68-се диңгеҙ уҡсы бригадаһы

68-диңгеҙ уҡсы бригадаһы — СССР-ҙың Бөйөк Ватан һуғышындағы хәрби берләшмәһе.

68-се диңгеҙ уҡсы бригадаһы
Ғәмәлдә булған йылдары	декабрь 1941−май 1943
Ил	СССР
Тип	диңгеҙ пехотаһы
Командирҙары
-

Пятигорск ҡалаһында 1941 йылдың декабрь аҙағында — 1942 йылдың ғинуар башында Каспий флотилияһы составынан, хәрби-диңгеҙ уҡыу йорттары курсанттарынан формалаша. 1942 йылдың 8 мартында Таганрог ҡалаһын (Волкова Гора, Матве́ев Курга́н ҡалаһы) азат итеү операцияһында һуғышта ҡатнаша, унда ҙур юғалтыуҙар кисерә.

«Өс көнлөк һуғыш барышында 68-се диңгеҙ уҡсылар бригадаһы үлтерелгән һәм яраланған 2100 кешеһен юғалта. Уңышһыҙ һөжүмдән һуң 68-се диңгеҙ уҡсылар бригадаһы командиры-2-се ранг капитаны Г. К. Иванов бригада менән бригада етәкселек итеүҙән ситләтелә, уның урынына полковник Шаповалов тәғәйенләнә. Һуғыш йомғаҡтары буйынса 8 марттан 17 мартҡа тиклем 68-се диңгеҙ уҡсылар бригадаһы 2532 кешеһен юғалта, шул иҫәптән 639 кеше үлтерелә һәм 1893 кеше яралана»

1942 йылдың апрелендә Таганрогтан көнсығыштараҡ оборона алышы алып бара, 1942 йылдың июлендә Ростовтың нығытылған районында ҡаршы тороу һуғыштары алып бара.

1942 йылдың август уртаһында бригаданың ҡалған өлөшө Вербин ҡасабаһы эргәһендә Ағиҙел йылғаһының һул ярын биләй, артабан Туапсе́ оборона операцияһында, шул иҫәптән Сарай-тау өсөн һуғышта ҡатнаша. 1943 йылдың 12 ғинуарында дошман ғәскәрҙәре сигенеү менән, немец частәрен Три Дуба һәм Кутаисская йүнәлештәрендә эҙәрлекләп, һөжүмгә күсә.

1943 йылдың яҙында бригада Краснодар һөжүм операцияһында, ә һуңынан Тамань ярымутрауына һөжүмдә ҡатнаша. Апрель башында яңынан ойоштороу өсөн резервҡа сығарыла.

1943 йылдың 1 майында 68-се диңгеҙ һәм 10-сы уҡсылар бригадаһы базаһында Урта азия хәрби округында 29-сы уҡсылар дивизияһы ойошторола.

Тулы исеме

68-се айырым диңгеҙ уҡсылар бригадаһы.

Буйһонған

• Төньяҡ-Кавказ хәрби округы — 01.01.1942 йыл
  
• Көньяҡ фронт, 56-сы армия, 3-сө гвардия уҡсылар корпусы — 01.03.1942 йыл.
• Кавказ аръяғы фронты, Ҡара диңгеҙ ғәскәрҙәре төркөмө, 18-се армия — 01.10.1942 йыл.
• Кавказ аръяғы фронты, Ҡара диңгеҙ ғәскәрҙәре төркөмө, 56-сы армия — 01.01.1943 йыл.
• Төньяҡ-Кавказ фронты, 47-се армия, 23-сө уҡсылар корпусы — 01.04.1943 йыл.

Командирҙары

• Иванов Георгий Алексеевич (03.11.1941), 2-се ранг капитаны
• Шаповалов Афанасий Ефимович (14.03.1942 — 03.09.1942), полковник
• Татарчевский Петр Михайлович (02.09.1942)
• Карпелюк Андрей Иосифович (02.11.1942)

Һылтанмалар

• Справочник на сайте клуба «Память» Воронежского госуниверситета
• Воспоминания К. И. Кокова, бойца бригады 2006 йыл 5 октябрь архивланған.
• Воспоминания Л. Н. Макаренко, бойца бригады 2008 йыл 29 май архивланған.
• Безымянная высота. Ростовский областной клуб «Память-Поиск» 2008 йыл 26 сентябрь архивланған.
• Памятник «Якорь» на Волковой горе в Матвееве-Кургане(недоступная ссылка)

Әҙәбиәт

• В боях за Туапсе Составитель — бывший заместитель начальника политотдела 18-й армии полковник в отставке доктор исторических наук Г. С. Акопян
• А. А. Битва за Кавказ. — М.: Воениздат, 1967.(недоступная ссылка)
• Боевая летопись военно-морского флота 1941—1942 гг. Москва: Воениздат, 1983. С.426-427