Болгарияла ислам

Хәҙерге Болгария Республикаһы территорияһында ислам — һан һәм әһәмиәте буйынса илдә икенсе дин. XIV быуаттан XIX быуат уртаһына тиклем ислам илдең тормошонда һәм мәҙәниәтендә алдынғы урынды биләй, шуға ҡарамаҫтан, хатта Ғосман империяһының сәскә атыуы осоронда ла славян халҡының күпселеге православие динен тотоуын дауам итә. Шуға ҡарамаҫтан, урындағы болгарҙарҙың, гректарҙың һәм сиғандарҙың байтаҡ өлөшө төрлө сәбәптәр (һалым йөгөнән ҡотолоу, карьера үҫеше перспективалары һәм «хеҙмәтсәнлек») арҡаһында исламға күсә һәм ваҡыт үтеү менән мәҙәни-тел планында килгән төрки күскенселәр менән яҡыная. Мосолмандар оҙаҡ ваҡыт Болгария ҡалаларының төп халҡын тәшкил итә, сөнки ҡала диуарҙары артында ғына улар гайдуктар һөжүмдәренән ысын мәғәнәһендә һаҡланған итеп тоя.

Болгарияла ислам
Дәүләт	Болгария
Болгарияла ислам Викимилектә

Софиялағы Баня Баши мәсете

Болгария өлкәләре буйынса мосолмандарҙың процентын күрһәткән карта (2011)

Болгарлаштырыу

XVIII быуат аҙағында болгар ауыл халҡының үҫеш темптарының тиҙләтелеүе демографик балансты яйлап Болгарияла аҙсылыҡҡа әйләнгән христиан халҡы файҙаһына үҙгәртә. Суверенитет алғандан һуң мосолмандарҙың күпләп эмиграцияһы (мөхәжирлек) башлана. Шуға күрә мосолмандарҙың компакт тораҡ пункттары илдең төньяҡ-көнсығышында һәм көньяҡ-көнсығышында (Төркиә сиге янында) ғына һаҡланып ҡалған. Шул уҡ ваҡытта этник болгарҙарҙың тыуым кимәле ҡырҡа кәмегән шарттарҙа, 1950-се йылдарҙан илдә мосолмандар һаны арта. Әммә уға болгарлаштырыу тип аталған кампания (1989 йылғы Яңырыу процесы) ҡамасаулай, уның барышында байтаҡ мосолмандар тағы ла илдән китә. Шуға ҡарамаҫтан, илдең көньяҡ-көнсығышында мосолман күпселеге һаҡлана. Илдең баш ҡалаһы Софияла мосолмандар хәҙер аҙ һанлы, әммә бер Баня Баши мәсете (1576 йылғы). Провинция ҡалаларында мәсеттәр байтаҡҡа күберәк.

Һаны һәм этник составы

2001 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса илдә 966 978 мосолман (йәки ил халҡының 12,3 проценты) йәшәгән. Болгария автохтон мосолман халҡының өлөшө шул тиклем ҙур Европа берлегенең беренсе ағза иле була. Мосолмандарҙың абсолют һаны, Әлбиттә, Германияла һәм Францияла күберәк, әммә унда уларҙың өлөшө түбәнерәк (5-10 %). Бынан тыш, Болгария мосолмандары уның территорияһында алты быуаттан ашыу компактлы йәшәй һәм яңы иммигранттар йәки уларҙың 2-3 быуын тоҡомдары түгел.

Илдең мосолмандары тел һәм милләт буйынса төрлө:

• төрөктәр  713 000 (ҡарағыҙ Болгарияла төрөктәр);
• болгар-мосолмандар (йәки помактар) — 131 000;
• мосолман сиғандар — 103 000;
• башҡалар (боснийҙар, албандар, ғәрәптәр һәм этник сығышын күрһәтмәгәндәр) 20 000.