Википедия

Алапаевск

Алапаевск — Рәсәйҙең Свердловск өлкәһендәге ҡала, Муниципаль берәмек «Алапаевск ҡалаһы» ҡала, округының административ үҙәге.

Алапаевск
Байраҡ[d]
Нигеҙләү датаһы 1639
Рәсем
Рәсми атамаһы Алапаевск
Кем хөрмәтенә аталған Алапаиха[d]
Дәүләт  Рәсәй
Административ үҙәге Муниципальное образование Алапаевское[d] һәм Муниципальное образование город Алапаевск[d][1]
Административ-территориаль берәмек Муниципальное образование город Алапаевск[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+05:00[d]
Халыҡ һаны 35 972 кеше (2023)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 135 метр
Майҙан 25 км²
Почта индексы 624600–624619
Рәсми сайт moalapaevsk.ru
Иң тәүге яҙма ваҡыты 1639
Урындағы телефон коды 34346
Карта
 Алапаевск Викимилектә

Алапаиха ауылы 1639 йылда нигеҙләнгән, шул исемдәге йылға яры янында, йылғаның Нейва йылғаһына ҡушылған урында. Алапаевск 1781 йылда Екатерина II указы буйынса ҡала статусын ала һәм Пермь губернаһының Алапаевский өйәҙе үҙәге була. 1783 йылда уның беренсе үҙ гербы булдырыла.

Географияһы

үҙгәртергә

Урта Урал тауҙарының көнсығыш битләүендә, Нейва йылғаһы буйында (Обь бассейны), уға Алапаиха йылғаһы ҡушылған ерҙә, Свердловск өлкәһенең үҙәгендә, Екатеринбург ҡалаһынан, 146 км төньяҡ-көнсығышта , 1847 км алыҫлыҡта Мәскәүҙән 1847 км һәм Санкт-Петербургтан 2483 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Екатеринбург — Түбәнге Тагил — Алапаевск, Екатеринбург — Артемовский — Алапаевск — Серов тимер юлы төйөнө. Алапаевск — Мурзинка — Петрокаменский- Түбәнге Тагил автомобиль юлдары менән тоташҡан.

Климаты уртаса-һалҡын. Уртаса һауа температураһы — 1,9 °C. Уртаса йыллыҡ яуым — төшөм күләме- 496 мм.

Март айы- иң ҡоро ай, яуым-төшөм — 15 мм. Июлдә яуым-төшөм һаны- уртаса 89 мм.

Июль — йылдың иң йылы айы, уртаса температура 18,7 °C. Йылдың иң һыуыҡ айы- ғинуар — −15.6 °C.

Тарих

үҙгәртергә
 
Герб (1783)
 
Герб (1967)

Беренсе тапҡыр Алапаиха йылғаһы янындағы тораҡ 1639 йылда Верхотур баяры Бужанинов Андрей улы менән бәйле телгә алына.

1696 йылда Алапаиха тирәһендә -Нейва йылғаһы буйында тимер мәғдәне табыла.

1702 йылда Алапаиха йылғаһы янында ҡаҙна тимер ҡойоу заводы төҙөлә башлай. Ошо ваҡыттан алып Алапаиха ауылы завод ҡасабаһы була.

9 сентябрь 1941 йыл. Өлкә партия комитеты ҡарарына ярашлы Алапаевск ҡалаһы өлкә буйһоноуындағы ҡала булып китә.

Алапаевск Свердловск өлкә хеҙмәтсәндәр депутаттары ҡала советы . 1963 йылдың 1 февралендә Алапаевск ҡлаһының хеҙмәтсәндәр депутаттары советы Свердловск өлкә хеҙмәтсәндәр депутаттары ҡала советына тапшырыла[3].

Менән 20 май, 1918 йылда бар мәктәптәр һәм төн менән… Алапаевск Напольный 17 на 18 июлендә император ғаиләһе ағзаларына ине зверский убита . Романов: бөйөк кенәз Сергей Михайлович, бөйөк княгиня Елизавета Федоровна, ҡан кенәзе император Константин Константинович, Иоанн Константинович, Игорь Константинович, кенәз Владимир Палея, Федор Ремез (бөйөк кенәз Сергей Михайлович эштәр идарасыһы) һәм Варвар (Яковлев) (келейница Елизавета Федоровна).

Алапаевскиҙың иҫтәлекле урындары

үҙгәртергә
 
Изге Троица соборы (Алексеевский сиркәүе)
 
Алапаевскиҙа Екатеринина сиркәүе
 
П И. Чайковский йорт-музейы

Бөйөк рус композиторы П. И. Чайковский үҙенең бала сағын Алапаевскиҙа үткәргән. Алапаевск осороноң йоғонтоһо менән композиторҙың әҫәрҙәре бәйле, мәҫәлән, «Балалар альбомы». Городилин инициативаһы менән композитор Чайковскийҙың бала сағында йәшәгән йортта композиторҙың музейы булдырылған. .

Алапаевск металлургия заводы

үҙгәртергә

Бөгөнгө Алапаевск үҙәгендә иҫке металлургия заводының һыҙаттары һаҡланып ҡалған..

Алапаевск тар колеялы тимер юлы

үҙгәртергә
 
Алапаевск тар тимер юлы
 
Алапаевск тар тимер юлы депоһы

Транспорт

үҙгәртергә

Тимер юл транспорты

үҙгәртергә
 
Алапаевск станцияһы

.

Ҡала райондары

үҙгәртергә
  • Үҙәк районы
  • Төньяҡ районы
  • Октябрьский районы
  • Нейво-Алапаиха районы
  • Эшселәр районы
  • Максим Горький районы
  • Станкозавод районы
  • «Стройдормаш» заводы районы
  • «ДОК» районы

Халыҡ

үҙгәртергә
Халыҡ иҫәбе
1856[4]1897[4]1931[4]1939[4]1959[5]1962[4]1967[4]
5100↗8600↗22 400↗25 000↗47 103↗50 000↘49 000
1970[6]1973[4]1976[4]1979[7]1986[4]1989[8]1992[4]
↗52 111↘52 000→52 000↘49 848↗51 000↘50 060↗50 200
1996[4]1998[4]2000[4]2001[4]2002[9]2003[4]2005[4]
↘48 900↘48 200↘47 600↘47 100↘44 263↗44 300↘43 300
2006[4]2007[4]2008[4]2009[10]2010[11]2011[4]2012[12]
↘42 900↘42 700↘42 500↘42 191↘38 192↗38 200↘38 065
2013[13]2014[14]2015[15]
↘37 952↘37 894↘37 857

Һылтанмалар

үҙгәртергә

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ ОКТМО (урыҫ)
  2. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.) (урыҫ) — Росстат, 2023.
  3. ↑ ipravo.info. Об укрупнении сельских районов, образовании промышленных районов и изменении подчиненности районов и городов Свердловской области - Российский Правовой Портал. ipravo.info. Дата обращения: 20 май 2018. 2018 йыл 20 май архивланған.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 4,18 4,19 Народная энциклопедия «Мой город». Алапаевск. Дата обращения: 24 июнь 2014. Архивировано 24 июнь 2014 года.
  5. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  6. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  7. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  8. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архивировано 22 август 2011 года.
  9. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
  10. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
  11. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Свердловской области. Дата обращения: 1 июнь 2014. Архивировано 1 июнь 2014 года.
  12. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
  13. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
  14. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Алапаевск&oldid=1049970» битенән алынған