:Автор. Названия городов и сёл / под ред. Э. М. Мурзаева. — М.: Наука, 1996.
  • Хейвуд Дж. Люди Севера: История викингов, 793–1241 = John Haywood: NORTHMEN. The Viking Saga. — М.: Альпина Нон-фикшн, 2016. — 452 p. — ISBN 978-5-91671-630-6.
  • Rick Derksen. Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon. — Leiden-Boston: Koninklijke Brill NV, 2008. — С. 178. — ISBN 978 90 04 15504 6.
  • Gaungu-Hrólf Saga // Fornaldar sögur Nordrlanda eptir gömlum handritum / Carl Christian Rafn. — Kaupmannahöfn: Popp, 1830. — Т. III.
  • Kleiber B. Zu einigen Ortsnamen aus Gardarike // Scando-Slavica. — 1957. — T. 3. — P. 215—223.
  • Johan Gustaf Liljegren. Skandinaviska Fornålderns Hjeltesagor. — Stockholm: Zacharias Haeggström, 1818. — Т. I.
  • Þáttr Eymundar ok Ólafs konúngs // Flateyjarbók / Guðbrandur Vigfússon, Carl Rikard Unger. — Christiania: P. T. Mallings, 1862. — Т. II.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Гардарики&oldid=1248649» битенән алынған