Апеннин тауҙары
Апенни́н тауҙары[1] (Апенни́н тауҙары; итал. Appennino; лат. Apenninus, Apennini montes; [[Не распознан языковой код language|Не распознан языковой код]]: Apenén); — Италия һәм Сан-Маринолағы тауҙар, башлыса Апеннин ярымутрауының көнсығыш яры буйлап төньяҡтан көньяҡҡа 1200-ҙән ашыу километрға һуҙылған. Исеме кельт теленән килеп сыҡҡан: pen — түбә.[2]
| Апеннины | |
|---|---|
| итал. Apennino | |
 Карта Апеннин | |
| Характеристикалар | |
| Оҙонлоғо | 1200 км |
| Киңлеге | до 140 км |
| Бейек нөктәһе | |
| Иң бейек түбәһе | Корно-Гранде |
| Бейек нөктәһе | 2912 м |
| Урынлашыуы | |
| 43°16′54″ с. ш. 12°34′55″ в. д.HGЯO | |
| Илдәр | |
 Апеннин тауҙары Викимилектә | |
Ҙур бейеклектәре 1200—1800 м, тау системаһының иң юғары бейеклеге — 2912 м (Корно-Гранде түбәһе). Хайуандар донъяһы ярлы: имеҙеүселәрҙән бүре, серна-антилопа, ҡоралай, һуҫар, йәтсә, тейен, ҡуян, көҙәндән тора; һөйрәлеүселәр һәм ҡоштар күп. Апеннинға ландшафтарҙың бейеклек бүлкәтлеге хас. Түбәнге битләүҙәрҙә һәм тау итәктәрендә зәйтүн ағасы, баҫыуҙар, виноград баҡсалары, баҡсалары булған культуралы ландшафтар өҫтөнлөк итә. Урыны менән төньяҡта 500—600 м бейеклектә һәм көньяҡта 700—800 м бейеклектә һаҡланып ҡалған таш һәм тығыҙ имән, алепп ҡарағайы, пиниялар көрән тупраҡтағы мәңге йәшел ҡыуаҡлыҡтар (маквис) менән аралаша; ҡорораҡ участкалар тәпәш мәңге йәшел ҡыуаҡлыҡтар (гарига) менән ҡапланған. 500—800 метр бейеклектән алып 1000—1400 метр бейеклеккә тиклем, иң яҡшы дым бүлкәтендә, көрән һәм корбонат тау-урман тупрағында саған, йыла, дардар (ҡорос ағасы — ясень) ҡатыш имән һәм каштан урмандары үҫә. Төньяҡта — 800—900 метрҙан һәм көньяҡта 1000—1200 метрҙан башлап көлһыу тупраҡтағы ылыҫлы урмандар (Европа аҡ шыршыһы, ҡара һәм панцирь ҡарағайҙар) өҫтөнлөк итә. Апеннин тауҙарында урман тау түбәһенә тиклем ҡаплаған; 2000—2500 м бейеклектәге ҙур булмаған участкаларҙа ғына ярлыланған субальп һәм альп үҫемлектәре осрай.[2]
Апеннин итәгендә ғинуарҙа төньяҡта уртаса температура — 0°С тирәһе, көньяҡта 11 °-ҡа тиклем. Үҙәк Апенниндар ябыҡ соҡорҙарҙың бейеклегенә, ҙурлығына һәм күплегенә бәйле булған ҡаты ҡышы мнән айырылған. Июлдең яуым-төшөмдөң уртаса температураһы 24-28 °C градус. Тауҙарҙың көнбайыш битләүҙәрендә (йылына 3000 миллиметрҙан ашыу) яуым-төшөм, ябыҡ уйпатлыҡтарҙа — йылына 600—800 миллиметр яуа. Апенниндың өҫкө билбауында (2000 м ашыу) йылына 180—190 көн дауамында ҡар ята.[2]
Апеннин тауҙары — урта бейеклектәге тауҙар, ул параллель һәм сәхнә рәүешле урынлашҡан һырттарҙан тора. Файҙалы ҡаҙылмаларҙан төҙөлөш һәм биҙәү таштары, терегөмөш, һоро күмер һәм лигнит, битум һәүерташтары һәм боксит ятҡылыҡтары, шулай уҡ тәбиғи газ һәм нефть бар.[3] Геологик яҡтан Апеннинға эрозиялы-бүлгеләнгән һырттарҙың өҫтөнлөк итеүе хас.
Географияһы үҙгәртергә
Приморье Альптары менән берҙәм система хасил иткән Төньяҡ Апеннинды, Үҙәк Апеннинды һәм Көньяҡ Апеннинды айырып йөрөтәләр. Шулай уҡ Сицилия Апеннины айырым билдәләнә.
Апеннин тауҙары аша бер нисә оҙон йәйәүлеләр һуҡмағы үтә. Төньяҡ Европанан китеп, Төньяҡ һәм Үҙәк Апеннинды аша үткән Е1 Европа йәйәүлеләр маршруты иғтибарға лайыҡ. Триестала Бөйөк итальян һуҡмағы башлана һәм үҙенең Альп дуғаһын бормалы үткәндән һуң бөтә Апеннин системаһын, Сицилияны һәм Сардинияны киҫеп сыға.
Төньяҡ Апеннины үҙгәртергә
Төньяҡ Апенниндар өс сылбырҙан: Лигурий Апеннины (Appennino ligure), Тоскан-Эмилиан Апеннины (Appennino tosco-emiliano) һәм Умбрий Апеннины (Appennino umbro) тора[4].
Лигурий Апеннины үҙгәртергә
Лигурия Апеннины Генуя ҡултығындағы Лигурия диңгеҙе менән сиктәш, яҡынса Савондан алып Бормида үрге ағымы үҙәненән аҫҡараҡ алып Специяға тиклем (Ла-Сиса артылышы) Магра йылғаһы үҙәненән түбәнерәк урынлашҡан. Был һырт, По йылғаһы үҙәненең өҫкө өлөшөнән айырып, Генуя ҡултығы буйлап үтә. Төньяҡ-көнбайыш сиге Бормида линияһы буйлап Акви Термеға тиклем үтә. Унда тау төньяҡ-көнсығышта Алессандрияға тиклем По йылғаһы үҙәнендә дауам итә, һуңынан тауҙар көньяҡ-көнсығышҡа борола.
Бормиданың өҫкө өлөшөнә яр буйына тура мөйөш булып, Савондан көньяҡ-көнбайышҡа ҡарай үткән илдең эсенә илткән бер нисә юлы буйлап барып етергә мөмкин, шулар араһында төп юл — Турин-Савон-Автострада. Ул ҡайһы берҙә Кадибон Колледжы тип аталған Боккета ди Алтареға 436 метр бейеклеккә, көнбайыштағы Лигурия Альптары менән Лигурия Апенниндары сигенә күтәрелә. Артылыштың түбәһен ташҡа беркетелгән бронза таҡта билдәләй. Тирә-яғында иҫке юл фрагменттары һәм элекке нығытмаларҙың өс харабаһы бар.
Каркарҙа төп юлдар Бормида үҙәненең өҫкө өлөшө менән тоташа, һуңынан көнбайышҡа борола. Төньяҡ-көнсығыш битләүҙәренән Скривия, Треббия һәм Таро, шулай уҡ По йылғаһының ҡушылдыҡтары ағып төшә. Һыртта тиҫтәләрсә сусаҡ (пик) бар. Авето тәбиғәт паркынан көньяҡтараҡ Монте-Пенна урынлашҡан. Яҡында ғына Лигурия Апеннинының иң бейек нөктәһе — Монте-Маджорас (1780 метр) күренә[4].
Лигурияның яр буйын Италияның төньяҡ тигеҙлеге менән тоташтырған төп һәм берҙән-бер мөмкин булған ер өҫтө маршруты Боккетта ди Алтаре аша үтә. Ул һәр ваҡыт стратегик әһәмиәткә эйә булған. Италияның төньяғын һаҡлаусылар уны борон замандарҙан бирле контролдә тотҡанын унда урынлашҡан төрлө нығытмалар һөйләй. Яр буйы тигеҙлегендә һәйбәт үҫешкән Trenitalia дәүләт тимер юл системаһы әлеге ваҡытта даими рәүештә Джови артылышы кеүек бер нисә тимер юл тоннеле буйлап тауҙар аша үтә.
Лигурия Апеннинының көньяҡ-көнсығыш сиге — Магра йылғаһы, ул Специянан Тиррен диңгеҙенә ҡоя һәм кире яҡҡа ағып, По йылғаһына ҡушылыусы Таро йылғаһы. Өҫкө йылға үҙәндәре араһындағы бүлек — Пассо делла Чиса (Passo della Cisa) артылышы (үткәүел). Уның аҫтынан Специя һәм Парманы тоташтырыусы Делла Чиса (ике тоннель) автострадаһы үтә.
Тоскан-Эмилиан Апенниндары үҙгәртергә
Чиса артылышынан башлап тау сылбырҙары артабан, Эмилия-Романья һәм Тоскан төбәктәре араһындағы сик буйлап ярымутрауҙы киҫеп, көньяҡ-көнсығышҡа борола. Фут үткәүеленән көнбайышҡа табан уларҙы шулай уҡ Тоскан-Эмилиан Апеннины, көнсығышҡа табан — Тоскан-Романьоль Апеннины йәки Тоскан Апеннины тип тә атайҙар.[4], улар Тибр йылғаһына тиклем һуҙыла. Иң бейек нөктә — 2 165 метр бейеклектәге Монте-Симоне.
Айырым тармаҡ, Апуан Альпы, көньяҡҡа табан яр буйы менән сиктәш булған Специянан көньяҡ-көнбайышҡа бара. Топографик яҡтан Апуан Альптарын Апенниндан яр буйына параллель рәүештә боролған һәм Пизанан төньяҡта Тиррен диңгеҙенә ҡойған Серкио йылғаһы үҙәне генә айыра. Геологик ҡаяның составы бер аҙ икенсерәк: ул мәрмәрҙән тора. Рим мәрмәр сәнәғәте Лунала тупланған булған һәм хәҙерге ваҡытта Каррарала әүҙем үҫешә.
Тоскан Апеннины, По үҙәне һәм Тоскана һәм Лацио ҡалҡыулыҡтары араһында, ярымутрауҙарҙы бүлгәнгә күрә, тауарҙарҙы улар аша ташыу (транспортировка) сәйәси һәм иҡтисади берҙәмлек өсөн ҙур әһәмиәткә эйә. Боронғо римдар Рим һәм Римини араһында Фламиниев юлынан йөрөгән. Тоскандағы Флоренция менән Эмилия-Романьелағы Болонья араһындағы монтан алыҫлыҡ ҡыҫҡараҡ, ләкин уны ҡулланыу өсөн соҡорло-саҡырлыраҡ ерҙе яулап алыу талап ителер ине, был боронғо кешеләр өсөн мөмкин булмаған. XIX быуат башында тауҙар өҫтөндә тимер юлдар һалынған, әммә улар аҙ көскә эйә һәм ҡабат тулыландырырлыҡ булмаған.
1856 йылдан алып Болонья-Флоренция тимер юлы линияһы үткәреү өсөн бер нисә тоннель төҙөлә, ул һыҙыҡ та, тоннель дә булып тормай. 1864 йылда Porrettana линияһы, 1934 йылда Direttissima һәм 1996 йылда High Speed сафҡа индерелгән.[5] Бер нисә тиҫтә тоннель, һәм уларҙың өсәүһенең береһе — линияла иң оҙоно High Speed — Воглий тоннеле — 16,757 километрлыһы, тәртиптә тотола[6] Италия менән Швейцарияны тоташтырған Симплон тоннеле оҙонораҡ булыуға ҡарамаҫтан, Италия Direttissima-һында иң оҙоно — Оло Апеннин тоннеле — 18,5 саҡрым. Автомобилдәр хәрәкәте иҫке Рим юлын урап, Фут артылышының күп һанлы ҡыҫҡа тунннелдәре аша үтеүсе Autostrada del Sole шоссеһы, A1 маршруты буйлап тормошҡа ашырыла. 2015 йылдың декабрендә, күп йылдарға һуҙылған төҙөлөштән һуң, төп тоннелдәрҙән (уларҙың иң оҙоно — яңы 8,6 саҡрымлыҡ «тоннель базаһы») һәм Флоренциянан Болоньяға юлда йөрөү ваҡытын ярайһы уҡ ҡыҫҡартыусы өр-яңы юл үткәргестәрҙән торған яңы маршрут асылды.
Тоскан-Романьольский Апеннинында, көньяҡта, Форесте Казентинези, Монте-Фальтерона, Кампинь милли паркы урынлашҡан. Географик яҡтан Тоскан-Романьольский Апеннинының иң көньяҡ сиге Умбрияның төньяғында урынлашҡан һәм Фано менән Читта-ди-Кастеллоны тоташтырған Бокка Серриола артылышы тора.
Римда Тибр йылғаһы Монте-Фумаиолонан Тоскан-Романьольский Апеннин тауҙарында төньяҡ-көнсығыштан көньяҡ-көнбайышҡа табан ағып, Тиррен диңгеҙе ярына табан тура мөйөш яһап аға. Әммә Үрге Тибр, яйлап сәғәт теле буйынса бер тура мөйөшкә әйләнеп, төньяҡ-көнбайыштан көньяҡ-көнсығышҡа табан аға. Тибрҙың төньяҡ үҙәне тәрән һәм һул ярындағы Апеннинды бәләкәй ареалынан, уң яҡ ярындағы Тоскан Суб-Апеннинын айыра.
Үҙәк Апеннин тауҙары үҙгәртергә
Апеннин системаһы Тиррен диңгеҙендә урынлашҡан кәкре үҙәкле даими булмаған дуға барлыҡҡа килтерә. Төньяҡ һәм көньяҡ сегменттары параллель сылбырҙар барлыҡҡа килтерә, уларҙы Лигурия тауҙары кеүек берҙәм тау һырттары булараҡ ҡарарға мөмкин. Үҙәк, ҡалыныраҡ һәм ҡатмарлыраҡ булһа ла, кәкрелек үҙәктәренә ҡарата геологик яҡтан эске һәм тышҡы дуғаларға бүленгән. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, геологик билдәләнеш географик билдәләмәгә тап килмәй.
Тоҡом тибы һәм ороген сағылышы буйынса дуғаның төньяҡ сегменты Тышҡы Төньяҡ Апеннинға һәм Эске Төньяҡ Апеннинға бүленгән.[7] Үҙәк Апеннин тауҙары иһә төньяҡта урынлашҡан Умбрий-Марк Апеннинына (Appennino umbro-marchigiano) йәки Рим Апеннинына һәм көньяҡта урынлашҡан Абруццк Апеннинына (Appennino abruzzese) бүленгән. Төньяҡта Бокка Серриол артылышынан көньяҡта Форли артылышына тиклем һуҙыла[4].
Умбрий-Марк Апенниндары үҙгәртергә
Умбрий-Марк Апеннинының көнбайыш сиге Кали ҡалаһы аша үтә. Улар көньяҡҡа Тронто йылғаһына, Тышҡы Төньяҡ Апенниндың көньяҡ сигенә тиклем һуҙыла. Иң бейек түбәһе — Монте-Ветторе — 2478 метр, Монти-Сибиллини Милли паркына ингән Монти-Сибиллини тауының бер өлөшө булып тора. Төптәрәк, материктың эске өлөшөндә, Сассо Симоне һәм Симончелл паркы урынлашҡан.[8] артабан көньяҡҡа — Гола дела Росса («Красный каньон») һәм Фразасси мәмерйәһе урынлашҡан Gola della Rossa di Frasassi милли паркы асыла. Италияның парктар хеҙмәте уны Италияның «йәшел йөрәге» тип атай. Фламинеевта Фурло артылышы урынлашҡан Гола-дель-Фурло кеүек ҡуйы урман менән ҡапланған. Этрустар ҙа, римдар ҙа бында туннелдәр төҙөгән.
Абруццк Апенниндары үҙгәртергә
Абруццо, Молиз һәм көньяҡ-көнсығыш Лациола урынлашҡан Абруцк Апеннины Италияның иң бейек түбәләрен һәм иң йырғыланған Апеннин рельефын үҙ эсенә ала. Улар тарихта тәүге тапҡыр Римдан еңелгән итальян халыҡтарының биләмәһе булараҡ билдәле. Тап килеүсәнлек буйынса, улар тектогенездан һуң һаҡланған өс параллель йыйырсыҡта йәки сылбырҙа,[4] төньяҡ-көнбайышҡа — Тронто йылғаһынан Адриатикаға ҡойған Сангро йылғаһына тиклем, һуҙылған. Көнсығышта яр буйындағы убалар төньяҡта Сан-Бенедетто-дель-Тронто һәм көньяҡта Торино-ди-Сангро араһында һуҙыла.
Көнсығыш сылбыры күбеһенсә Монти Сибиллини, Монти-делла-Лага, Гран-Сассо-д/Италия һәм Маелла массивынан тора. Улар араһында ике милли парк: Гран-Сассо милли паркы һәм Төньяҡ-көнбайышҡа — Тронто йылғаһынан Адриатикаға ҡойған Сангро йылғаһына тиклем һуҙылған. Көнсығышта яр буйындағы убалар төньяҡта Сан-Бенедетто-дель-Тронто һәм көньяҡта Торино-ди-Сангро араһында һуҙыла.
Көнсығыш сылбыры күбеһенсә Монти Сибиллини, Монти-делла-Лага, Гран-Сассо-д/Италия массивта Маелла. Улар араһында ике милли парк: Гран-Сассо милли паркы һәм Монте дела Лага һәм Маелла милли паркы, шулай уҡ Monti Simbruini Төбәк паркы бар. Гран Сассола Корно-Граде, Апенниндың иң бейек түбәһе ята — 2912 метр.
Көнбайыш һәм үҙәк һырттар араһындағы башҡа үҙенсәлектәр — Риета тигеҙлеге, Салто үҙәне һәм Фучино күле, ә үҙәк һәм көнсығыш һырттары араһында — Л’Акуила һәм Сульмона үҙәндәре. Көнбайышта төп йылғалар — Нера (ҡушылдыҡтары Велино һәм Сальто), шулай уҡ Тибрға ҡойған Эниен аға. Көнсығышта сылбырҙың иң бейек нөктәләренән алып Адриатикаға Тронто, Тордино, Вомано кеүек бәләкәй йылғалар ҡоя. Төньяҡ-көнбайыштан Атерно һәм көньяҡ-көнсығыштан Гиццио ҡойған Пескара йылғаһы, Сангро кеүек үк, мөһим әһәмиәткә эйә.
Үҙәк Апеннин тауҙары Авезцано һәм Сульмона аша үткән Римдан Пескараға барған юл менән киҫешә: Нера үҙәне аръяғында Ортенан Терниға (һәм унан Фолиньоға) тимер юл үтә, һәм Терниҙан линия Риети тигеҙлегенә күтәрелә, унан Л’Акуилаға тиклем үҙәк сылбырҙы киҫеп, унан Силмонға тиклем Атерно йылғаһы үҙәне һуҙыла . Боронғо замандарҙа Римдан Адриатик ярға тиклем Тоҙ юлы, Виа Цецилия һәм Виа Валерия—Клаудия алып барған. Вулкан тауҙары Апенниндан Тибра, Монти Лепини, Волш сылбырының бер өлөшө, Сакко һәм Лири үҙәндәре менән айырылған.
Көньяҡ Апеннины үҙгәртергә
Көньяҡ Апеннин тауҙарын дүрт төп төбәккә: Самнит Апеннины, Кампан Апеннины, Лукан Апеннины Калабрий Апеннины, шул иҫәптән Сицилия Апеннинын индереп, Калабрий Апеннинына бүлергә мөмкин. Улар Форли артылышы йүнәлешенән көньяҡҡа табан һуҙыла.
Самнит һәм Кампан Апенниндары үҙгәртергә
Сангро үҙәненән көньяҡҡараҡ ятҡан көньяҡ Апенниндарының өс параллель сылбыры вағыраҡ төркөмдәргә бүленгән: улар араһында иң юғары нөктәһе Монте-Милетто — 2050 метр булған Матэсены атарға мөмкин. Көньяҡ-көнбайыштағы төп йылғалар — Сакко ҡушылдығы менән Лири йәки Гарильяно, Вольтурно, Себето, Сарно, төньяҡта — Триньо, Биферно һәм Форторе.[9]
Апулиялағы Монти Дауни тауҙары, көнбайыштағы Киленто тауҙары кеүек үк, Апеннин һыртына бәйле. Төньяҡ-көнбайыштан көньяҡ-көнсығышҡа табан район Сульмонанан Беневентоға тиклем һәм артабан Авеллиноға, көньяҡ-көнбайыштан төньяҡ-көнсығышҡа табан Каианеллонан Изерния аша Кампобассо һәм Термолиға, Казертанан Беневенто һәм Фоджаға, Ночер Инфериоре һәм Авеллинонан Рокчетта Сант-Антониоға, Фоджия тиклем тармаҡ, Спинаццола һәм Потенца тимер юлдары менән киҫешкән. Рим юлдары тимер юлдары кеүек үк барған: Аппиев юлы Капуянан Беневентоға тиклем, унан иҫке юл Венозаға һәм Тарантоға тиклем, һәм шулай итеп Бриндизиға тиклем, ә Троян юлы Трояға (Фоджаға яҡын) тиклем тиерлек һәм унан Бариға тиклем үткән.[9]
Лукан Апеннины үҙгәртергә
Лукан Апеннины беренсе сылбырының төньяҡ тамамланышы (хәҙерге Базиликата) Барлеттанан алыҫ түгел Адриатикаға ҡойған Офанто үҙәнен белдерә. Көнсығыштан көнбайышҡа, ә көньяҡта Селе (көнбайышта) һәм Базенто (көнсығышта) үҙәндәренән Потенца аша Баттипальянан Сибариға тиклем һыҙат барлыҡҡа килтерә, артабан тимер юл буйлап төньяҡҡа, тигеҙлек буйлап, Меттипалиянан Потенцаға тиклем һуҙыла. Иң бейек нөктә — Монте-Поллино — 2333 метр. Төп йылғалар — Селе (Тиррен диңгеҙенә ҡоя), Негро һәм Колоре, көнсығышта — Брадано, Базенто, Агри, Синни, улар Таранто ҡултығына ҡоя; Синни ҡалаһынан көньяҡҡа ҡарай ҙур булмаған йылғалар көнсығышҡа һәм көнбайышҡа табан ағып төшә, сөнки бында ярымутрауҙың киңлеге яҡынса 64 саҡрымға тиклем кәмей.
Калабрий һәм Сицилия Апенниндары үҙгәртергә
Негро үҙәненә барып тоташҡан Сициньянонан Лагонегроға тиклем көньяҡҡа табан барған тимер юл унан артынан боронғо Виа Попилия килгән Косенцыға тиклем бара, Косенцынан һуң Териналағы көнбайыш ярға һәм унан — Реджоға етә. Геркулия, Троян юлының тармағы аша Экум Тутикумдан боронғо Неруумға үтә. Косчиле һәм Крати йылғалары Сибари тигеҙлегенең иң тар нөктәһендә ярты юлда ярымутрауҙың көнсығыш яр буйында йәйелеп диңгеҙгә ҡоя. Бында эзбизташлы Апеннин тамамлана һәм Калабрияның гранит тауҙары башлана.
Калабрий Апенниндары Сант-Эуфемия һәм Скуиллаче ҡултыҡтары барлыҡҡа килтергән муйынға тиклем һуҙыла, ә иң бейек нөктә 1928 метрға етә (Ботте-Донато)[10] (Ботте-Донато[en])[11]. Боронғо заманда был урынды ҡаплаған урмандар гректарҙы һәм сицилиялыларҙы суднолар төҙөү өсөн ағас менән тәьмин иткән. Муйын аша Көньяҡ Евфемиянан Катандзаро һәм Катандзаро-Лидоға тимер юл үтә, ә Скуиллачтан Вибо-Валентияға (Монтелеоне) боронғо юл үткән. Сицилияның төньяҡ яры буйында Сицилия Апеннины һуҙыла. Иң бейек түбәһе — Пиццо-Карбонара — 1979 м.
Иң бейек түбәләре үҙгәртергә
| Түбә | Бейеклеге, м |
|---|---|
| Корно-Гранде | 2 912 |
| Маелла | 2 793 |
| Велино | 2 486 |
| Ветторе | 2 476 |
| Пиццо ди Сево | 2 419 |
| Монте-Мета | 2 241 |
| Монте Терминилло | 2 217 |
| Монте Сибила | 2 173 |
| Монте-Симоне | 2 165 |
| Монте Виглио | 2 156 |
| Монте Кусна | 2 121 |
| Монтагне дел Морроне | 2 061 |
| Монте-Прадо | 2 053 |
| Монте Милетто | 2 050 |
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Европа // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 1999 г. ; отв. ред.: Т. Г. Новикова, Т. М. Воробьёва. — 3-е изд., стер., отпеч. в 2002 г. с диапоз. 1999 г. — М. : Роскартография, 2002. — С. 52—53. — ISBN 5-85120-055-3.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Ҡалып:БСЭ
- ↑ А. П. Горкин. Энциклопедия «География» (без иллюстраций). — ACT : Росмэн, 2008. — 1374 с. — ISBN 5353024435.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Merriam-Webster 2001, p. 59.
- ↑ Lunardi 2008, pp. 413–414
- ↑ Lunardi 2008, pp. 425–437.
- ↑ Barchi 2001, p. 216.
- ↑ Parks, Reserves and other Protected Areas in the Marches. Parks.it (1995–2010). Дата обращения: 15 март 2010.
- ↑ 9,0 9,1 Lake, 1911, p. 162
- ↑ Италия, Ватикан, Сан-Марино, Мальта // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 2009 г. ; гл. ред. Г. В. Поздняк. — М. : ПКО «Картография» : Оникс, 2010. — С. 60-61. — ISBN 978-5-85120-295-7 (Картография). — ISBN 978-5-488-02609-4 (Оникс).
- ↑ Карта бите J-33-2.
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- "Apennines", Merriam-Webster's Geographical Dictionary (3rd ed.), Merriam-Webster, Incorporated, 2001
- Lunardi, Pietro. Design and construction of tunnels: analysis of controlled deformation in rocks and soils (ADECO-RS) (инг.). — Berlin: Springer, 2008.
- Anatomy of an orogen: the Apennines and adjacent Mediterranean basins. — Dordrecht [u.a.]: Kluwer Academic Publishers, 2001. — P. 215–254.
- Ҡалып:EB1911
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Апеннины // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Апеннины // Большая советская энциклопедия: В 66 томах (65 т. и 1 доп.) / Гл. ред. О. Ю. Шмидт. — 1-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1926—1947.