Украина буйынса Женева белдереүе

Украина буйынса Женева белдереүе

Женева белдереүе —2014 йылдың 17 апрелендә Женевала Америка Ҡушма Штаттары, Рәсәй, Европа союзы һәм Украина вәкилдәре тарафынан ете сәғәтлек һөйләшеүҙәрҙән һуң ҡул ҡуйылған Украиналағы хәлде көйләүгә йүнәлтелгән («деэскалация») сараларға ҡул ҡуйҙы. Ғариза түбәндәгеләрҙе күҙ уңында тотто:

• законһыҙ ҡораллы формированиеларҙы ҡоралһыҙландырыу, баҫып алынған административ биналарҙы, урамдарҙы, майҙандарҙы һәм башҡа йәмәғәт урындарын азат итеү;
• ауыр енәйәт ҡылыуҙа ғәйепле тип танылғандарҙан тыш, протестта ҡатнашыусыларға һәм биналар, башҡа йәмәғәт урындары бушатҡан һәм үҙ теләге менән ҡорал һалған кешеләргә амнистия;
• Америка Ҡушма Штаттарынан, Европа Союзынан һәм Рәсәйҙән күҙәтеүселәр ҡатнашлығында хәлде деэскалациялауға йүнәлтелгән сараларҙы тиҙ арала бойомға ашырыуға булышлыҡ итеү өсөн Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошманың (ОБСЕ) махсус мониторинг миссияһы эшмәкәрлеге;
• Украинаның бөтә төбәктәре һәм сәйәси көстәре мәнфәғәттәрен иҫәпкә аласаҡ киң милли диалогтың тотҡарһыҙлыҡ башланыуы менән бөтә уртаҡ, асыҡ һәм яуаплы конституцион процесты тормошҡа ашырыу.

Белдереүҙә билдәләнеүенсә, «бөтә яҡтар ҙа көс ҡулланыуҙан, ҡурҡытыуҙан һәм провокацияларҙан тыйылырға тейеш. Осрашыуҙа ҡатнашыусылар экстремизм, расизм һәм дини дошманлыҡ күренештәрен, шул иҫәптән антисемитизмды ҡаты ғәйепләне һәм кире ҡаҡты».

Һөйләшеүҙәрҙә ҡатнашыусылар:

• Рәсәй сит ил эштәре башлығы [[Сергей Лавров]],
• АҠШ-тың дәүләт секретары Джон Керри,
• европа дипломатияһы башлығы Кэтрин Эштон,
• Украина сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Андрей Дещица.

Әммә белдереү Украинала һәм Рәсәйҙә диаметраль ҡапма-ҡаршы аңлатмалар алды. Әйтәйек, Украинаның сит ил эштәре министрлығы башлығы вазифаһын башҡарыусы Андрей Дещица был документтың Евромайдан активистарына ҡарамауын белдерҙе («Әгәр һеҙ был килешеүҙәрҙе иғтибар менән уҡыйһығыҙ икән, һүҙ рөхсәтһеҙ рәүештә ҡаршылыҡ күрһәткән урамдарҙы, юлдарҙы һәм майҙандарҙы азат итеү тураһында бара. Миңә мәғлүм булыуынса, Майҙандағы вәкилдәр законлы рәүештә тора»), шул уҡ ваҡытта Рәсәй сит ил эштәре министрлығында, ҡоралһыҙландырыу талабы тәү сиратта «Уң сектор» һуғышмандарына һәм Украинаның баш ҡалаһында «февраль түңкәрелеше»ндә ҡатнашҡан башҡа төркөмдәргә ҡағыла, тип билдәләнеләр.

Донецк Халыҡ Республикаһы вәкилдәре фетнәсе Донбаста Киевҡа террорға ҡаршы операцияны туҡтатһын һәм ҡулға алынған активистарҙы азат итһен өсөн сигнал күреп ҡала. Көнбайыш лидерҙары, ләкин килешеүҙәрҙе Рәсәй яғы ғына үтәргә тейешлеген аңлатырға тотондолар, сөнки, уларҙың фекеренсә, тап «Мәскәү ҡулы» Украинаның Көнсығыштағы сыуалыштар менән етәкселек итә. Лондонда ла, Вашингтонда ла законһыҙ формированиеларҙы ҡоралланһыҙландырыу һәм административ биналарҙы азат итеү тураһындағы пункты Рәсәйҙең Көнсығыштағы әүҙем ағзаларына ғына ҡағылыуын аңлаттылар. Америка Ҡушма Штаттары президенты Барак Обама Женева килешеүҙәренә килгәндә, әгәр Америка Ҡушма Штаттары һәм уларҙың Европа союздаштары «урындарҙағы фактик хәлдең яҡшырыуын» күрмәһә, Рәсәйгә ҡаршы өҫтәмә санкциялар индереләсәк, тип белдерҙе.

Күп эксперттар уйлауынса, Женевалағы килешеүҙәр Мәскәүгә ваҡыт оторға мөмкинлек бирә. Рәсәй оппозиция сәйәсмәне Андрей Илларионов, был килешеүҙәр президент Путиндың «Украинаны баҫып алыу» буйынса пландарына тап килә, тигән һығымтаға килде. Шулай уҡ эскперттар Ҡырым темаһының һәм уның Рәсәйгә ҡушылыу мәсьәләһе күтәрелмәүенә иғтибар йүнәлтте һәм Женева килешеүҙәре —Рәсәйҙең дипломатик еңеүе тигән һығымта яһаны.

18 апрелдә президент вазифаһын башҡарыусы Александр Турчинов һәм хөкүмәт етәксеһе Арсений Яценюк, Женева ғаризаһынан сығып, Юғары Рада сайтында көнсығыш төбәктәрҙәге хәлде көйләү тураһында берлектәге белдереүҙе баҫты: «Украина Юғары радаһында күпселектең хуплауы аша дәүләт етәкселеге Украина Конституцияһында тейешле үҙгәрештәрҙе кисектергеһеҙ ҡарауға һәм Украинала урындағы үҙидара реформаһын һәм төбәктәрҙә власть ойоштороуға бөтә көсөн һаласаҡ». Был реформа урындағы властарҙың урыҫ һәм башҡа телдәргә украин теле менән бер рәттән рәсми статус биреү, туранан-тура һайлауҙарҙа советтар һәм башҡарма комитеттар тарафынан һайлаған өлкә һәм район дәүләт хакимиәттәрен алмаштырыу хоҡуғын күҙ уңында тота.

Шул уҡ ваҡытта Украинаның сит ил эштәре министры вазифаһын башҡарыусы Андрей Дещица «илдең Көнсығышындағы операция митингыға сығыусыларҙы тулыһынса ҡоралһыҙландырыуға һәм административ биналарҙы азат итеүгә тиклем дауам итәсәк», тип белдерҙе. Украин властары, акцияла ҡатнашыусылар тулыһынса ҡоралһыҙландырылғандан һуң ғына, амнистия үткәрергә әҙер тип белдерҙе Дещица: «Тәүҙә биналарҙы азат итеү, ҡорал тапшырыу, һуңынан амнисти — шундай тәртиптә».

Шулай ҙа, Донбасста тыныслыҡ урынлашмаған. 22 апрелдә Верховная рада сайтында Украина президенты вазифаһын башҡарыусы Александр Турчиновтың, көс структураларына «Украинаның көнсығышында йәшәгән украин граждандарын террористарҙан һаҡлау өсөн террорға ҡаршы һөҙөмтәле саралар» үткәреүҙе яңыртыуҙы талап иткән ғаризаһы баҫылды. Горловский «Батькивщина» партияһынан һайланған ҡала Советы депутаты В. И. Рыбакты һәм Евромайдан активисы-студентты үлтереүҙә баш күтәреүселәрҙе ғәйепләү террорға ҡаршы операцияны (АТО) тергеҙеүгә сәбәпсе булды. Турчинов был хәлде «Женева килешеүҙәрен мыҫҡыл итеү» - «Тулыһынса Рәсәй Федерацияһының ярҙамы менән һәм юл ҡуйыуы арҡаһында ҡылынған» енәйәт тип атаны.

23 апрелдә «Правый сектор» Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошмаға (ОБСЕ), сәйәси партияға үҙгәртелеү сәбәпле, ул Женева килешеүҙәренең субъекты тип иҫәпләнә алмай, тип белдерҙе. Львовта Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошмаҙының «Правый сектор»ҙың ҡала координаторы менән осрашыуында «Уң сектор»ҙың эшмәкәрлеге (үҙ ирке менән килеүселәрҙе теркәүҙе һәм уларҙы ҡоралһыҙ дөйөм физик әҙерләүҙе иҫәпкә алып) илдең оборона һәләтен нығытыу буйынса Украинаның милли хәүефһеҙлек һәм оборона советы һәм ҡораллы көстәре менән үҙ ғәмәлдәрен яраштырыуға йүнәлтелгән тип белдерҙе. Львовтағы «Правый сектор» етәкселеге ойошмаһының етәкселеге Европала именлек һәм хеҙмәттәшлек буйынса ойошма вәкилдәрен берәмектең сәйәси партияға әйләнүен, шуға күрә үҙен Женева килешеүҙәрендә һүҙ барған «ҡораллы формированиеларҙың» береһе тип иҫәпләмәй, тип ышандырҙы.

2014 йылдың 2 майында Рәсәй Президентының матбуғат секретары Дмитрий Песков Киев, Славянскиҙа хәрби операция башлауы менән бәйле, Женева килешеүҙәрен өҙөүе хаҡында белдерҙе. Һуңғараҡ Германияның сит ил эштәре министры Франк-Вальтер Штайнмайер, беренсе раунд ыңғай һөҙөмтәләр килтермәгәс, Женева һөйләшеүҙәренең икенсе раундын уҙғарыу кәрәклеген танып, конфликтты көйләү өсөн Рәсәй менән Украина араһында тура һөйләшеүҙәрҙе тергеҙергә саҡырҙы.

Артабан бәхәсте дипломатик алымдар менән хәл итеү юлдарын эҙләү Германия, Франция, Украина һәм Рәсәйҙең дүрт юғары дәрәжәле вәкиле, шулай уҡ Украина буйынса өс яҡлы контакт төркөмө нормандский форматында дауам итте, һәм, атап әйткәндә, 2014 йылдың 5 сентябрендәге Минск килешеүе һәм ҡыҫҡа ваҡытлы сағыштырмаса тыныслыҡ тороуы уларҙың һөҙөмтәһе булды.