Википедия

Шолль Софи

Софи́я (Софи́) Магдале́на (нем. Sophia (Sophie) Magdalena Scholl; 1921 йылдың 9 майы, Форхтенберг, Веймар республикаһы —1943 йылдың 22 феврале, Мюнхен, Өсөнсө рейх) — немец студенткаһы һәм немец Ҡаршылыҡ хәрәкәте активисы. Үҙенең өлкән ағаһы Һанс һәм Мюнхен университетының бер нисә башҡа студенты менән, башлыса листовкалар таратып һәм граффити төшөрөп, нацизмға ҡаршы тыныс акциялар үткәргән «Аҡ рауза» төркөмө ҡатнашыусыһы булған. 1943 йылдың 18 февралендә дәүләткә хыянатта ғәйепләнеп Софи менән Һанс гестапо тарафынан ҡулға алына һәм 22 февралдә гильотинала язалана.

Софи Шолль
Sophie Scholl
Файл:Софи Шолль.png
Исеме

София Магдалена Шолль

Тыуған көнө

9 май 1921({{padleft:1921|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:9|2|0}})

Тыуған урыны

Форхтенберг, Вюртемберг Ирекле халыҡ дәүләте, Веймар республикаһы

Вафат булған көнө

22 февраль 1943({{padleft:1943|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:22|2|0}}) (21 йәш)

Вафат булған урыны

Мюнхен, Өсөнсө рейх

Гражданлығы

Германия

Эшмәкәрлеге

Герман Ҡаршылығы активисы

Атаһы

Роберт Шолль

Әсәһе

Магдалена Шолль

 Шолль Софи Викимилектә
Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Германияла нацист режимы бөтөрөлгәндән һуң, Һанс һәм Софи Шолль яҙмышы менән ҡыҙыҡһыныу арта, хәҙер улар нацизмға көс ҡулланмай ҡаршы тороу символы һәм Ҡаршылыҡ хәрәкәте геройҙары тип һанала. Улар тураһында бер нисә фильм төшөрөлә, һәйкәл ҡуйыла.

Биографияһы

үҙгәртергә

Балалыҡ йылдары

үҙгәртергә
 
Форхтенбергта 1921—1930 йылдарҙа Софи Шолль йәшәгән Ратуша

София Магдалена 1921 йылда Форхтенберг ҡалаһы мэры Шолль Роберт (Robert Scholl) һәм уның ҡатыны, йорт хужабикәһе Магдаленаның (ҡыҙ фамилияһы Мюллер) ғаиләһендә тыуған[1][2]. София ғаиләлә дүртенсе бала була. Уның өлкән апалары Инга (1917—1998) һәм Элизабет Elisabeth Hartnagel (1920—2020) һәм ағаһы Ганс (1918—1943) була. Һуңғараҡ ғаиләлә шулай уҡ улдары Вернер (1922 йылғы, 1944 йылда хәбәрһеҙ юғала) һәм ҡыҙҙары Тильда (1925—1926) тыуа. София бөтә туғандары менән татыу мөнәсәбәттә булған, улар йыш ҡына ваҡытты бергә үткәргән[3]. Шолли лютеран динен тотҡан. 1909 йылдан диаконистарға яҡын торған әсәләре Магдалена балаларын «әхлаҡи һәм социаль яҡтан көслө» рухта тәрбиәләгән[4][5].

7 йәшендә Софи мәктәптә уҡый башлай. Ул тырыш уҡыусы булған, бигерәк тә һүрәт төшөрөү һәм музыка яғынан айырылып торған[6]. Шулай уҡ Софи спорт һәм инглиз телен яратҡан[5]. 1930 йылда Шолли Людвигсбургка, ә ике йылдан һуң Ульмға күскән. Бында ғаилә башлығы һалым консультанты һәм дәүләт аудиторы булып эшләгән[1][6]. 1932 йылда Софи ҡыҙҙар юғары реаль мәктәбенә (Oberrealschule) уҡырға инә. Софи башҡа ҡыҙҙарҙан айырылып торған: ул походтарҙы һәм малайҙар уйындарын яратҡан, шулай уҡ ҡала гимназияларының берҙән-бер ҡыҫҡа сәсле уҡыусыһы булған[2]. Ул азатлыҡ һөйөүсе үҫмер булған[5]. Үҫмер сағынан Шолль йәмғиәттәге һәр төрлө ғәҙелһеҙлеккә ҡаршы була[5].

1933 йылда Германия власына НСДАП һәм уның башлығы Адольф Гитлер килә. Роберт Шолль нацистарға ҡаршы ҡарашта торған һәм либерализм яҡлы булған. Балалары тәү сиратта идара итеүсе партия идеалдарын хуплаған. Софи, класташтарының күпселеге, шулай уҡ Инга һәм Элизабет апалары кеүек, ун ике йәштән нацист ҡыҙҙары союзында торған. Уны тәбиғәткә һәм дөйөм тәжрибәгә иғтибарлы булған программа йәлеп иткән[1]. 1935 йылдан Софиға ячейка командиры вазифаһы бирелгән[5][7]. Командир булараҡ, ул поход, экскурсиялар һәм палатка лагерҙарына сәфәрҙәр ойошторған[7]. Һанс менән Вернер ҙа шулай уҡ Гитлерюгенд сафына баҫҡан.

Инге Шолль хәтерләүенсә, Софи союзда спорт менән шөғөлләнеүҙе һәм әүҙем ял итеүҙе оҡшатҡан, һәм ул, күрәһең, башҡа аспекттарға бик иғтибар итмәгән. Мәктәптә йәһүд ҡыҙҙары менән дуҫ булған һәм уларҙың хәрәкәттә ҡатнашыуҙан ситләштереүҙәрен күреп, хатта союз идаралығына зарланғана мөрәжәғәт иткән[5]. Шул уҡ ваҡытта, Софиҙың тиҫтерҙәре хәтерләүенсә, ул «ҙур энтузиазм менән, фанатик рәүештә нацизмға бирелгән» булған[8].

Роберт балаларының ҡарашын тәнҡитләгән һәм уларҙың нацистар ойошмаһына ингәне буйынса кәйефе ҡырылған. Ул ғаиләһе менән көн һайын өйҙә сәйәси мәсьәләләр буйынса асыҡтан-асыҡ әңгәмә ҡорған[1]. Шуға ҡарамаҫтан, балалар юлдарын үҙҙәре һайларға тейеш, тип иҫәпләгән Шолль[3]. Софи атаһы менән яҡшы мөнәсәбәттә булған[3]. Уҡыусыларҙы ата-әсәләре өҫтөнән ошаҡ яҙырға өндәһәләр ҙә, мәктәптә бер ҡасан да атаһына яла яҡмаған[3].

Ҡаршылыҡ хәрәкәтенең башы

үҙгәртергә

Софи атаһы, дуҫтары һәм ҡайһы бер уҡытыусылары йоғонтоһонда тиҙҙән, бер туғандары кеүек, милләтселектән өмөтөн өҙгән[3][9]. 1935 йылда йәһүдтәрҙең хоҡуҡтарын сикләгән Нюрнберг раса закондары ҡабул ителгән. Был Шоллдың тиң хоҡуҡлылыҡҡа ышаныуына ҡаршы килгән[5]. 1936 йылда Софи ойошманың мөһим лидерҙарының береһе килгән Ульмда Немец ҡыҙҙары союзы ағзалары өсөн сарала Генрих Гейненың шиғырҙарын уҡырға тәҡдим итә. Был тәҡдим лидерҙың асыуын килтерә, сөнки Геббельс, йәһүд милләтле һул һәм антимилитарист яҙыусы булараҡ, 1933 йылда уҡ Гейнены тыйған. Быға Шолль: «Кем Гейнены белмәй, шул немец әҙәбиәтен белмәй», — тип яуаплай[3]. Нацизмға ҡаршы белдереүҙәре арҡаһында Софиға мәктәптә аралашыу ҡыйынлашҡан[3].

1937 йылда Софи, Ганс, Вернер һәм Инге Шолль, нацистарға ҡаршы төркөмдә ҡатнашыуҙа ғәйепләнеп, гестапо тарафынан ҡулға алына. Йорттарында тентеү үтә, көндәлектәр, журналдар, шиғырҙар йыйынтыҡтар тартып алынды[3]. Софи, 16 йәш булғанлыҡтан, уны шул уҡ көндө сығарғандар. Инге менән Вернер бер аҙнанан иреккә сыҡҡан, Ганс тағы өс аҙна төрмәлә ултырған[3]. Был ҡулға алыу Софиҙың һушын алған һәм власҡа ризаһыҙлығын тәрәнәйткән[1]. Шул уҡ йылда Софи бейеү кисәһендә Фриц Хартнагель Fritz Hartnagel менән таныша. Язалап үлтергәнгә тиклем уларҙың мөнәсәбәттәре өҙөлмәй. 1938 йылда Софи ячейка союзы командиры вазифаһынан баш тарта[7]. 1939 йылдың сентябрендә Икенсе бөтә донъя һуғышы башланғас, ағалы-энеле Шоллиҙар фронтҡа ебәрелә[1]. Элизабет Шолль хәтерләгәнсә, Софи шул йылдың йәйендә үк былай тигән: «Һуғыш булыр тип һиҙенәм. Кемдер Гитлерға ҡаршы торалыр, тип ышанам»[3].

1940 йылдың яҙында Шолль мәктәпте тамамлап, балалар баҡсаһына тәрбиәсе булып эшләй башлай. Ул балалар баҡсаһында эшләү Империя хеҙмәтендә алты айлыҡ йөкләмә үтәүҙе алмаштыра алыр тип өмөтләнгән[9]. Шолль нацист власын тәнҡитләүенән туҡтамаған[3]. 1941 йылда ул имтихандарҙы уңышлы тапшыра һәм ағаһы Һанс уҡыған Мюнхен университетына уҡырға инергә хыяллана[3]. Әммә уға барыбер йөкләмә хеҙмәтен үтәргә тура килгән, сөнки был университетҡа уҡырға инеү өсөн мотлаҡ шарт булған.

Шолль 1941 йылдың яҙынан Блумбергта 6 ай тәрбиәсе булып эшләй[1]. Империя хеҙмәтендә хәрби эшкә оҡшаған ауыр режимы нацизмға ҡарата ерәнеү тойғоһо уята[9]. Шолль бойондороҡһоҙлоҡ, һуғышты туҡтатыу һәм Көнсығыш фронтта һуғышҡан һөйгән йәре Фриц Хартнагель менән бергә булыу тураһында хыялланыуы хаҡында яҙа[1]. Улар хат алыша. Хартнагель менән һуңғы тапҡыр ул 1942 йылдың 20 майында, ул Украина ССР-ы территорияһында һуғышырға киткәнгә тиклем, осраша. Намыҫына ҡаршы килгән ҡанһыҙ һуғышта һөйгәненең армияла офицер карьераһын ҡабул итеүе уға ҡыйын була[10]. Һанс Ульмға отпускыға ҡайтҡан саҡта, Софи мөмкинлек табып осрашыуға килгән[3].

Шолль фәлсәфә һәм теология темаларына китаптар уҡыу менән мауыға. Үҙенең ҡараштарында ул Аврелий Августиндың әҫәрҙәренә таянған[1]. Уның дини инаныуҙары нацист идеологияһын кире ҡаҡҡан төп сәбәптәрҙең береһе булған[11].

«Аҡ рауза»

үҙгәртергә

1942 йылдың майында Шолль фәлсәфә һәм биологияны өйрәнеү өсөн Мюнхен университетына уҡырға инә. Һанс был ваҡытҡа фронттан ҡайтҡан һәм медицина факультетында уҡыған. Ул Софиҙы дөйөм философик, сәйәси, музыкаль, әҙәби һәм спорт ҡыҙыҡһыныуҙары менән бәйле тығыҙ даирә барлыҡҡа килтергән дуҫтары менән таныштырған. Улар араһында Александр Шморель, Кристоф Пробст, Вилли Граф һәм Юрген Виттенштейн була[2][9]. Студенттар бергәләп лекциялар тыңлай, спектаклдәр һәм концерттар ҡарай, походтарға йөрөй, саңғыла шыуа һәм альпинизм менән шөғөлләнә[9]. Софи философия уҡытыусыһы Курт Хуберҙың лекцияларынан илһамланған[3].

 
Мюнхен университеты алдында Һанс һәм Софи Шолль һәм «Аҡ рауза» мемориалында төркөмдөң листовкалары

Ганс Шолль һәм Александр Шморель, нацистарҙың СССР һәм Польша халҡына ҡаршы енәйәттәрен күреп, көнсығыш фронтында хеҙмәт итеүҙән бик күп кире тәьҫораттар алған[1][2]. Софиҙың кейәүе Хартнагель дә шундай хәлдәр тураһында һөйләгән[5]. 1942 йылдың июненән Ганс Шолль менән Шморель, үҙенең курсташтарын һәм башҡа немецтарҙы нацизмға ҡаршы торорға саҡырып, Мюнхенда һәм яҡын-тирәһендә листовкалар баҫтыра һәм тарата башлай. Листовкалар «Аҡ рауза» төркөмө исеменән сығарылған. Дуҫтар раса дискриминацияһына ҡаршы көрәшкән Америка студенттарының миҫалы буйынса көс ҡулланмай протестар ойошторорға ҡарар иткән[9].

Хәүефле эш булыуы арҡаһында, башта Һанс һеңлеһенең «Аҡ рауза» эшмәкәрлегендә ҡатнашыуын теләмәгән[12]. Софи листовкаларҙы күргән һәм ҡаршылыҡ эшмәкәрлегенә ярҙам иткән. Ағаһының да төркөмдә булыуын белеп ҡалғас, ул ҡаршылыҡҡа ҡушылырға була[1]. Хартнагель кәләшен оппозиция төркөмөндә ҡатнашыуҙан баш тартырға өгөтләй. Элизабет Шолль хәтерләүенсә, Хартнагель 1942 йылдың майында Софиға был эш уның ғүмеренә ҡурҡыныс менән янай, тип әйткән, һәм Софи: «Мин беләм», — тип яуап биргән. Ул 1000 рейхсмарка һораған, ләкин нимә өсөн икәнен әйтмәгән. Аҡса уға листовкалар баҫтырырлыҡ типография станогы һатып алыу өсөн кәрәк булған[3]. Тиҙҙән уларға дуҫтары Граф һәм Пробст, шулай уҡ уҡытыусылары Хубер ҙа ҡушыла[11].

«Аҡ рауза» ағзалары 6 төрлө листовка яҙған. Уларҙы ротор ярҙамында үрсеткәндәр күбәйткәндәр[1]. Әйтер кәрәк, Софи текст яҙмаған, тик листовкалар таратыуҙа ғына ҡатнашҡан[5][9]. Тәүҙә листовкалар почта аша профессорҙарға, китап һатыусыларға, яҙыусыларға һәм башҡаларға ебәрелгән. Адрестарҙы телефон кенәгәһенән табып, һәр конвертҡа ҡулдан яҙғандар. Артабан меңдәрсә листовка Германия йорт хужалыҡтарына (домохозяйства) ебәрелгән. Гестапоны тикшереү хәүефенә ҡарамаҫтан, активистар листовкаларҙы поездарҙа күсергән[3].

1942 йылда Софиҙың атаһы Роберт, Гитлерҙы тәнҡитләгән өсөн, дүрт айға төрмәгә ултыртыла[13]. Был Софияның нацист режимына ҡарата нәфрәтен тағы ла көсәйткән[5]. "Аҡ рауза"ла ҡатнашҡан икенсе ҡыҙҙың хәтирәләре буйынса, Софи ҡайһы саҡта ҡулға алыныуҙан шул тиклем ныҡ ҡурҡҡан, хатта ағаһы карауатында йоҡлаған[14].

Студенттар бихисап ҡалаларҙа ҡағыҙ, конверт һәм маркалар һатып алыуҙа ярҙам иткән үҙҙәре яҡлыларҙың киң селтәрен йәлеп итә алған[1]. Листовкалар хәрби сәнәғәттә саботаж эше башларға һәм НСДАП нацистарына ҡаршы көрәшергә саҡырған[2]. Бынан тыш, «Аҡ рауза» ағзалары граффити төшөргән һәм Гитлерҙы ҡолатыуға өндәгән саҡырыуҙарҙы Мюнхен ҡалаһы буйлап таратҡан[15]. Сталинград һуғышынан һуң улар Мюнхен ҡалаһының диуарҙарында «Азатлыҡ!» һәм «Гитлер — күпләп кеше үлтереүсе» тигән яҙыуҙар барлыҡҡа килгән[16]. Софи акцияла ҡатнашырға теләй ине, ләкин урамдарҙа патрулдәр йөрөгәнлектән, хәүеф янау сәбәпле, ир-егеттәр уны йәлеп итмәҫкә теләй[16].

1943 йылдың ғинуарына төркөм уңышлы эшләй һәм яҡшы ойошторолған була. Улар тиҙҙән Германияла власть үҙгәреренә ышанған[1]. Шул уҡ ваҡытта уларҙың эшмәкәрлеге гестапо күҙенә эләгә. 1942 йылдың июненән үк Мюнхендағы листовкалар буйынса тикшереү башлана. 1943 йылдың 28 ғинуарында бишенсе листовка донъя күргәндән һуң, улар һиҙелерлек әүҙемләшә[17]. Февраль айынан гестапо тотош илдә активистарҙы эҙләй башлай, уларҙы тотоуҙа ярҙам иткәндәре өсөн 1000 рейхсмарка бүләк тәҡдим ителгән[17]. Шулай ҙа ҡаршылыҡ күрһәтеүселәрҙе оҙаҡ ваҡыт билдәләй алмағандар[15].

Ҡулға алыныуҙары һәм язаға тарттырылыуҙары

үҙгәртергә

1943 йылдың ғинуарында Мюнхен университетында студенттар ризаһыҙлығы артҡан. «Аҡ рауза» ағзалары студенттар араһында агитацияла ҡатнашырға ҡарар итә. Улар 1300 листовка баҫып сығара, һәм 18 февралдә Шолли лекциялар башланғансы аудиторияларға таратыу маҡсатында университетҡа юллана[3]. Софи өсөнсө ҡаттан бер ҡап листовканы университеттың эске ихатаһына ташлаған саҡта, уны урам һепереүсе (башҡа мәғлүмәттәр буйынса, слесарь), тоғро нацист, Якоб Шмид күреп ҡалған. Был ваҡиға һуңынан культ ваҡиғаға әүерелә һәм «Аҡ рауза» тураһындағы һәр нәфис һәм документаль фильмда күрһәтелә[1]. Шмид күргәнен шундуҡ гестапоға еткерә. Шунан һуң Софи менән Гансты университетта ҡулға алына[18]. Уларҙы темтейҙәр, һәм полиция Ганстың етенсе листовканың ҡулъяҙма ҡараламаһын тапҡан[1]. Софиҙың фатирында Пробстҡа яҙылған хаты табыла, шунан һуң ул да ҡулға алына[3].

Матбуғатта арест тураһында мәғлүмәт бирелмәй һәм башҡа студенттар уға ҡаршылыҡ белдермәй[19][20]. Бер туған Шолль менән Пробстҡа адвокат һайларға рөхсәт ителмәй, ә дәүләт адвокаты Инганың иҫтәлектәре буйынса, «ярҙамсыһыҙ марионетка ролен генә үтәгән»[3]. Ганс һеңлеһен яҡларға тырышҡан, ләкин Софи "Аҡ роза"ла ҡатнашҡан өсөн яуаплылыҡты тулыһынса үҙ өҫтөнә алған һәм дуҫтарынан, шул иҫәптән өс бала атаһы Пробстан ғәйепләүҙе ситләтергә маташҡан[2][18]. Ул нацизмға ҡаршы алып барған эшмәкәрлеге өсөн үкенес белдерһә, гестапо хөкөмдө йомшартырға әҙер булған[12]. Башҡаларға хыянат итергә теләмәгәнгә, Софи ризалашмаған. Ул адвокатҡа былай тигән: «Ағайым үлемгә хөкөм ителгән осраҡта, һеҙ миңә йомшағыраҡ хөкөм ҡарары сығара алмайһығыҙ, сөнки мин дә тап уның кеүек ғәйепле»[3]. Унан өс көн буйына өҙлөкһөҙ тиерлек һорау алғандар[21]. Дуҫтары ата-әсәһенә ҡулға алыуҙы хәбәр иткән, һәм Роберт менән Магдалина шунда уҡ Мюнхенға килгән. Шуға ҡарамаҫтан, уларға балалар менән төрмәлә осрашырға рөхсәт итмәгәндәр[3].

"Аҡ рауза"ның эше Берлин хөкүмәтенә барып еткән һәм милләтсе-социалистик системаның үҙенә ҡул һуҙыу итеп ҡабул ителгән[22]. 22 февралдә Өсөнсө рейхтың Халыҡ суд палатаһында бер туған Шоллдәргә һәм Пробстҡа асыҡ процесс үтә. Үҙенең ҡанһыҙлығы менән билдәле палата рәйесе Роланд Фрейслер судья була. Судта ул үҙен сиктән тыш эмоциональ тотҡан, ҡысҡырынған, урынынан һикереп торған[2][22]. Был процесс иртәнге сәғәт 10-дан икенсе яртыға тиклем дауам иткән. Софи үҙен ышаныслы һәм тыныс тотҡан[21]. Фрейслер унан, үҙен һәм башҡа ҡаршылыҡ күрһәтеүселәрҙе ғәйепле тип һанайһыңмы, тип һорағас, ул былай тип яуаплаған: «Мин һаман да үҙ халҡым өсөн мөмкин булғандың иң яҡшыһын эшләнем, тип иҫәпләйем. Шуға күрә миңә эшләгән эштәрем өсөн үкенмәйем, һәм эшмәкәрлегемдең эҙемтәләре өсөн яуап бирәм»[1][2]. Һөҙөмтәлә өсөһө лә дәүләт хыянатында ғәйепле тип табыла һәм үлем язаһына хөкөм ителә. Хөкөм ҡарарында былай тип яҙылған:[2]:

  Ғәйепләнеүселәр хәрби сәнәғәттә саботаж ойошторорға саҡырҙы, халҡыбыҙҙың милли-социалистик йәшәү рәүешен хөкөм итте, еңелеү кәйефен пропагандаланы һәм фюрерға иң насар ҡылыҡһырлама бирҙе. Шул рәүешле улар Рейх дошмандары мәнфәғәтенә хеҙмәт итте һәм илебеҙҙең оборона һәләтен ҡаҡшатты. Шуның өсөн уларға үҙ ғүмерҙәре менән түләргә тура килә.  
 
Мюнхендағы Штадельхайм төрмәһе янында Перлахер Форст зыяратында Ганс һәм Софи Шолль һәм Кристоф Пробсттың ҡәбере

Вернер суд залына ингән. Ул ҡустыһы менән һеңлеһенең ҡулын ҡыҫа алған. Һанс уға: «Көслө булып ҡал, компромисҡа барма», — тигән[3]. Ата-әсәһенә суд залына инергә рөхсәт бирелмәгән. Магдалена, ике ғәйепләнеүсенең әсәһе икәнен әйткәс, уға: «Һеҙгә уларҙы яҡшыраҡ тәрбиәләргә кәрәк булған», — тигәндәр[15].

Бер туған Шоллдәргә һәм Пробсҡа хөкөм ҡарары иғлан ителгәс тә, уларҙы язалап үлтереү өсөн Штадельхайм төрмәһенә Stadelheim Prison алып китәләр. Бында ата-әсәһе һуңғы тапҡыр Һанс һәм Софи менән осраша. Магдалина ҡыҙына былай тигән: «Һинең ишектән инеүеңде башҡа бер ҡасан да күрмәйәсәкмен». Софи уға: «Әсәй, ғүмеремдең тағы бер нисә йылын ғына юғалтам бит», — тип яуаплаған. Ул ата—әсәһенә Һанс менән бер кемгә лә хыянат итмәүҙәре һәм бөтә яуаплылыҡты үҙ өҫтөнә алыуҙары өсөн ҡәнәғәт булыуҙары хаҡында әйтә[3]. Бер нисә сәғәттән һуң хөкөм ҡарары үтәлде, өсөһөн дә гильотина балтаһы менән язалайҙар. Гильотинаны модернизациялауы һәм үҙенең иҫәпләүе буйынса 3165 кешене язалауы менән билдәле Йохан Райххарт Johann Reichhart йәлләт (палач) була. Төрмә хеҙмәткәрҙәре, Софи үлем язаһы алдынан үҙен ҡыйыу тотҡан, тип иҫенә төшөргән. «Ҡояш һаман яҡтыра» (нем. Die Sonne scheint noch) — Софи әйткән һуңғы һүҙҙәр[9].

Язалау тураһында немец гәзиттәрендә телгә алынмай тиерлек, ләкин сит илдәр иғтибарын йәлеп итә. 1943 йылдың 6 мартында «Красная звезда» гәзитендә Софи менән Ганс Шоллдәрҙең, Кристоф Пробсты язалап үлтереү хаҡында яҙыу күренә[23].. Апрелдә The New York Times гәзитендә Мюнхендағы студенттар оппозицияһы тураһында мәғлүмәт баҫылып сыға. 1943 йылдың июнендә Томас Манн немецтарға йүнәлтелгән BBC тапшырыуында "Аҡ рауза"ның эшмәкәрлеге тураһында бәйән итә[1]. Һуңынан "Аҡ рауза"ның башҡа ҡатнашыусылары: — 13 июлдә Хубер менән Шморель, 12 октябрҙә Граф язаға тарттырыла, күптәр концлагерҙарға ябыла.

Вернер Шолль 1944 йылда фронтта хәбәрһеҙ юғала. Софи менән Һанстың атаһы Роберт, балалары язалап үлтерелгәндән һуң 5 көн үткәс, «дошман радиостанцияларын» тыңлағаны өсөн 18 айға төрмәгә ябылған. Һуғыштан һуң, 1945—1948 йылдарҙа, ул Ульм ҡалаһы мэры була. Ул 1973 йылда 83-сө йәшендә донъя ҡуйған. Өлкән ҡыҙҙары Инга һәм Элизабет ҡына атаһының йәшенән үтә. Инге 1947 йылда «Аҡ рауза» китабын баҫтырып сығаа. Ул тыныслыҡ пасха марштарында әүҙем ҡатнашыусы һәм Ульмала Дизайн мәктәбен ойоштороусыларҙың береһе була. 1952 йылда ул график дизайнер Отл Айхерға кейәүгә сыға. Никахта 5 бала тыуған. Айхер 1993 йылда туғандарының язаланыуына 50 йыллығы еткән көндәрҙә Ульмалағы ратуша бинаһы өсөн Ганс һәм Софи Шолль бюстарын проектлаған[24]. Инге 1998 йылда донъя ҡуйҙы.

Элизабет 1945 йылда элекке Софиҙың элекке кейәүе Фриц Хартнагелгә кейәүгә сыға (1917—2001). Парҙың дүрт балаһы тыуған. 2005 йылда Хартнагелдәрҙең улы Томас, «Софи Шолль, Фриц Хартнагель, беҙ үҙебеҙҙе юғалтмаҫ өсөн, 1937—1943 йылдарҙағы хат алышыу» (нем. Sophie Scholl, Fritz Hartnagel, Damit wir uns nicht verlieren, Briefwechsel 1937-1943) тигән исем аҫтында Софи менән атаһыныңхаттарын баҫтырып сығара[25]. 2012 йылда Элизабет яҙышыуҙы Германияның Федераль архивына тапшыра. Архив вәкилдәре аңлатыуынса, «ғаиләнән иғәнә итеп алынған хаттар йәш Софияның боронғо дуҫы Фриц менән мөнәсәбәттәрендәге эске уйҙарын һәм хис-тойғоларын ғына түгел, уның сәйәси үҫешен, милләтсе-социализмға (нацизм) ғәйәт ҡыйыу ҡаршылығын сағылдырған ҡиммәтле дәлил булып тора».[25]. Элизабет 2020 йылда 100 йыллыҡ юбилейынан һуң бер көн үткәс вафат була[26].

Хәтер һәм әҙәбиәт

үҙгәртергә
 
Вальһаллда Софи Шолль бюсы

Беҙҙең көндәрҙә Софи Шолль фигураһына ҡараш бөтөнләй үҙгәрҙе. Хыянатсынан ул легендар героиняға әүерелде[27]. Ул нацизмға тыныс ҡаршы тороу символына әүерелде. Һуғыштан һуң күп немецтар Шолль шәхесен кире баһаланы, ә 50-се йылдарҙағы ГДР-ҙа Софи һәм уның тарафдаштарының көрәше, социалистик ҡаршы тороуҙан айырмалы, буржуаз ҡаршылыҡ миҫалы булып иҫәпләнде һәм уның тарихы тураһында һөйләмәнеләр[27]. 60-сы йылдарҙа Германия Демократик Республикаһында, киреһенсә, Шоллдең бер хыянатһыҙ героик образы тыуҙырыла[27]. 90-сы йылдарҙа уның яҙмышы иғтибар үҙәгендә була[27]. Бөгөн "Аҡ рауза"ның тарихы һәр немецҡа билдәле[15]. Төркөм ағзалары намыҫ өлгөһө тип һанала[7]. Софи исеме, "Аҡ рауза"ның башҡа ағзалары менән сағыштырғанда, айырыуса инглиз телле донъяла, нығыраҡ билдәле[28].


Бөтә Германияла бик күп урамдар һәм майҙандар Һанс һәм Софи Шолль исемдәрен йөрөтә; Шоллдәр исемендәге мәктәптәр илдең һәр ҡалаһында тиерлек бар[8][15]. Германия Федератив Республикаһы (1949—1990) мәктәптәрендә 60-сы йылдарҙан алып бер туған Шоллдәр исеме бирелә башлаған[27]. Людвига Максимилиан исемендәге Мюнхен университетының төп бинаһы урынлашҡан майҙанға Шоллдәр исеме (нем. Geschwister-Scholl-Platz), шулай уҡ уның составындағы политология институты уның хөрмәтенә аталған. "Аҡ рауза"ла ҡатнашыусылар иҫтәлегенә бағышланған монумент университеттың эске ихатаһында ҡуйылған. Бында даими рәүештә Шоллейҙың яҙмышы тураһында һөйләүсе турҙар һәм экскурсиялар уҙғарыла[29]. 2003 йылдың 22 февралендә, Софиҙы язалап үлтереүҙең алтмыш йыллығында, уның бюсы Вальһалл тип аталған күренекле немецтар пантеонына ҡуйыла[30].

1961 йылда Софи менән Һанс Шолль портреты Германия Демократия Республикаһында сығарылған почта маркаһында сағылыш таба. 1964 йылда Deutsche Bundespost Софи һүрәте төшөрөлгән марка сығара. 1991 йылда «Германия тарихында ҡатын-ҡыҙҙар» проекты сиктәрендә Софиға арналған тағы бер марка сыға. 2020 йылда Шолль тыуыуына 100 йыл тулыу уңайынан Германияла иҫтәлекле тәңкә донъя күрҙе[31]. Шул саҡта Шолль образы «Иң кескәй алтын тәңкәләр» программаһы сиктәрендә алтын тәңкәлә мәңгеләштерелә[32].

1982 йылда немец актрисаһы Лена Штольце «Аҡ рауза» һәм «Һуңғы биш көн» фильмдарында (1982) Софи Шолль ролен башҡара. 2005 йылда «Софи Шолль — һуңғы көндәр» картинаһы донъя күрҙе, унда төп ролде Юлия Йенч уйнаны. Картина «Оскар» киностудияһына сит ил телендәге иң яҡшы фильм номинацияһына дәғүә итте, ә Йенч үҙе бер нисә наградаға, шул иҫәптән Берлин кинофестивалендә Немец киноакадемияһының Deutscher Filmpreis көмөш айыуы һәм Европаның төп кинонаградаһы, European Film Awards, менән бүләкләнде. Был фильм йәш аудиторияның иғтибарын Софи Шолль тарихына йәлеп итте, ул йыш ҡына Германия мәктәптәрендә күрһәтелә[27].

1980 йылдан Һанс һәм Софи Шолль әҙәби премиялары тапшырыла. Уның менән «рухи бойондороҡһоҙлоҡ, граждандар азатлығын, әхлаҡи, интеллектуаль һәм эстетик ҡыйыулыҡты дәртләндереүсе һәм шуның менән замандаштарыбыҙҙың яуаплылыҡ тойғоһона һиҙелерлек этәргес биреүсе» әҫәрҙәр билдәләнә.

2003 йылда ZDF телекомпанияһы «Беҙҙең иң яҡшыларыбыҙ» Unsere Besten телепроектын сығарҙы, уның сиктәрендә немецтарға бөйөк ватандаштарыбыҙҙы һәм немец мәҙәниәте мираҫының бөйөк өлгөләрен һайларға тәҡдим ителде.

«Бөйөк немецтар» Die größten Deutschen номинацияһында 300-ҙән ашыу кандидатура ҡатнашҡан. Йомғаҡлағанда, Һанс һәм Софи Шолль, беренсе сиратта, йәштәрҙең тауышы ярҙамында, Конрад Аденауэр, Мартин Лютер һәм Карл Маркстан ғына ҡалышып, 4-се урын алды. Шул ваҡытта Софи немец ҡатын-ҡыҙҙары Brigitte журналы һорауҙарына яуап биреү буйынса XX быуаттың бөйөк ҡатын-ҡыҙы тип таныла[33]. 2014 йылдың 9 майында, Софияның 93-сө тыуған көнөндә, ул Германияның Google Doodle барлыҡҡа килде[33].

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 Sophie Scholl and the White Rose (ингл.). The National WWII Museum (22 февраль 2020). Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Буцко Ф. Портрет: Ганс и София Шолль. Deutsche Welle. Дата обращения: 22 октябрь 2020. 2021 йыл 4 февраль архивланған.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 Sophie Scholl (ингл.). Spartacus Educational. Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  4. ↑ Haas M. Die Mutter war Diakonisse (нем.). Südwest Presse (2 декабрь 2015). Дата обращения: 22 октябрь 2020. 2021 йыл 7 февраль архивланған.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 Trueman C. V. Sophie Scholl (ингл.). The History Learning Site (9 март 2015). Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  6. ↑ 6,0 6,1 Axelrod, 2001, p. 27
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Plasse W. Sophie Scholl (нем.). Geo. Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  8. ↑ 8,0 8,1 Sophie, Hans Scholl remain symbols of resistance (ингл.). Deutsche Welle. Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 Lisciotto, C. Sophie Scholl (ингл.). Holocaust Education & Archive Research Team (2007). Дата обращения: 21 март 2016.
  10. ↑ Shrimpton P. Hans and Sophie Scholl: From Hitler Youth to White Rose resistance (ингл.). Magdalen College School Oxford (2018). Дата обращения: 21 март 2020.
  11. ↑ 11,0 11,1 Lecluse M. Sophie Scholl and the “White Rose”, a female symbol of German resistance (ингл.). Normandy Victory Museum (13 октябрь 2020). Дата обращения: 21 март 2020.
  12. ↑ 12,0 12,1 Hanser, 2012, p. 19
  13. ↑ Weisse-Rose-Studien (нем.). Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  14. ↑ Burns L. White Rose: The Germans who tried to topple Hitler (ингл.). BBC (22 февраль 2013). Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Hornberger J. G. Holocaust Resistance: The White Rose - A Lesson in Dissent (ингл.). Еврейская виртуальная библиотека. Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  16. ↑ 16,0 16,1 Axelrod, 2001, p. 83
  17. ↑ 17,0 17,1 Axelrod, 2001, p. 85
  18. ↑ 18,0 18,1 "Law changes, the conscience doesn't." (ингл.). Ludwig-Maximilians-Universität München (02/19/2018). Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  19. ↑ Hanser, 2012, p. 15
  20. ↑ Федоров Н. Гибель «Белой розы». Вокруг света (17 июль 2015). Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  21. ↑ 21,0 21,1 Hanser, 2012, p. 18
  22. ↑ 22,0 22,1 Hanser, 2012, p. 17
  23. ↑ ТАСС Казнь антифашистов в Германии // Красная звезда. — 1943. — № 54 (5425).
  24. ↑ Hans and Sophie Scholl (ингл.). Stadthaus Ulm. Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  25. ↑ 25,0 25,1 Schimmeck K. Sophie und Hans Scholl, zum Tode verurteilt am 22.02.1943 (нем.). Федеральный архив Германии. Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  26. ↑ Widerstandskämpfer Scholl: Letzte Schwester gestorben (нем.). Bayerischer Rundfunk (2 март 2020). Дата обращения: 22 октябрь 2020. 2021 йыл 10 февраль архивланған.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 27,5 Representing the "Good German" in Literature and Culture after 1945: Altruism and Moral Ambiguity (Studies in German Literature Linguistics and Culture). — BOYE6, 2013. — P. 151—161. — 274 p. — ISBN 1571134980.
  28. ↑ Lloyd A. How Should You Remember an Icon? The Story of Sophie Scholl (ингл.). St Edmund Hall (8 август 2020). Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  29. ↑ Weigl M. Die Geschwister Scholl und die Weiße Rose (нем.). Geschwister-Scholl-Institut für Politikwissenschaft. Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  30. ↑ Sophie Scholl in die Walhalla aufgenommen (нем.). Neue Musikzeitung (23 февраль 2003). Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  31. ↑ Germany to honor anti-Nazi hero Sophie Scholl with coin (ингл.). Deutsche Welle. Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  32. ↑ Софи Шолль увековечена на золотых монетах Самоа. Золотой запас (4 декабрь 2020). Дата обращения: 22 октябрь 2020.
  33. ↑ 33,0 33,1 Castellon K. Sophie Scholl and Women's History Month (ингл.). Fawko (23 февраль 2020). Дата обращения: 22 октябрь 2020.

Әҙәбиәт

үҙгәртергә

Һылтанмалар

үҙгәртергә

Ҡалып:Хорошая статья

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Шолль_Софи&oldid=1186631» битенән алынған