Провал далаһы (Ростов өлкәһе)
Провал далаһы — төбәк әһәмиәтендәге комплекслы тәбиғәт һәйкәле . Ростов өлкәһе Каменск районы Аникин утарының көнбайышынан алып Луганск өлкәһенә тиклем урынлашҡан һәм тәбиғи ыҙан менән сикләнгән. Провал далаһы тәбиғи мираҫ статусына эйә (Ростов өлкәһе Хөкүмәте 349-се ҡарары 15.05.2014).
| «Провал далаһы» | |
|---|---|
| укр. «Провальский степь» | |
| Файл:Провал далаһы.jpg | |
| Категория МСОП — Ia (Ҡәтғи тәбиғи резерват) | |
| Төп мәғлүмәт | |
| Майҙаны | 587,5 га |
| Нигеҙләнгән ваҡыты | 22 декабрь, 1975 йыл йыл |
| Идара итеүсе ойошма | Украина милли фәндәр академияһы |
| Урынлашыуы | |
| 48°09′01″ с. ш. 39°51′31″ в. д.HGЯO | |
zapovednik.lg.ua | |
 Провал далаһы Викимилектә | |
Һүрәтләү
үҙгәртергәПровал далаһы бер ваҡытта ла һөрөлмәгән ташлы даланан ғибәрәт. Ул Көнсығыш Европа тигеҙлеге тигеҙлегендәге Донец һыртына тиклем һуҙылып ята һәм бе йек тау үҫемлектәре менән ҡапланған. Даланың майҙаны −1431,96 гектар. Дала Каменск районында Луганск ҡурсалауының Провал бүлеге менән сикләшә. Был Провал далаһында һыу айырғыстар, текә тау биттәре һәм Үрге Повалье йылғаһының үҙәндәре бар.
Провал далаһы ландшафтының рельефын һырттар һәм уйпат ыҙандар барлыҡҡа килтерә. Далала яҡынса 56 ҫемлектәр ғаиләһенә ҡараған 330 төр тамырлы үҫемлектәр үҫә Шуларҙың 12-һе Ростов өлкәһе Ҡыҙыл китабына индерелгән .Далала умыртҡаһыҙ дала хайуандары йәшәй. Провал далаһы ҡурсаулығы тәбиғәт һаҡлау һәм фәнни әһәмиәткә эйә.
Ботаник инвентаризацияһы буйынса Ростов өлкәһе "Провал далаһы" тәбиғәт һәйкәлендә яҡынса 430 далала үҫеүсе төрө сәскәле үҫемлектәре бар, шуларҙың 29-ы Ҡыҙыл китапҡа ингән. Провал далаһында нигеҙҙә дала үҫемлектәре үҫә.
Ҡыҙыл китапҡа ингән үҫемлектәр тәбиғәт мираҫына керә: Campanula macrostachya, Cleome donetzica Tzvel., Equisetum telmateia Ehrh., Euphorbia cretophila Klok., Genista scythica Pacz., Onosma graniticola Klok., Ornithogalum boucheanum, Scrophularia donetzica Dubovik, Serratula donetzica Dubovik һ. б. Ҙур булмаған ареалда үҫкән ҡомлы ерҙәрҙең һәм һәүерташтарҙың өҫкә ҡалҡып асылыуы менән бәйле.
«Провал далаһы» әлеге мәлдә Донец һыртындағы берҙән-бер дала тәбиғәт һәйкәле, шуға күрә ул, Донец һыртының барлығы 0,2 % территорияһын биләп тороуға ҡарамаҫтан,ҙур фәнни һәм тәбиғәтте һаҡлау әһәмиәтенә эйә. Үрге Провал йылға үҙәнендә байрас урман массивы үҫә. Ҡаяларҙың ситендә һәм ер ҡойолған ерҙәрҙә тәпәшәк буйлы ҡыуаҡтар: Spiraea hypericifolia L., Cotoneaster melanocarpus Fisch. ex Blytt, Caragana frutex C. Koch, Prunus stepposa Kotov -үҫә. Тимьян (кейәү үләне) үҫемлектәре осорай, улар нигеҙҙә тау тоҡомдарында һырт -һырт булып үҫәләр. Улар араһында осораған тимьяндар- Thymus dimorphus Klok. & Shost., Asperula tephrocarpa Czern. ex M. Pop. & Chrshan., Euphorbia cretophila Klok., Dianthus pseudarmeria Bieb., Helichrysum arenarium (L.) Moench, Silene hellmannii Claus, Cephalaria uralensis (Murr.) Schrad. ex Roem. & Schult., Pimpinella titanophila Woronow, Teucrium polium L., Achillea leptophylla Bieb. һ. б.
Үләндәр ҡуйылығында суб урта диңгеҙ үҫемлектәре: Кирказон ломоносовидный, Купырь лесной, Vinca herbacea Waldst. & Kit., Polygonatum multiflorum (L.) All., Delphinium sergii Wissjul., Vincetoxicum scandens Somm. & Levier., Dictamnus gymnostylis Stev., Symphytum tauricum Willd. һ. б. үҫә.
Таштар араһында үҫеүсе үҫемлектәр түбәндәге варианттарҙа осорай: Stipa dasyphylla — Koeleria cristata + Festuca valesiaca + профилле төрлө үлән, Stipa pulcherrima + S. borysthenica + профилле төрлө үлән, Stipa dasyphylla + S. ucrainica — Festuca valesiaca + профилле төрлө үлән, Stipa ucrainica + S. pulcherrima + профилле төрлө үлән, Stipa pulcherrima + Bromopsis riparia — Festuca rupicola + профилле төрлө үлән, Stipa pulcherrima — Festuca pseudovina + Stipa ucrainica — S. lessingiana + профилле төрлө үлән, Stipa ucrainica + S. pulcherrima — Festuca rupicola + профилле төрлө үлән, Stipa ucrainica + S. pulcherrima + Bromopsis riparia + профилле төрлө үлән, Festuca valesiaca + Koeleria cristata + профилле төрлө үлән, Stipa borysthenica + S. pulcherrima + профилле төрлө үлән.
Әҙәбиәте
үҙгәртергә- «О памятниках природы Ростовской области». Постановление Администрации Ростовской области от 19 октября 2006 года № 418.
- Миноранский В. А., Демина О. Н. Особо охраняемые природные территории Ростовской области. Ростов-на-Дону, 2002.
- Зозулин Г. М. Леса Нижнего Дона. Ростов н/Д: Изд-во Ростовского ун-та, 1992. 208 с.
- Клеопов Ю. Д. Анализ флоры широколиственных лесов европейской части СССР. Киев: Наукова думка, 1990. 352 с.
- Красная книга Российской Федерации (растения и грибы). М.: Т-во научных изданий КМК, 2008. 855 с.
- Красная книга Ростовской области. Т. 2. Редкие и находящиеся под угрозой исчезновения грибы, лишайники и растения / Ред. В. В. Федяева. Ростов н/Д: «Малыш», 2004. 333 с.
- Лавренко Е. М., Карамышева З. В., Никулина Р. В. Степи Евразии. Л.: Наука, 1991. 146 с.
- Преображенский В. С. Очерки природы Донецкого кряжа. М.: Изд-во АН ССР, 1959. 200 с.
- Усов Ф. М. Состояние и перспективы охраны растительного мира Донецкой области // Проблемы экологии и охраны природы техногенного региона / Под ред. А. З. Глухова. Донецк: ДонНУ, 2002. С. 71-74.
- Федяева В. В. Растительный покров // Природные условия и естественные ресурсы Ростовской области. Ростов н/Д: ООО «Батайское кн. изд-во», 2002. С. 226—282.