Ата-әсә

кешенең туранан-тура ата-бабаһы йәки опекуны, кешенең иң яҡын туғандары, улар уның ғаиләһенең нигеҙен тәшкил итә

Ата-әсәкешенең иң яҡын туғандары, улар уның ғаиләһенең нигеҙен тәшкил итә[1].

К. В. Лемох. Ата-әсә шатлығы.
Ата-әсә балаһы менән
Әсәһе балаһы менән

Ата-әсәләрҙең балаға ҡарата роле ҡатмарлы һәм тәрән характерҙа ул мәҙәниәт, дин һәм халыҡҡа бәйле тирбәлә. Ата-әсә, тәрбиәсе булараҡ, шулай уҡ балаһының йәмғиәттәге тәртибе өсөн яуаплы.[2] Шулай итеп, ата-әсә опекаһының һәм бала тәрбиәләүҙең этик нормалары һәр кешенең, шулай уҡ тотош йәмғиәттең именлеге һәм тәртибе нигеҙендә ята. Ата-әсәһенән мәхрүм ителгән бала етем тип билдәләнә.

Беренсе быуын ата-бабалары ата-әсә тип иҫәпләнә. Биологик ата-әсәләр — ауырға ҡалған һәм бала тыуҙырған ата-әсә, тәрбиәгә алған ата-әсә (уллыҡҡа алыусы) — бала тәрбиәләүсе, әммә уның биологик ата-әсәһе булмаған ата-әсәләр.

Медицина өлкәһендәге һуңғы ҡаҙаныштары арҡаһында ике биологик ата-әсә булыуы мөмкин була.[3][4][5] Өс биологик ата-әсәнең миҫалына суррогат әсәлек осраҡтары йәки яралғының генетик материалын үҙгәрткән ярҙамсы репродуктив процедура ваҡытында ДНК өлгөләрен күрһәткән өсөнсө кеше ҡатнашлығында ауырға ҡалыу осраҡтары инә.[6]

Биологик

үҙгәртергә

Биологик ата-әсәләр — улар кеше үҙенең гендарын мираҫ итеп алған кешеләр.[7][8] Был термин ғәҙәттә кешенең үҙ ата-әсәләрен биологик ата-әсәләренән айырыу кәрәк булған осраҡтарҙа ғына ҡулланыла.[9][10] Мәҫәлән, атаһының икенсегә өйләнгән кеше, атаһының яңы ҡатынын үгәй әсәй тип атай ала һәм үҙ әсәһен элеккесә атай ала, әммә аҙ йәки бөтөнләй биологик әсәһе менән аралашмаған кеше үҙенең уллыҡҡа алған әсәһен әсәй тип, ә биологик әсәһен үгәй әсә тип йәки, мөмкин булһа, исеме менән атай ала.

Әсәй — был кемдеңдер әсәлек бәйләнеше булған ҡатын-ҡыҙ, башҡаса әйткәндә, был кеше ауырға ҡалыу, тыуҙырыу йәки шул кешене ата-әсә ролендә тәрбиәләү һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә.[11][12] Һәр кешенең бер нисә әсәһе булыуы ихтимал. Социаль, мәҙәни һәм дини билдәләмәләрҙең ҡатмарлығы һәм төрлө булыуы сәбәпле, әсәнең нормаға яраҡлы билдәләмәһен биреү ауыр. Ярҙамсы әсәне ҡулланыу, баланың ике биологик әсәһе булыуына килтереүе мөмкин.[13]

Атай — был ҡылыс зат ата-әсә. Был кеше бала тәрбиәләүҙә ҡатнашыусылар йәки биологик материал биреүсе, шәфҡәтһәмде балаларға тапшырып, донъяға килеүенә булышлыҡ итеүсе биологик ғәмәлгә ҡыҫылышы булыусыларға ҡарай.

Нигеҙ тәрбиә итеүсе итеп, атай йәки атайҙың урынына булған кеше бала тормошонда мөһим роль уйнай. Әммә, ул яҡын бәйләнеш теорияһы бала менан ҡай саҡ атайһыҙ йәшәүҙең психик һаулыҡа ҡуйыу тәьҫирен яҡшы аңлаталар. Шулай иҫбат ителгәндәргә нигеҙләнеп, атайһыҙ үткән бала психик йәшәү үҫкәндә оло кеше булып йәшәй алмай.[14]

Тикшеренеүҙәргә нигеҙләнгәндә, атайһыҙ үҫкән кешеләрҙең психик һаулығы бик насар тәьҫир итә.[15][16] Һөҙөмтәләр күрһәтеүенсә, бала саҡтағы атай юҡлығы психик зыянды бөтөн тирә яҡ донъя дауамы буйынса булыуын һаҡлай. Шулай уҡ, атайҙарҙың ғөмүмән балалардың финанс йәки ғаилә һөҙөмтәләрҙә булыскылығын алыуға бәләкәй иҫбатламалар бар.

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. Гура, 2009, с. 448
  2. Ответственность родителей. Архивировано 26 сентябрь 2020 года.
  3. UK government backs three-person IVF, BBC News (28 июнь 2013). 30 июнь 2013 тикшерелгән.
  4. Nadine Taub; Beth Anne Wolfson; Carla M. Palumbo. The Law of Sex Discrimination. — С. 374.
  5. Browne C. Lewis. Papa's Baby: Paternity and Artificial Insemination. — 2012. — С. 136.
  6. Louise I. Gerdes. Reproductive Technologies. — 2009. — С. 25.
  7. Inherited Traits: Passing Traits From Father & Mother to Offspring. parenting.firstcry.com. Дата обращения: 24 декабрь 2024.
  8. What Genes Are Inherited from the Mother Only? dnacenter.com. Дата обращения: 24 декабрь 2024.
  9. What biological traits does a person inherit and can society change them? vogueindustry.com. Дата обращения: 24 декабрь 2024.
  10. Lesson Explainer: Inheritance of Genes. www.nagwa.com. Дата обращения: 24 декабрь 2024.
  11. What is the true meaning of a mother? trendyqueen.net. Дата обращения: 24 декабрь 2024.
  12. Are women better parents than men? learn.humsa.com. Дата обращения: 24 декабрь 2024.
  13. Genetic connections of a child in a surrogacy program. international-surrogacy.com. Дата обращения: 24 декабрь 2024.
  14. John Bowlby’s Attachment Theory. www.simplypsychology.org. Дата обращения: 24 декабрь 2024.
  15. What is the image of a father and what does it consist of? dadforhire.com. Дата обращения: 24 декабрь 2024.
  16. Statistics Tell The Story: Fathers Matter. www.fatherhood.org. Дата обращения: 24 декабрь 2024.