Ядро ҡоралы

Я́дро ҡоралы — бөтә ядро боеприпастары, уларҙы тейеш урынға алып барыу һәм улар менән идара итеү ҡоролмалары. Биологик, химик ҡорал менән бер рәттән күпләп ҡырыу ҡоралдары иҫәбенә инә. Ядро боеприпасы — ядро энергияһының ауыр ядролар бүленеше сылбырлы ядро реакцияһы, йә иһә еңел ядролар синтезы термоядерлы реакция ваҡытында бүленеп сығыусы энергияны ҡулланыусы шартлатыу ҡоролмаһы.

Ядро ҡоралы

Ядро ҡоралы Викимилектә

Взрыв однофазной ядерной бомбы мощностью 23 кт. Полигон в Неваде (1953 год)

Эшләү принципы

Ядро ҡоралының эшләүе ядро шартлатыу ҡоролмаһы шартлау энергияһын ҡулланыуға ҡоролған. Шартлау энергияһы идара итеп булмай торған лавина кеүек барған ауыр ядролар сылбырлы реакцияһы, йә термоядро синтезы реакцияһы һөҙөмтәһендә бүленеп сыға.

Ядро шартлау ҡоролмалары

Тәбиғәттә ядролары сылбырлы бүленеүгә һәләтле булған матдәләр бар. Ядро ҡоралында Уран-235 йәки Плутоний-239 ҡулланыла.

Уран элементының тәбиғәттә өс изотобы бар: ²³⁸U (тәбиғи урандың 99,2745 % ), ²³⁵U (0,72 %) һәм ²³⁴U (0,0055 %). Тик ²³⁵U изотобы ғына сылбырлы ядро бүленеү реакцияһына һәләтле. Ядро бомбаһында ²³⁵U изотобы 80 %-тан да кәм булмаҫҡа тейеш. Шуға күрә ҡорал өсөн етештерелгән уран байытылырға тейеш.

Байытыу процессына альтернатива булараҡ Плутоний-239 бомбаһын эшләргә була. Плутоний тәбиғәттә осрамай, был элементты яһалма юл менән ²³⁸U изотобын нейтрон нурланышында тарҡатып алырға мөмкин. Технологик яҡтан был нурланыш ядро реакторҙарында башҡарыла. Нурландырылғандан һуң составында яңы барлыҡҡа килгән плутоний булған уранды радиохимия заводына ебәрәләр, был заводта плутонийҙы химик юл менән айырып алалар.Реакторҙың нурланышын кәрәкле плутоний изотобы алырға көйләйҙәр.

Термоядро шартлатыу ҡоролмалары

Термоядро шартлатыу ҡоролмаһында энергия дейтерий менән тритийҙың ауырыраҡ элементтарға термоядро ҡушылыуының ультрафаст (шартлау) реакцияһы ваҡытында барлыҡҡа килә. Был осраҡта синтез реакцияһы энергия шартлауының төп сығанағы булып тора.

Хәҙерге заман термоядро шартлатҡыс ҡоролмаларының төп эш матдәһе булып литий дейуриды тора. Боевой зарядтың детонацияһы — литий дейтериды заряды — детонатор функцияһын үтәүсе түбән ҡеүәтле йәҙрәле шартлатҡыс ярҙамында башҡарыла (детонатор ҡоролмаһы шартлағанда шартлатҡыс термоядро реакцияһын башлап ебәреү өсөн етерлек энергия бүленеп сыға). Термоядро синезы реакциялары күпкә һөҙөмтәлерәк энергия сығанағы булып тора, бынан тыш термоядро шартлатҡысын конструкцияны камиллаштырыу юлы менән сикҙеһ ҡеүәтле итергә мөмкин, йәғни термоядро шартлатҡыстың ҡеүәтендә фундаменталь физик сикләүҙәр юҡ.

Ядро шартлау төрҙәре

Ядро шартлауҙары түбәндәге типтарға эйә булырға мөмкин:

• һауала — тропосферала;
• бейеклектә — атмосфераның өҫкө ҡатламдарында һәм яҡын космос арауығында;
• космоста — планета янындағы космоста һәм унан ситтә;
• ерҙә шартлау;
• ер аҫтында шартлау ;
• һыу өҫтөндә);
• һыу аҫтында;

Зарарлау факторы

Ядро боеприпасын ҡулланған ваҡытта ваҡытта ядро шартлауы барлыҡҡа килә. Ядро шартлауының зарарлау факторҙары:

• бәрмә тулҡын
• яҡтылыҡ нурланышы
• үтеп инеүсе нурланыш
• радиоактив зарарланыу
• электромагнит импульс (ЭМП)

Төрлө зарарлы факторҙарға тәьҫир итеү ҡеүәтенең нисбәте йәҙрә шартлауының үҙенсәлекле физикаһына бәйле. Мәҫәлән, термоядро шартлауының атом шартлауына ҡарағанда яҡтылыҡ нурланышлы, үтеп инеүсе нурланышы көслөрәк, әммә радиоактив бысраныуыҙың корпускуляр компоненты күпкә көсһөҙөрәк.

Йәҙрә шартлауы факторҙарынан а туранан-тура зыян күргәнн кешеләр, йыш ҡына кеше өсөн хәүефле булған физик зыяндан тыш, шартлау һәм емерелеүҙең ҡурҡыныс картинаһынан көслө психологик йоғонто кисерә. Электромагнит импульс (ЭМП) тере организмдарға туранан-тура тәьҫир итмәй, ә электрон ҡорамалдарҙың эшмәкәрлеген боҙа ала (лампа электроникаһы һәм фотон аппаратураһы ЭМР тәьҫиренә бирешмәй).

Ядро боеприпастары классификацияһы

Барлыҡ ядро боеприпастары ике категорияға бүленә:

• «Атом» — бер фазалы йәки бер баҫҡыслы шартлатҡыс ҡоролмалар, уларҙа энергияның төп сығарылыуы ауыр ядроның (уран-235 йәки плутоний) ядро бүлеү реакцияһынан килеп сыға һәм тарҡалып еңелерәк элементтар барлыҡҡа килтерә;
• «Термоядро» — өҫтәмә энергия сығанағы сифатында 238U йәки литий дейтеридтары өҫтәмә (көсәйтеү) заряды ҡулланыла.
• Термоядро (шулай уҡ «водород») — ике фазалы йәки ике баҫҡыслы шартлатҡыс ҡоролмалар, уларҙа бер-бер артлы ике физик процесс башҡарыла. Беренсе стадияла энергияның төп сығанағы — ауыр ядроның тарҡалыу реакцияһы, ә икенсе стадияһында тарҡаулыҡ һәм термоядро синтез реакциялары төрлө пропорцияларҙа, боеприпастың төрөнә һәм конфигурацияһына ҡарап ҡулланыла.

Әҙәбиәт

• Атомное пламя // Ардашев А. Н. Огнемётно-зажигательное оружие: иллюстрированный справочник. — Агинское, Балашиха : АСТ : Астрель, 2001. — Гл. 5. — 288 с. — (Военная техника). — 10 100 экз. — ISBN 5-17-008790-X.
• Атомная бомба // Пономарёв Л. И. Под знаком кванта / Леонид Иванович Пономарёв. — 1984, 1989, 2007.
• Памятка населению по защите от атомного оружия 2009 йыл 10 май архивланған.. — 2-е изд. — Москва, 1954.
• Юнг Р. Ярче тысячи солнц / Роберт Юнг. — М., 1960.
• Мания Х. История атомной бомбы / Хуберт Мания. — Москва : Текст, 2012. — 352 с. — (Краткий курс). — 3 000 экз. — ISBN 978-5-7516-1005-0.
• Яблоков А. В. Неизбежная связь ядерной энергетики с атомным оружием: доклад. — Беллона, 2005.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Ядро физикаһы
• Ядро химияһы

Һылтанмалар

• Музей ядерного оружия  (билдәһеҙ). Архивировано 29 ғинуар 2005 года. 2011 йыл 22 август архивланған.
• Проект «Хиросима» (историческая справка, видеоматериалы, документы)
• База данных по всем, проведённым различными странами, ядерным взрывам (австралийский правительственный сайт) (инг.)
• Консультативное заключение Международного суда относительно законности угрозы ядерным оружием или его применения. 2010 йыл 6 июль архивланған. — 1996.
• Подробное техническое описание первых зарядов (инг.). — 2001.
• Федосеев С. Оружие большого шантажа