Ҡойроҡло тәлмәрйендәр [1] Ascaphus ) — ҡойроҡһоҙ ер-һыу хайуандары заты, Ascaphidae ғаиләһендә бер бөртөк.
Был зат вәкилдәренең дөйөм оҙонлоғо 3 см-ҙан алып 5 см-ға тиклем тәшкил итә. Ниндәйҙер енси диморфизм күҙәтелә: ата заттарҙың алғы һәм артҡы аяҡ-ҡулдары инә заттарҙыҡына ҡарағанда оҙонораҡ һәм ҡалыныраҡ. Вертикаль күҙ ҡараһы менән күҙҙәре ҙур. Уларҙың ғүмере буйына ҡабырғалары һаҡлана һәм янбаш билбауында маңлай кимерсәге бар. Күкрәк алды юҡ, ә ҙур булмаған күкрәк һөйәге - кимерсәкле. Үпкәһе бәләкәй, ләкин тиреһе ҡан тамырҙарына бай һәм тын алыуҙың төп ағзаһы булып тора. Был тәлмәрйендәрҙең урта ҡолағы һәм евстахиев торбалары юҡ. Тиреһе шыма йәки һирәк сөйәлдәр менән ҡапланған булырға мөмкин. Алғы аяҡ-ҡулдарының бармаҡтары оҙон һәм нәҙек, ярыларынан бөтөнләй ирекле. Артҡы аяҡ-ҡулдарындағы бармаҡтары яры менән тик нигеҙенә генә тоташа. Ата заттарҙың ҡушылыу сөйәлдәре беренсе бармаҡтың эске яғында, иңбашында, ә ҡайһы бер айырым заттарҙа хатта яурындарында ла урынлашҡан.
сперма ны юғалтыуҙы минимумға килтерә. Шулай итеп, был ер-һыу хайуандарының, башҡа тәлмәрйендәрҙән айырмалы рәүештә, тышҡы аталандырыу түгел, ә эске аталандырыу.
Башлыса, тиҙ, һалҡын йылғаларҙа йәшәй. Ғүмеренең күпселек өлөшөн ҡойроҡло тәлмәрйендәр йылғала таш аҫтында йәшереп үткәрә. Яңғыҙ торалар. Һирәкләп, көслө ямғырҙар осоронан һуң, шишмәне ҡалдырып, ҡоро ергә, урманға сығалар.
Сүмесбаштың имгесе Ascaphus montanus Енси өлгөрөү 7-8 йәштә була. Үрсеү осоро майҙан алып октябргә тиклем дауам итә. Ата тәлмәрйендәр «никах концерттарын» ойоштормай. Ата зат шишмә төбөнә табан шыуып, инә затты әүҙем эҙләй. Уның менән осрашһа, ул уны артҡы тәпәйҙәренең алдын, сандыр өлкәһен уратып ала.
Сүмесбаш фазаһында бик оҙаҡ — бер йылдан алып дүрт йылға тиклем йәшәй. Сүмесбаштарҙың ауыҙы имгес булып тора, уның ярҙамында улар таштарға беркетелә һәм уларҙың өҫкө йөҙөнән ылымыҡтар ҙы ала. Йыш ҡына һөлөктәр һымаҡ һыу инеүселәрҙең аяҡтарына йәбешәләр.
Сүмесбаштарҙың кәүҙә контурҙары шына формаһында, уларҙың ҡойроғо оҙон, ҡойроҡ һырты түбән һәм бер ҡасан да тәнгә таралмаған. Һулыш алыу уйымы кәүҙәһенең аҫҡы яғында, артҡы тишеге янында урынлашҡан. Сүмесбаштарының төҫө ҡара, кәүҙәһе таптар менән ҡапланған. Төҫө буйынса ҡойроғо кәүҙәһенән айырылмай, уның осо — аҡ. Ауыҙы бик ҙур, йомро, өҫкө иренендә — 2-3, аҫҡыһында 7-10 рәт ирен тештәре бар. Ҙур ирендәре ярҙамында сүмесбаштар таштарға беркетелә һәм уларҙың өҫтөндәге ылымыҡтарҙы ҡуптара.
2018 йылдың октябренә ырыу эсендә 2 төр билдәләнә:[3]
↑ 1,0 1,1 Ананьева Н. Б., Боркин Л. Я., Даревский И. С., Орлов Н. Л. Пятиязычный словарь названий животных. Амфибии и рептилии. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. / под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М .: Рус. яз. , 1988. — С. 76. — 10 500 экз. — ISBN 5-200-00232-X .↑ Frost, Darrel R. Ascaphidae (билдәһеҙ) . Amphibian Species of the World: an Online Reference. Version 6.0 . American Museum of Natural History (2014).↑ Amphibia Web. Ascaphidae (билдәһеҙ) . Provides information on amphibian declines, natural history, conservation, and taxonomy (2017).
Günther E. Freytag, Bernhard Grzimek, Oskar Kuhn, Erich Thenius (Hrsg.): Lurche . In: Fische 2, Lurche. dtv, München 1980, ISBN 3-423-03204-9 (Grzimeks Tierleben. Bd. 5; unveränderter Nachdruck der Ausgabe Zürich 1975-77).
Fejérváry, 1923 : Ascaphidae, a new family of the tailless batrachians.
Stejneger, 1899 : Description of a new genus and species of discoglossoid toad from North America
Zweifel, Richard G. Encyclopedia of Reptiles and Amphibians / Cogger, H.G.. — San Diego : Academic Press, 1998. — P. 84-85. — ISBN 0-12-178560-2 . 
.jpg)
