Ҡаҙағстандың тирә-яҡ мөхите
Ҡаҙағстандың тирә-яҡ мөхите етди экология мәсьәләһен кисерә. Проблемаларҙың береһе, СССР ваҡытында Семипалатинск полигонында ядро һынауҙары үткәргәндә булған радиоактив бысраныуға бәйле, Арал диңгеҙенең юҡҡа сығыуына (Үзбәкстан һәм Ҡаҙағстан сигендә)[1] һәм элекке ауыл хужалығы ерҙәре сүлгә әүерелеүенә килтерә. Был экологик проблемаларҙың күбеһе СССР осоронда уҡ барлыҡҡа килгән. Экология мәсьәләләрен тикшеренеүҙәр үҙәге булып Үҙәк Азияның Төбәк экология үҙәге тора. Был үҙәк шулай уҡ башҡа төбәктәрҙең экологик проблема менән көрәш буйынса тырышлыҡтарын координациялай.
| Ҡаҙағстандың тирә-яҡ мөхите | |
| Дәүләт |
 Ҡаҙағстан |
|---|---|
 Ҡаҙағстандың тирә-яҡ мөхите Викимилектә | |
Проблемалар үҙгәртергә
Радиоактив бысраныу үҙгәртергә
Ҡаҙағстан дала зонаһында урынлашҡан, шуға ла СССР ядро һынауҙарын үткәреү өсөн Ҡаҙағстан ерҙәрен ҡуллана алған. Семипалатинскийға яҡын һәм Ҡытай Халыҡ Республикаһы сигендә урынлашҡан (илдең төньяҡ-көнсығышы) урындағы тораҡ пункттарҙа радиацион һәм экологик хәүефһеҙлек менән бәйле саралар етерлек кимәлдә булмағанға, онкологик ауырыуҙар менән ауырыусы кешеләр һаны арта.
Арал диңгеҙе үҙгәртергә
Тағы ла бер проблема: Амударъя һәм Һырдаръя йылғаларының һыуын айырым өс һыу ятҡылыҡтарына бүлеү Арал диңгеҙен ҡороуға килтерә. Арал диңгеҙендә һыу кимәле түбәнәйеү Ҡаҙағстан климатында ҡырҡа үҙгәрештәр тыуҙыра. Мәҫәлән, ҡасандыр уңдырышлы тупраҡ етди зыян күрә, туҙан бурандары тоҙҙо тарата. Ел эрозияһы көсәйеү процессы һөҙөмтәһендә ауыл хужалығы ерҙәренең ҙур өлөшө һәләк була. 2019 йылда диңгеҙҙә һыу күләме тәүге күләмдән ни бары 5 процент тәшкил итә[1].
Атырау өлкәһе үҙгәртергә
Нефть һәм газ сығарыу буйынса эшмәкәрлек Каспий диңгеҙенең бысраныуын көсәйә. Был хәл Ҡаҙаҡ территориаль һыуҙары торошоноң боҙолоуына килтерә, киләсәктә ул экологик һәләкәткә сәбәбсе булыуы мөмкин.
Экологик мәсьәләләрҙе хәл итеү юлдары үҙгәртергә
Ҡаҙағстандың Тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса министрлығы тарафынан Арал диңгеҙен ҡотҡарыу һәм Көнбайыш Ҡаҙағстан тәбиғәтен һаҡлау буйынса етди саралар күрелә. 2003 йылдан Каспий яры буйында нефть сығарыуҙы ҡәтғи сикләй. Каспий һәм Арал диңгеҙен ҡотҡарыу өсөн төрлө проекттар тәҡдим ителә, ләкин башҡа илдәр хөкүмәт яғынан етди ярҙам юҡ. Һырдаръя һәм Төньяҡ Арал диңгеҙенең ағымына идара итеү проекты тәҡдим ителгән проекттарҙың береһе (NAS)[1] уның хаҡы 86 млн доллар, Бөтә донъя банкы (65 миллион доллар) һәм Ҡаҙағстан хөкүмәте финанслай. Был проекттың маҡсаты иҡтисадты үҫтереү (ауыл хужалығы һәм балыҡ тотоу) һәм Һырдаръя бассейнында экология хәлен элекке кимәленә ҡайтарыу, шулай уҡ Төньяҡ Арал диңгеҙен ҡотҡарыу. Өҫтәмә рәүештә ASBP 1, ASBP 2 и ASBP 3 программалары әҙерләнә, улар 2011 йылдан 2015 йылға тиклем эшләй.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Revival of the Aral Sea: Kazakh and World Efforts to Resxhvtore the Island Sea. 2014 йыл 29 ноябрь архивланған.