Википедия

Фауст (трагедия)

«Фауст, трагедия» (нем. Faust. Eine Tragödie.), йыш ҡына «Фауст» — уҡыу өсөн фәлсәфәүи драма тип атала. Ул Иоган Вольфганг Гётеның төп әҫәре һанала. Доктор Фауст тураһында иң билдәле легенда варианттарын эсенә алған.

Фауст
Нигеҙләү датаһы 1774
Рәсем
Атамаһы Faust
Нигеҙендә эшләнгән Historia von D. Johann Fausten[d][1]
Производная работа Q109185928?
Алдағы Urfaust[d] һәм Фауст. Фрагмент[d]
Сәнғәт формаһы театр пьесаһы[d]
Жанр Трагедия[2]
Баҫма йәки тәржемә Frances Faust Lombard[d], Фауст, Ч. 1 (Гёте, пер. Н. А. Холодковского)[d], Фауст (Гёте, пер. Н. А. Холодковского)[d], Faust[d], Fausto[d], Faust[d], Faust[d], Q87144487?, Q87144506?, Faust[d], Фауст (Трагедия). Часть первая[d], Faust[d], Q113038930? һәм Q120054205?
Булдырыусы Уэстолл, Ричард[d]
Автор Йоһанн Вольфганг фон Гёте
Әҫәрҙең теле Немец теле
Нәшер ителеү ваҡыты 1808 һәм 1832
Персонаждар Мефистофель[d], Фауст[d] һәм Margarete[d]
Эра Романтизм[2]
Авторлыҡ хоҡуғы статусы 🅮[d] һәм 🅮[d]
Происходит во время повторяющегося события Вальпургиева ночь[d]
 Фауст Викимилектә

Автор Фауст идеяһы өҫтөндә ғүмеренең 60 йыл буйы дауамында эшләй. Тәүге өлөшө (нем. Faust: der Tragödie erster Teil) 1790 йылда яҙыла башлап[3], 1806 йылда тамамлана, ике йылдан һуң баҫылып сыға, һәм Гёте һәр нәшер итеү алдынан бер нисә тапҡыр ҡарап сыға (һуңғы тапҡыр 1828 йыл). Икенсе өлөшө өҫтөндә (нем. Faust: der Tragödie zweiter Teil) Гете олоғайған йәшендә эшләй; 1832 йылда, уның вафатынан һуң донъя күрә. 1886 йылда «Прафауст» тексы табыла (нем.Urfaust), 1772—1775 йылдарҙа Гетеның йәш сағында ижад иткәне.

Ритмдарҙың һәм мелодиканың ҡатмарлы талымлығы өсөн, «Фауст» немец шиғриәтенең иң юғары бейеклеге булып һанала. Ул Бөтә донъя китапханаһына инә (Норвегия китап клубының иң әһәмиәтле донъя әҙәбиәте исемлегендә).

Йөкмәткеһе

үҙгәртергә
Пролог

Трагедия төп сюжетҡа ҡарата мөнсәбәте булмаған театр директоры менән шағир араһындағы нисек пьеса яҙырға кәрәк, тигән бәхәстән башлана. Был бәхәстә директор шағирға тамашасының тупаҫ,йүнһеҙ һәм әҫәр тураһында үҙ фекере юҡлығы, сит кешеләрҙең һүҙе буйынса фекер йөрөтөүҙе өҫтөн күреүе тураһында аңлата. Уны һәр ваҡытта сәнғәт ҡыҙыҡһындырып бармай — ҡайһы берҙәре тамашаға ҡупшы кейемдәре менән маҡтанырға ғына киләләр. Шулай итеп, бөйөк әҫәрҙәр тыуҙырып маташыуҙан мәғәнә юҡ, сөнки тамашасы уны аңларлыҡ хәлдә түгел. Бының урынына бөтә ҡул аҫтына эләккәнде өйөргә кәрәк, барыбер тамашасы фекер байлығын баһаламай — уны һөйләгәндә бәйләнеш булмауы ғәжәпләндермәй.

Тәүге өлөшө

Ваҡиға күктә башлана, унда яуыз рухлы Мефистофель Фауст унан үҙенең йәнен ҡотҡара аламы тураһында Хоҙай менән бәхәс ҡора.[4].

 
Ф. Г. Шлик. Фауст һәм Вагнер ял итәләр

Тирә-яҡ ауылдар халҡына үҙенең эҙләнеүҙәре менән күп изгелектәр килтереүсе профессор Фауст күп йылдар буйынса китаптарҙан алған белем менән ҡәнәғәтләнмәй. Ғаләм серҙәренең кеше аҡылына етмәҫлеген аңлап,өмөтһөҙләнә һәм ирендәренә ағыу һалынған быяла һауытты терәй,тик ҡапыл яңғыраған яғымлы тауыштан был ниәтенән кире ҡағыла.

Фауст үҙенең уҡыусыһы Вагнер менән ҡала буйлап йөрөгәндә, бер этте осрата һәм уны йортона эйәртеп алып ҡайта.Өйгә ҡайтҡас, эт Мефистофелдең кеше.ҡиәфәтен ҡабул итә. Унан һуң яуыз йән тағы бер нисә тапҡыр ҡарт дәрүиште һынағандан һуң,яңынан уға биҙгән тормоштоң шатлыҡтарын татырға ышандыра[5]. Бының өсөн түләү— Фаусттың йәне. Килешеүҙе ҡан менән беркетеп, Фауст « елғыуарға хас кейемдә, оҙаҡ ураҙанан һуң, тулы тормош нимә аңлатҡанын белергә» китә.

Күңел асыуҙы эҙләп,Фауст һәм Мефистофель Лейпцигҡалаһы буйлап әйләнәләр. Ауэрбах мөгәрәбендә яуыз йән өҫтәлдең бырауланған тишегенән шарап сығарып, студенттарҙы хайран ҡалдыра. Ул Фаустың саф ҡыҙ Маргарита (кесерәйтеп Гретхен) менән яҡынлашыуҙы түшәк өсөн тыуған аҙғын теләк, тип хуплай,

Фауст менән Маргаританы осраштырыу өсөн, ул ҡыҙҙың күршеһе Мартының ышанысын яулай. Фауст һөйгәне менән төн үткәреүҙе түҙемһеҙлек менән көтә. Ул Маргаританы әсәһен йоҡлатырға күндерә һәм уға йоҡлата торған дарыу бирә. Әсәһе ул матдәнән вафат була. Маргарита һуңғараҡ йөклө икәнен белә, Фауст менән ағаһы Валентин алышҡа инә.

Фауст Валентинды үлтереп, юлдаштары менән ҡаланан сығып китә ,Маргаританы иҫенә лә төшөрмәй Шабашта ул ҡыҙҙың шәүләһен күрә. Вальпургиев төнөндә Броккенда пәйғәмбәри күренеш — аяҡтары бығаулы һәм муйынында нәҙек ҡыҙыл һыҙыҡ менән ҡыҙҙың шәүләһе хасил була. Мефистофель һорашҡандан һуң, һөйгәне унан тыуған ҡыҙын үлтергәне өсөн зинданда яза көткәнен асыҡлай.

Фауст зинданға Маргаритаға ярҙамға ашыға. Ул аҡрынлап аҡылын юғалта барған ҡыҙға ҡасырға тәҡдим итә.Ҡыҙ иблес ярҙамын ҡабул итмәй һәм яза көтөп ҡала. Хоҙай ҡыҙҙы тамуҡ яфаһынан ҡотҡарырға хәл итә һәм үҙенең «Ҡотҡарылды» ҡарарын иғлан итә.

Икенсе өлөшө

Икенсе өлөшө " ҡатмарлылығы буйынса донъя әҙәбиәтендә уға тиңде табыуы ауыр булған ҙур поэтико-фәлсәфәүи фресканы, тулыһынса шифрланған символик һәм мистик ассоциацияларҙы һәм асылмаған серҙәрҙе "[6] тәшкил итә.

«Фаустың» был өлөшө беренсеһенә ҡарағанда эпизодлыраҡ. Ул сағыштырмаса үҙ аллы фабулаларҙан торған биш акттан тора. Ваҡиғалар антик донъяға күсерелә,унда Фауст һылыу Елена менән никахлаша. Фауст һәм Мефистофель император менән танышалар һәм уның ҡарамағында йәшәүселәрҙең көнкүрешен яҡшыртыу буйынса бер нисә сара күрәләр.

Икенсе өлөштөң художество донъяһы — беренсе өлөштә Урта быуатта барған ваҡиғалар менән антик донъя (Мәғрифәтсе кешеһе булараҡ Гётеға был бик яҡын була) араһындағы үрелеш. Тексты аңлау өсөн боронғо грек мифологияһын яҡшы белергә кәрәк,һөҙөмтәлә (беренсе өлөштән айырмалы) «Фаустың» дауамы Германияның мәктәп программаһына инмәгән һәм театрҙарҙа һирәк сәхнәләштерелә.

Фауст ғүмеренең аҙағында һуҡырая, кешелергә яҡшылыҡ эшләргә тырышып, быуа төҙөргә тотона. Көрәк тауышын ишетеп, ул үҙенең эшенең кешеләргә ҙур файҙа килтерәсәгенә ышанып, үҙ ғүмерендә бөйөк мәл кисерә. Ул башына ла килтермәй: Мефистофелдең ҡушыуы буйынса лемурҙар (төнгө албаҫтылар) уға ҡәбер ҡаҙығанлығын. Мефистоль менән контрактты иҫенә төшөрөп, Фауст һаҙлыҡтарҙы киптереп, уңдырышлы ер барлыҡҡа килтергәс кенә ғүмер миҙгелен туҡтауҙы һорай. Әммә ғәйепһеҙ ҡарттар үлеме өсөн үс ҡайтарыусы Хәстәрлек рухы юрауы буйынса мәрхүм була.

Контракт шарттарына ярашлы Фаустың йәне тамуҡҡа эләгергә тейеш була.Әммә Мефистофель менән Алла «Фауст ҡотола аламы» килешеүе буйынса, Хоҙай Фаустың йәне файҙаһына хәл ҡыла. Тик ул ғүмеренең һуңғы көндәренә тиклем кешеләр мәнфәғәтенә эшләргә тейеш була.

Шулай итеп, традицион риүәйәттәрҙән айырмалы рәүештә, Фауст тамуҡҡа эләгә. Гете версияһында Мефистофель бер нәмәгә ҡарамаҫтан, килешеү шарттарын үтәп, һәм Аллаһ рөхсәте менән хәл итһә лә, фәрештәләр Фаустың йәнен Мефистофелдән тартып алалар һәм ожмахҡа илтәләр.

Фауст тураһындағы легендалар

үҙгәртергә
 
Эжен Делакруа «Фауст» ҡа ҡарата иллюстрациялар циклы

Фаустың йәнен һалыу мотивы тарихта төрлөсә үҙгәрә. Мәҫәлән, XVI быуаттың «Халыҡ китабында» Фауст үҙенең йәнен донъя рәхәтлеге өсөн һата, ә Кристофер Марлоның «Трагической истории доктора Фауста (инг.)баш.» үҙенең исемен үлемһеҙ яһау теләге этәрә. Гетеның трактовкаһында Фауст пессимизм упҡынына бата һәм әхирәт тормошона битараф ҡарағанлыҡтан, иблес менән еңел генә килешеү төҙөй.

Фауст тураһындағы тәүге легендаларҙа герой өйләнергә маташа, әммә Хоҙай тарафынан изге йола булған никахҡа ҡаршы торған Мефистофель баҫымы аҫтында аҙғынлыҡҡа[7] бирелә.Гетеның интерпретацияһында Фауст һәм Мефистофель араһында никах тураһында конфликт юҡ. Фауст һәм Маргарита мөнәсәбәте тарихы тулыһынса Гёте тарафынан уйлап сығарылған.

"Халыҡ китабында" ла һәм " Доктор Фаустың фажиғәле тарихында" ла Фаустың Күккә мөрәжәғәт итергә тырышҡаны бар, әммә Гетеның вариантында бындай фекерҙәр юҡ. Фауст тураһында элегерәк легендаларҙа текстың байтаҡ күләме Фауст менән Мефистофелдең мутлығына һәм сихыр эштәренә бүленгән.

Гете ҡарашы өсөн (Мәғрифәтселек дәүерендәге кеүек) оптимизм хас. Шуға күрә уның трактовкаһында Хоҙай Маргаританың да, Фаусттың да гонаһлы булыуҙары һәм закон хәрефтәренән тайпылыуҙарына ҡарамаҫтан, йәндәрен ҡотҡара. Хатта вәсүәсәли ҡара көстәр Гете тарафынан ыңғай хәл ителә,һәм Иблес уҙе лә быны таный: "Мин — шундай көстәрҙең бер өлөшө: мәңге яуызлыҡ теләүсе һәм мәңге яҡшылыҡ ҡылыусы «.

Тәржемә

үҙгәртергә

Русса

үҙгәртергә

„Фаусты“ сәхнәләштергәндә Рәсәйҙә йыш ҡына 1948—1953 йылдарҙа Борис Пастернак эшләгән тәржемә ҡулланыла[<span style="" title="не указан источник на утверждение (15 сентября 2015)">1922 сығанағы көн күрһәтелмәгән</span>], Урыҫ шағиры 1920 йылдарҙан „Фауст“ тәржемәһен йөрөткән. Уның һүҙҙәре буйынса, Гете трагедияһы „минең тормошомда булды…ул йөрәк ҡаным менән тәржемәләнде…шул уҡ ваҡытта эш менән һәм уның эргәһендә төрмә лә,һәм башҡалар,ҡот осҡос хәлдәр ҙә,шараптар ҙа,һәм тоғролоҡ та“[8]. Бәхәсһеҙ поэтик абруйға ҡарамаҫтан, тәржемә баҫылғандан һуң образлы ҡоролош менән ирекле ҡулланыу һәм оригинал үлсәмдәре өсөн ныҡ тәнҡитләнә[9][10]. Башҡа авторҙарҙың урыҫ теленә тәржемәһе

  • Николай Холодковский[10]
  • Валерий Брюсов[11]
  • Александр Струговщик
  • Константин Иванов
  • Анатолий Мамонтов
  • Афанасий Фет
  • А. Гончаров
  • А. Соколовка Лена (прозаик тәржемәләр)
  • Эдуард Губер (рус теленә трагедияның беренсе тәржемәһе)[12]

Ҙур театр спектаклдәре

үҙгәртергә
 
Мефистофель һәм Фауст Лейпцигтың „ Ауэрбах баҙына“ инеү алдында
  • 24 мая 1819 — дворец Монбижу, Берлин. Сцены из „Фауста“. Музыка князя Антона Радзивилла.
  • 19 января 1829 — Хофтеатр (Opernhaus am Hagenmarkt; Hoftheater; Брауншвейг). Инсценировка I части Э. Клингеманом.
  • 29 августа 1829 — Немецкий национальный театр в Веймаре
  • 1835 — Дюссельдорфский театр К. Л. Иммермана
  • 24 июня и 28 сентября 1852 — Веймар. II том.
  • 1875/1876 — Немецкий национальный театр в Веймаре. Пост. Отто Девриента.
  • 1907 — Мюнхенский художественный театр. Реж. Г. Фукс.
  • 1909 — Deutsches Theater (Берлин). Пост. М. Рейнхардта.
  • 1932 — Прусский государственный театр, (Берлин). Пост. Лотара Мютельса. В роли Мефистофеля — Г. Грюнденс.
  • 1933 — Зальцбургский фестиваль (Felsenreitschule). Пост. М. Рейнхардта.
  • 1933 — Театр в Йозефштадте. Реж. Отто Премингер
  • 1938 — Гётеанум (Швейцария). Пост. Марии Штайнер в антропософском ключе.
  • 1939 — Бургтеатр (Вена). В роли Фауста — Эвальд Бальзер.
  • 1948 — Бургтеатр-ансамбль (Вена). Реж. Э. Бальзер. Оскар Вернер — Ученик.
  • 1949 — Ганновер. Под назв. Aluminium-Faust. Пост. Альфреда Роллера. Сценограф Рудольф Шульц. В роли Фауста — Герхард Юст.
  • 1949 — Гамбургский театр. Мефистофель — Г. Грюнвальд.
  • 1949 — Бродвей, Нью-Йорк. Пост. Леона Аскина.
  • 1952 — Берлинер Ансамбль. Реж. Эгон Монк. Урфауст.
  • 1954 — Deutsches Theater. Реж. Вольфганг Лангхофф; Фауст — Курт Олигмюллер, Мефистофель — Эрнст Буш.
  • 1955 — Бургтеатр. Торжественное открытие восстановленного здания театра — „Театральная прелюдия“ из Фауста. В ролях: Вернер Краус, Херманн Тимиг и Раоуль Аслан.
  • 1956/7 — Дойчес Шаушпильхауз (Гамбург). Реж. Петер Горски; продюсер и исполнитель роли Мефистофеля — Г. Грюнденс; Фауст — Вилль Квадфлиг, Гретхен — Элла Бухи, Марта — Э. Фликеншильдт, Валентин — М. Экард, Вагнер — Э. Маркс, Студент — Уве Фридрихсен. 1 часть. Гастроли в СССР в 1960 году.
  • 1965 — Лейпциг. Пост. Кайзера. II часть.
  • 1965/7 — Веймар. Пост. Фритца Бенневитца. II часть.
  • 1976 — Венский Бургтеатр. Пост. Герхарда Клингенберга, Отомара Крейца. Фауст — Рольф Бойзен, Мефистофель — Хейнц Райнке.
  • 1977 — Штутгарт. Инсценировка Клауса Пейманна, А. Фрайера и Германна Бейля. Фауст — Мартин Люттге, Гретхен — Тереза Аффольтер.
  • 1979 — Шверин. Пост. Кристофа Шрота.
  • 1984 — Берлинер ансамбль. Пост. Хорста Загерта. Фауст — Германн Бейер, Гретхен — Коринна Харфух.
  • 1986 — Мюнхен Каммершпилен. Пост. Дитера Дорнса.
  • 1990 — Штаатпильхауз Дрезден. Пост. Вольфганга Энгеля.
  • 1990 — Шаушпиль Франкфурт. Реж. Айнар Шлиф. I часть.
  • 1989, 1990 — Пикколо театро ди Милано. Реж. Дж. Стрелер, сценограф Й. Свобода. Два спектакля по фрагментам первой и второй частей трагедии.
  • 2000 — Всемирная выставка Expo, Ганновер. Реж. Петер Штайн, музыка А. Аннекино, фортепьяно Дж. Виталетти. Длительность — 21 час, 35 актёров, две сцены.
  • 2000 — Моноспектакль П. Штайна на основе предыдущего. Музыка — Дж. Виталетти (фортепьяно).
  • 2000 — „Старый новый Фауст“ в Московском театре Луны под рук. Сергея Проханова.
  • 2002 — Театр на Таганке. Реж. Ю. П. Любимов, художник — Б. А. Мессерер, композитор — В. И. Мартынов. Фауст — А. А. Трофимов, Мефистофель — Т. Бадалбейли, Маргарита (Гретхен) — А. Басова.
  • 2003 — Пост. Ингмара Тило; Фауст — Антониус Сафралис, Мефистофель — Рафаэла Цик (Raphaela Zick), Елена — Ульрике Достал, Max Friedmann (Lynceus). 2 часть.
  • 2004, 2005 — Deutsches Theater (Берлин). Реж. М. Тальхаймер, художник-постановщик — О. Альтманн, композитор — Б. Вреде. Фауст — И. Хюльсманн, Мефистофель — Свен Леманн, Маргарита — Р. Циммерманн. Два спектакля по первой и второй частям.
  • 2006 — Театро комунале Модена. Реж. Э. Някрошюс.
  • 2008 — Веймарский Национальный театр. Реж. Тильманн Келер. I часть.
  • 2009 — Бургтеатер. Реж. Маттиас Хартман; Фауст — Тобиас Моретти, Мефистофель — Герт Фосс.
  • 2009 — „Школа драматического искусства“ (Москва). Постановка Б. Ю. Юхананова, реж. — И. В. Яцко, сценография и костюмы — Ю. Хариков, хореограф — А. Кузнецов, композитор — Ираида Юсупова. Исполнители: И. В. Яцко, Сабитов Р., Петров В. и др.


Маргарита ролен Ермолова Мария һәм Дин Комиссаржевская тарафынан башҡарыла

Экранлаштырыу

үҙгәртергә
„Фауст һәм Маргарита“. Ҡыҫҡа метражлы фильм.1900 йыл.

Фауст тураһындағы легенда темаһына күп фильмдар, бар, ләкин улар Гете трагедияһының сюжет канваһынан етерлек алыҫҡа сигенәләр, йә булмаһа трагедияның беренсе өлөшөн генә файҙаланалар (Фауст һәм Маргаританың мөхәббәт линияһын). Был тарихҡа ҙур кинорежиссерҙар ,Ф. В. Мурнау .(„Фауст“, 1926), Рене Клер („Красота дьявола“, 1950) һәм Александр Сокурова („Фауст“, 2011) мөрәжәғәт иткәндәр..

СССР осоронда Гетеның „Фауст“ буйынса ике спектакль төшөрөлә.

  • 1969 йылда — Е. Симонов спектакле буйынса Вахтангов исемендәге театрҙа. (Фауст — А Кацынский; Мефистофель — Ю. Яковлев);
  • 1986 йыл — Козаков Михаил спектакле буйынса (төп ролдәрҙе М.Козаков, З. Гердт, И. Муравьев башҡаралар).

Мәҙәни йоғонтоһо

үҙгәртергә

„Фауст“ донъя мәҙәниәтенә ҙур йоғонто яһай,Бик күп әҙәби әҫәрҙең проблематикаһына һәм художестволы образдар сығанағына әйләнә.Рус әҙәбиәтендә илһам алыр өсөн Фауст»ҡа мөрәжәғәт итәләр: А. Пушкин (" Сцена из Фауста "), В.. Брюсов («Огненный ангел»), М. Булгаков («Мастер и Маргарита», «Роковые яйца») һәм башҡа авторҙар. Билдәле опера музыкаһы Шарль Гуно «Фауст»

Шулай уҡ ҡарағыҙ

үҙгәртергә
  • Ҡыҙ һәм Үлем (поэма)
  • Фауст (персонаж)

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ Frenzel E. Faust // Stoffe der Weltliteratur (нем.): Ein Lexikon dichtungsgeschichtlicher Längsschnitte — 10 — Alfred Kröner Verlag, 2005. — S. 260. — ISBN 978-3-520-30010-2
  2. ↑ 2,0 2,1 https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/goethe-faust/
  3. ↑ Первый фрагмент пьесы появился в печати в 1790 году.
  4. ↑ Мотив пари позаимствован Гёте из ветхозаветной книги Иова.
  5. ↑ Я на познанье ставлю крест.
    Чуть вспомню книги — злоба ест.
    Отныне с головой нырну
    В страстей клокочущих горнило,
    Со всей безудержностью пыла
    В пучину их, на глубину!
    В горячку времени стремглав!
    В разгар случайностей с разбегу!
    В живую боль, в живую негу,
    В вихрь огорчений и забав!
    Пусть чередуются весь век
    Счастливый рок и рок несчастный.
    В неутомимости всечасной
    Себя находит человек.
  6. ↑ Гете «Фауст» в переводе Б. Пастернака
  7. ↑ См. «История о докторе Иоганне Фаусте, знаменитом чародее и чернокнижнике».
  8. ↑ Б. Пастернак. Переписка с Ольгой Фрейденберг. Harcourt Trade Publishers, 1981. Pp. 305—306.
  9. ↑ Olga Ivinskaya. A Captive of Time: My Years with Pasternak (1978). Pp. 78—79.
  10. ↑ 10,0 10,1 Неизвестный перевод „Фауста“ Гёте // Радио Свобода, 06.03.2006.
  11. ↑ Сравнение стилистики переводов Пастернака, Холодковского и Брюсова — в работе Галкин М. А. Отражение стилистической системы «Фауста» Гёте в переводах Пастернака, Холодковского и Брюсова (попытка количественного анализа) // Московский Лингвистический журнал. — 2003. — Т. 7. — С. 41—54.
  12. ↑ Губер, Эдуард Иванович // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

Һылтанмалар

үҙгәртергә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Фауст_(трагедия)&oldid=1225122» битенән алынған