Википедия

Назарбаевтың шәхес культы

Нурсолтан Назарбаевты совет ҡоролошонан һуң Ҡаҙағстан Республикаһында һәм башҡа илдәрҙә артыҡ ныҡ ололау феномены

Назарбаевтың шәхес культы (Назарбаевтың жеке басына табыну) — Нурсолтан Назарбаевтың совет ҡоролошонан һуңғы арауыҡта донъя илдәренең башҡа етәкселәре шәхес культы күҙаллауҙары менән оҡшаш сәйәси һәм медиа мөхиттә сәйәси һәм социологик образының характерын һүрәтләү өсөн ҡулланылған һүҙбәйләнеш.

Назарбаевтың шәхес культы
Рәсем
Дәүләт  Ҡаҙағстан
 Назарбаевтың шәхес культы Викимилектә
Ҡаҙағстан Республикаһының милли музейында Назарбаев портреты

Шәхес культының сағылышы

үҙгәртергә
 
Ҡаҙағстандың беренсе президенты Н. Ә. Назарбаевтың хеҙмәттәре йыйынтығы

Массауи мәҙәниәттә

үҙгәртергә

Нур-Солтанда ҡаҙаҡтарҙың беренсе президенты көнөн байрам итеүгә арналған «Тунғыш-Беренсе» документаль кино аҙналығы үтә, тип хәбәр итә баш ҡаланың рәсми сайты. «Ил анаһы» һәм «Арҡалаштар» фильмдары күрһәтелә. Президент менән бергә уҡыған, эшләгән кешеләр уның тураһында һөйләй. Был хәбәрҙе «Назарбаев үҙәге» вәкиле Оксана Лоскутова еткерә. Аҙна дауамында Ҡаҙағстан президентының тормошон һәм эшмәкәрлеген сағылдырған һигеҙ документаль фильм тәҡдим ителә.

Исеменең «Нур» ижеге күскенселек программаһына, Нур-Астана һәм Нур Ғасыр мәсеттәре, Нуркент ҡасабаһы[1], Аҡтүбә ҡалаһы районына, Нур-Отан партияһы (1922 йылдан алып «Аманат»), Нур Медиа яуаплылыҡ ширҡәте медиахолдингы, интернет сайттары[2], интернет портал NUR.KZ[3] һәм Нурбанк (Nurbank) исеменә өҫтәлә.

Топонимикала

үҙгәртергә
 
Амманда Назарбаев урамы

Ҡаҙағстандың беренсе президенты хөрмәтенә кәмендә 9 урам аталды. Иорданияла һәм Төркиәлә урамдар Нурсолтан Назарбаев исемен йөрөтә. Рәсәй төбәктәрендә Ингушетия, Чечен һәм Татарстан урамдарына уның исеме бирелгән[4]. Чечняла ла уның исеме менән лицей аталған[5].

Елбасы (Илбашы) исемен өс парк йөрөтә: Ош (Ҡырғыҙстан), Аҡтүбәлә (элекке Абай исемендәге парк) һәм Алматыла дендропарк (Нурсолтан Сағинтаев ултыртҡан имән менән). Астанала аэропорт һәм тимер юл вокзалы Нурсолтан Назарбаев исемен йөрөтә[6].

1998 йылда Зәй Алатауы һыртының төньяҡ битләүендәге тау түбәһе Нурсолтан түбәһе тип атала башлай.

2004 йылдың 28 авгусындағы указы менән Ҡаҙағстан Республикаһының Беренсе президенты музейын аса[7]. Мәҙәниәт учреждениелары уның исеме менән атала. Атап әйткәндә, Ҡаҙағстан Республикаһының беренсе президенты китапханаһы[8], Тимертауҙа «Беренсе президенттың тарихи-мәҙәни үҙәге» һәм Астанала «Назарбаев үҙәге», 20 элиталы мәктәп һәм илдең төп университеты «Назарбаев Университет» бар[9].

2019 йылдың 20 мартында, ант биргәндән һуң, илдең яңы президенты Ҡасим-Жомарт Камил улы Тоҡаев 2019 йылдың 19 мартында отставкаға киткән тәүге президент хөрмәтенә Астана ҡалаһын Нур-Солтан тип үҙгәртеү тураһында ҡарар менән сығыш яһаны[10]. 23 мартта Токаев ҡаланың исемен алмаштырыу тураһында указға ҡул ҡуйҙы[11][12].

Монументтар

үҙгәртергә
 
Анкаралағы һәйкәле

Нурсолтан Назарбаевҡа иҫән сағында бер нисә һәйкәл: Алма-Аталағы Президент паркында[13], Талдыкоргане[14], Нур-Солтанда барельеф, Украинала (киләсәк президент уҡыған ерҙә) һәйкәл ҡуйылды[15]. На Украине (где учился будущий президент)[16], Гагаузиялағы Комрат ҡалаһында[9], Ҡырғыҙстандың Чолпон-Ате ҡалаһында[5] һәм Анкарала[17]. 2018 йылдың 10 июлендә Назарбаевтың тыуыуына 78 йыл тулыу айҡанлы Астана Милли музейында Вашингтонда Американың 16-сы президенты Авраам Линкольнға композиция буйынса монумент күсермәһе булған скульптура асылды[18][19].

Байрамдар

үҙгәртергә

1 декабрҙә Беренсе президент көнө билдәләнә, ул шулай уҡ дәүләт байрамы һәм ял көнө булып тора[20]. Беренсе президент көнө алдынан 3 меңдән ашыу студент Елбасыға ҡарата һөйөүен белдерә[21].

Уның тыуған көнө Ҡаҙағстандың баш ҡалаһы көнө менән тап килә. 7 май — уның тәүге ҡыҙы Дәриғәнең тыуған көнө һәм Ватанды һаҡлаусылар көнө[22]. Икеһе лә ял көндәре булып тора.

Милләт лидеры

үҙгәртергә

Ҡаҙағстан мәжлесе (парламент) депутат Әмзибәк Жолшибәков, пленар ултырышта сығыш яһап, республика башлығы Назарбаев Нурсолтан Әбиш улына ғүмерлек милләт лидеры статусын бирергә тәҡдим итте. Башҡа депутаттар беренсе президенттың мөлкәтенә һәм уның менән бергә йәшәгән ғаилә ағзаларына тейелгеһеҙлек гарантияларын таратырға тәҡдим итте. Шуның менән бәйле бер төркөм депутаттар закондар сығарыуҙа тейешле төҙәтмәләр индерергә тәҡдим итте[23]. Депутат шулай уҡ түбәндәгеләрҙе белдерҙе:

«Бынан тыш, тәүге президент - милләт лидерының тейелгеһеҙлек статусын анығыраҡ билдәләү маҡсатында уның президент вәкәләттәрен үтәгән осорҙа ҡылынған эштәр өсөн енәйәт йәки административ яуаплылыҡҡа тарттырыла алмауын билдәләргә тәҡдим ителә».

— Назарбаева хотят объявить пожизненным лидером нации

  • 2010 йылдың 12 майында Ҡаҙағстан мәжлесе — парламентының түбәнге палатаһы депутаттары президентҡа милләт лидеры статусын биреүсе закон проекттары пакетына төҙәтмәләрҙе бер тауыштан ҡабул итте. Һөҙөмтәлә халыҡ һайланыусылары дәүләт башлығы һәм уның ғаилә ағзаларының тулыһынса енәйәт яуаплылығынан азат ителеүе менән килеште. Бынан тыш, закон проекттары тәүге президенттың һүрәттәрен боҙған, уның биографияһындағы факттарҙы боҙоп күрһәтеү, мыҫҡыллау өсөн енәйәт яуаплылығын күҙ уңында тота. Шулай уҡ Нур-Солтанда Беренсе президент музейы булдырыла һәм дәүләт башлығы бюсы ҡуйыла[24][25][26][27][28].

«Милләт лидеры» институты мәсьәләһе буйынса ике закон проекты индерелде:

  • «Ҡаҙағстан Республикаһының беренсе Президенты — милләт лидерының эшмәкәрлеген тәьмин итеү өлкәһендәге ҡануниәтте камиллаштырыу мәсьәләләре буйынса Ҡаҙағстан Республикаһының ҡайһы бер конституцион закондарына өҫтәмәләр һәм үҙгәрештәр индереү тураһында»ғы Ҡаҙағстан Республикаһы Конституция законы проекты
  • «Ҡаҙағстан Республикаһының беренсе Президенты — милләт лидерының эшмәкәрлеген тәьмин итеү өлкәһендәге ҡануниәтте камиллаштырыу мәсьәләләре буйынса Ҡаҙағстан Республикаһының ҡайһы бер закондар сығарыу акттарына өҫтәмәләр индереү тураһында»ғы Ҡаҙағстан Республикаһы Законы проекты.
Ҡаҙағстан Республикаһының беренсе Президенты — Милләт лидерының тарихи миссияһы менән бәйле ғүмерлек хоҡуҡтары:

1) тейешле дәүләт органдары һәм вазифалы кешеләр тарафынан мотлаҡ ҡаралырға тейешле дәүләт ҡоролошо, эске һәм тышҡы сәйәсәт һәм илдең именлегенең мөһим мәсьәләләре буйынса башланғыстар менән Халыҡҡа, дәүләт органдарына һәм вазифалы кешеләргә мөрәжәғәт итә;

2) Ҡаҙағстан Республикаһы Парламенты һәм уның Палаталары алдында, республика Хөкүмәте ултырыштарында ил өсөн мөһим мәсьәләләрҙе тикшергәндә сығыш яһарға; Ҡаҙағстан халыҡтары ассамблеяһын етәкләргә; Конституция Советы, Ҡаҙағстан Республикаһының Именлек советы составына инергә.

Дәүләттең эске һәм тышҡы сәйәсәтенең төп йүнәлештәре буйынса эшкәртелгән инициативалар Ҡаҙаҡстан Республикаһының беренсе Президенты — Милләт лидеры менән килешелә.

— О лидере нации

2010 йылдың 13 майында Ҡаҙағстан Сенаты (юғары палатаһы) ҡануниәткә президент Нурсолтан Назарбаевҡа «милләт лидеры» статусын биргән төҙәтмәләрҙе раҫланы[29]. Шул уҡ йылдың 3 июнендә президент проектҡа ҡул ҡуйыуҙан баш тарта[30], әммә, шуға ҡарамаҫтан, уға вето һалмай. Документҡа ҡул ҡуйылмаған, әммә президент парламентҡа кире ҡайтармаған закон, президент ҡултамғаһын ҡуйырға бирелгәндән һуң 30 көн үткәс ғәмәлгә инә. Шулай итеп, 2010 йылдың 14 июненән Нурсолтан Назарбаев Милләт лидеры тип иғлан ителә[31][32][33].

Ҡаҙағстандың Енәйәт кодексында ил президенты ғүмеренә ҡул һуҙған өсөн үлем язаһы статьяһы бар[34].

2022 йылдың ғинуарында баш күтәреүселәрҙең күпләп ризаһыҙлыҡ белдереүенән һуң милләт лидеры тигән статусын ҡалдырыу икеле була. 27 ғинуарҙа Сенат эске һәм тышҡы сәйәсәттең төп йүнәлештәрен Елбасы менән килешеү статусына төҙәтмәләр индерергә тәҡдим итте. Назарбаев Ҡаҙағстандың идара итеүсе «Нур Отан» партияһы башлығы булыуҙан туҡтай (хәҙер партияның исеме «Аманат» тип үҙгәртелгән). Һуңынан Ҡаҙағстанда Беренсе президент тураһындағы айырым конституция законынан баш тартырға һәм Конституцияла уның статусын билдәләргә ҡарар иттеләр. 2022 йылдың июнендә Конституциялағы үҙгәрештәр буйынса референдумда унан хоҡуҡи статус һәм хакимиәт вәкәләттәре тураһында положениелар алып ташланды, шулай уҡ президент сроктары һанына сикләүҙәр индерелде. 91-се статьяның 2-се пунктынан Назарбаев һәм уның Милләт лидеры булараҡ статусының даимилығы төшөнсәһе алып ташлана[35].

Маҡтаулы исемдәре, титулдары һәм наградалары

үҙгәртергә

2010 йылдың 12 майында Мәжлес депутаттары — Ҡаҙағстан парламентының түбәнге палатаһы президент Назарбаевҡа милләт лидеры статусын биреүсе закон проекттары пакетына төҙәтмәләрҙе бер тауыштан ҡабул итте

 
Портреты в отделе канцелярских принадлежностей

Нур-Солтанда Беренсе президент музейы һәм дәүләт башлығы бюсы булдырылды[36][37][38][39][40].

Тотош илдәге бик күп ҡомартҡыларға, парктарға, музейҙарға, урта мәктәптәргә һәм институттарға президенттың исеме бирелгән[41].

Һәйкәлдәр

үҙгәртергә

2009 йылдың майында ҡала төҙөлөшө союзы инициативаһы менән Астанала Бойондороҡһоҙлоҡ һарайы эргәһендәге «Ҡаҙаҡ Ели» мемориалы тулыландырылғайны. Бронза һындың үҙәгендә Нурсолтан Назарбаев халыҡ фонында һүрәтләнгән «Халыҡ һәм Президент» барельефы барлыҡҡа килде[42].

Үҙе иҫән саҡта Ҡаҙағстан Президентының тәүге монументы 2011 йылда, ил бойондороҡһоҙлоғоноң 20 йыллығы айҡанлы Алма-Атала Беренсе Президент паркында ҡуйылды. Ул бронзанан, ҡанаттары илдең ике төп ҡалаһын — Алматы менән Астананы символлаштырған стилләштерелгән бөркөт фонында, граниттан һәм мәрмәрҙән эшләнгән.

2016 йылда Ҡарағанды өлкәһенең административ үҙәге Фирғәнә ҡалаһында президентҡа икенсе монумент ҡуйылды — скверҙа, Ҡаҙағстан Республикаһының Дәүләт символдары аллеяһында. Бронзанан ҡойолған монументтың бейеклеге — 4,2 метр, нигеҙе — 4,5 метр бейеклектәге ҡурғанлы көрән граниттан эшләнгән. Шулай уҡ бронзанан яһалған юл буйында гранит стеналарға Ҡаҙағстан Республикаһы символдары: флаг, гимн, герб һәм Конституция урынлаштырылған. Һәйкәл 2022 йылдың 5 ғинуарында күмәк кеше ҡатнашлығында ойошторолған протесттар барышында постаменттан төшөрөлгән[43].

2018 йылдың июлендә баш ҡаланың Милли музейында композицияһы буйынса Америка Ҡушма Штаттарының 16-сы президенты Авраам Линкольнға ҡуйылған һынды хәтерләткән һәйкәл ҡуйыла. Скульптурала ҡаҙаҡ телендә яҙылған: «Хыялым — Ҡаҙағстан мәңгелек ил булһын. Ваҡыт үтер, кешеләр ҙә китер. Бойондороҡһоҙлоҡ ҡаласаҡ. Ҡаҙағстан Республикаһының Беренсе Президенты Елбасы Нурсолтан Назарбаев».

2020 йылдың июлендә республиканың баш ҡалаһы Нур-Солтандағы Оборона милли университетында Назарбаев монументы ҡуйылды. Монумент, Назарбаев ҡораллы көстәр сафында хеҙмәт итмәһә лә, бөтә буйы менән хәрби формала Милләт лидеры һынын кәүҙәләндерә.

2021 йылдың 3 июлендә президент Тоҡаев баш ҡалала Әлихан Бокейхан һәм Керей, Жанибәк хан урамдары киҫелешендәге яңы парк биләмәһендә уның 81 йыллығы уңайынан монумент асты. Назарбаев ултырған килеш һүрәтләнгән[44].

Шул уҡ көндө Төркөстан ҡалаһының өлкә хакимиәте эргәһендә Назарбаевҡа тағы бер һәйкәл асылды[45].

Шәхес культына ҡаршы сығыуҙар

үҙгәртергә

2007—2008 йылдарҙа «Нур-Отар» пародия «монархия» хәрәкәте эшләне, ул урамда үткәрелгән акцияларҙа сығыш яһаны, шәхес культынан көлдө. Хәрәкәттең исеме «Нур-Отан» власть партияһының атамаһына оҡшаш һәм ҡаҙаҡ теленән «Изге көтөү» тип тәржемә ителә[46].

2009 йылдың 3 февралендә бер төркөм йәштәр Алматыла «Нур-Отан» партияһы офисы алдында Назарбаевтың шәхес культы таралыуға ҡаршылыҡ күрһәтте[47].

Украина Компартияһы вәкилдәре (КПУ) 2013 йылдың 16 декабрендә Днепродзержинск ҡалаһында Ҡаҙағстан президенты Нурсолтан Назарбаевтың бюсын һүтеү буйынса ҡултамғалар йыя башлай. Үҙҙәренең инициативаһын улар Ҡаҙағстан эшселәр хәрәкәте, 2011 йылғы Мангистау өлкәһе Жанаозен ҡалаһында күмәк протестар арҡаһында, эҙәрлекләүҙәргә дусар ителеүенә ҡаршы протест кеүек аңлатты[48].

2016 йылда ер ризаһыҙлығы хәрәкәте башланды, унда Нурсолтан Назарбаевтың хакимлығына ҡаршы «шал кет» лозунгылары яңғыраны.

2018 йылда Ҡаҙағстандың демократияны һайлауы (ДВК) хәрәкәте башланғанғанлыҡтан, (Ҡаҙағстан суды тыйған, ләкин Европа судтары тыныс хәрәкәт тип танылған) протесттар тергеҙелде.

2019 йылда протест әүҙемлеге арҡаһында, Нурсолтан Назарбаев, киләһе срокка һайланырға дәғүә итмәһә лә, асылда, власты һаҡлап ҡалып,Ҡаҙағстан Республикаһының Именлек советына китә.

Шәхес культының ҡолауы

үҙгәртергә

2022 йылдың ғинуарында үткән протесттар ваҡытында Нурсолтан Назарбаевтың исемен йөрөткән күп кенә таҡталар юҡҡа сығарылды, ә Талдыҡорған ҡалаһында Нурсолтан Назарбаевтың һәйкәлен дә һүтеп алдылар. Асылда, шәхес культы иконаһын урынлаштырыу, һуңынан уның хөрмәтенә һәйкәлдәрҙе юҡ итеү кеүек күренеш һирәк осрай.

Ғинуарҙағы протесттар ваҡытында Назарбаев Именлек советы рәйесе вазифаһынан отставкаға ебәрелде, уның урынына хәҙерге Президент Ҡасим-Жомарт Тоҡаев килеп баҫты. 28 ғинуарҙа Дәүләт Йыйылышы идара итеүсе партия лидеры вазифаһын ғәмәлдәге президент Ҡасим-Жомарт Тоҡаевҡа тапшыра.

2022 йылдың 1 мартында XXI съезда «Аманат» партияһына яңы исем биреү тураһында ҡарар ҡабул ителә[49]. Конституция реформаһынан һуң, шул иҫәптән уның Милләт лидеры - Елбасы статусына ҡағылышлы бөтә иҫкә алыуҙар Конституциянан төшөп ҡалды. Сентябрҙә Мәжлес депутаттарының «Жана Ҡаҙағстан» фракцияһы Конституцияға баш ҡаланың Нур-Солтан атамаһынан Астана тип исемен үҙгәртеүгә ҡағылышлы яңы төҙәтмәләр индерҙе.

15 сентябрҙә башланғысты Нурсолтан ҡалаһы мәслихәте депутаттары, 16 сентябрҙә Ҡаҙағстан Республикаһы Парламентының ике палатаһы депутаттары хупланы. 2022 йылдың 17 сентябрендә Ҡаҙағстан президенты «Ҡаҙағстан Республикаһының баш ҡалаһы - Нур-Солтан ҡалаһын Астана ҡалаһы тип үҙгәртеү тураһында»ғы махсус указға ҡул ҡуйҙы[50].

2023 йылдың 15 февралендә Ҡаҙағстан президенты Нурсолтан Назарбаевҡа ҡаралған бөтә махсус өҫтөнлөктәрҙе бөтөрөүсе указға ҡул ҡуйҙы. «Ҡаҙағстан Республикаһы беренсе президенты - Елбасы тураһында»ғы Закон үҙ көсөн юғалтты тип һанала[51].

Ҡалаларҙа һәм баш ҡалала үҙәк урамдарҙы икенсе төрлө атау

үҙгәртергә

2019 йылдың 20 мартында президент вазифаһын башҡарыусы Тоҡаев ҡалаларҙың һәм баш ҡала үҙәк урамдарының исемдәрен Назарбаев хөрмәтенә алмаштырырға тәҡдим итте. Эксперт фекеренсә, исем алмаштырыуға бәйле дөйөм сығымдар 125 миллион доллар самаһы (йәки 47 301 250 000 тенге) тәшкил итә[52][53].

Шул уҡ көндө парламент ҡарары менән Астана ҡалаһы Нур-Солтан тип үҙгәртелде[54]. Шулай уҡ байтаҡ ҡалаларҙың урамдары үҙгәртелде.

2022 йылдың 17 сентябрендә баш ҡалаға элекке исеме - Астана кире ҡайтарылды[55].

Исемдәре үҙгәртелгән урамдар исемлеге:

ҡала иҫке исеме яңы исеме имза һалды
Шымкент Астана проспекты Назарбаев Абдрахимов Ғабидулла Рахматуллаевич
Усть-Каменогорск Тәуелсіздік (Бойондороҡһоҙлоҡ) проспекты Назарбаев Омар Жаксылык Мукашулы
Павлодар Тәуелсіздік (Бойондороҡһоҙлоҡ) проспекты Назарбаев Кумпекеев Әнүәр Ҡайыргилдеулы
Талдыҡорған Тәуелсіздік (Бойондороҡһоҙлоҡ) проспекты Назарбаев Шалтабаев Дастан Турарбәкулы
Уральск Достык-Дружба Назарбаев проспекты Муҡаев Мурат Рәхмәтулы
Аҡтүбә (Ҡаҙағстан) Әбелхәйер хан проспектының бер өлөшө, Мулдағулова проспектынан Бокенбай батыр урамына тиклем. Назарбаев Испанов Ильяс Сапарбәкулы
Аҡтау Ҡаҙағстан Республикаһының Беренсе Президенты проспекты Назарбаев Ниязов Ғәлимжан Муҡырулы
Атырау Сатпаев урамының исемен алмаштырырға маташыу
Тараз Толе би Назарбаев проспекты
Ҡыҙылурҙа Жибек Жолы урамы Назарбаев Налибаев Нурлыбәк Машбәкулы
Петропавловск Тыныслыҡ урамы Назарбаев Тасмаганбәтов Марат Иманбайулы
Ҡарағанды Тыныслыҡ бульвары һәм Тулепов урамы Назарбаев Әүбәкиров Нурлан Ерикбайулы
Ҡостанай Гагарин урамы Назарбаев Әхмәтов Ҡайрат Жумашулы
Күксәтау Максим Горький Назарбаев Маржикпаев Йәрмәк Буранбайулы
Алматы Фурманов урамы Назарбаев проспекты

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ Жители посёлка Нуркент возмущены работой чиновников | Первый канал «Евразия». Дата обращения: 28 ноябрь 2013. Архивировано 3 декабрь 2013 года.
  2. ↑ ТОО «Нур-Медиа» | www.nurmedia.kz. Дата обращения: 28 ноябрь 2013. Архивировано 14 октябрь 2013 года.
  3. ↑ Казахстанский портал NUR.KZ новости, почта, погода, тв программа. Дата обращения: 28 ноябрь 2013. Архивировано 28 ноябрь 2013 года.
  4. ↑ Улица Назарбаева в Грозном  (недоступная ссылка — история). // Фабрика новостей. Казахстан. Дата обращения: 15 март 2013. Архивировано 15 март 2013 года.
  5. ↑ 5,0 5,1 Мнения политологов: Культ без личности (недоступная ссылка — история). // Baursak.kz. Дата обращения: 15 март 2013. Архивировано 15 март 2013 года. 2012 йыл 13 декабрь архивланған.
  6. ↑ Флаг МЧС водрузили казахстанские спасатели на пике Нурсултана 2013 йыл 5 апрель архивланған. // Headline.kz
  7. ↑ Музей Первого Президента Республики Казахстан — это музей новейшей истории Казахстана. Дата обращения: 20 март 2019. Архивировано 29 март 2019 года. 2019 йыл 29 март архивланған.
  8. ↑ Библиотека Первого Президента Республики Казахстан — Елбасы. Дата обращения: 20 март 2019. Архивировано 19 март 2019 года. 2019 йыл 19 март архивланған.
  9. ↑ 9,0 9,1 Нурсултан Назарбаев в цифрах // Look.tm. Архивировано из первоисточника 30 июнь 2016.
  10. ↑ Парламент Казахстана за пару часов согласился назвать столицу Нурсултаном, // РБК (20 март 2019). 20 март 2019 тикшерелгән.
  11. ↑ О переименовании города Астаны — столицы Республики Казахстан в город Нур-Султан — столицу Республики Казахстан. // Akorda.kz. Дата обращения: 23 март 2019. Архивировано 23 март 2019 года.
  12. ↑ Президент Казахстана подписал указ о переименовании Астаны в Нур-Султан. // Радио Свобода. Дата обращения: 23 март 2019. Архивировано 23 март 2019 года.
  13. ↑ В Алматы поставили памятник Назарбаеву с крыльями беркута — Росбалт.ру. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 23 октябрь 2013 года.
  14. ↑ Рамблер. Памятник Назарбаеву установлен в Талдыкоргане. 20 март 2019 тикшерелгән.
  15. ↑ В Астане снесли один памятник и строят другой — Нурсултану Назарбаеву. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 23 октябрь 2013 года.
  16. ↑ Город юности мстит Назарбаеву. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 23 октябрь 2013 года.
  17. ↑ В столице Турции открыт памятник Назарбаеву — Gazeta.kz. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано из оригинала 28 июль 2013 года. 2013 йыл 28 июль архивланған.
  18. ↑ Назарбаеву сделали памятник, Eadaily. 20 март 2019 тикшерелгән.
  19. ↑ В Казахстане памятник Назарбаеву сравнили с монументом Линкольну, Центр-1. 20 март 2019 тикшерелгән. 2019 йыл 10 май архивланған.
  20. ↑ Казахстан: День первого президента или культ Назарбаева. Русская служба Би-би-си. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 6 декабрь 2012 года.
  21. ↑ Накануне Дня Первого Президента более 3 тыс. студентов массово признаются в любви Елбасы — Новости Общества — Новости Mail.Ru. Дата обращения: 27 ноябрь 2013. Архивировано из оригинала 2 декабрь 2013 года. 2013 йыл 2 декабрь архивланған.
  22. ↑ Назарбаев утвердил 7 мая в Казахстане государственным праздником. Новости Казахстана. Tengrinews.kz. Дата обращения: 15 март 2013. Архивировано 15 март 2013 года.
  23. ↑ Назарбаева хотят объявить пожизненным лидером нации. Дата обращения: 10 декабрь 2013. Архивировано из оригинала 8 май 2010 года. 2010 йыл 8 май архивланған.
  24. ↑ Kazakhstan Today информационное агентство. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 29 февраль 2012 года.
  25. ↑ Депутаты присвоили Назарбаеву статус лидера нации. Lenta.ru (12 май 2010). Дата обращения: 13 август 2010. Архивировано 26 октябрь 2011 года.
  26. ↑ Vesti.kz: Политика. Мажилис одобрил присвоение Назарбаеву статуса «лидера нации». Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 30 ноябрь 2012 года.
  27. ↑ За порчу изображений Назарбаева привлекут к уголовной ответственности: Политика, 12 мая 2010. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано из оригинала 13 май 2010 года.
  28. ↑ Новости@Mail.Ru: Назарбаеву присвоен статус «Лидер нации»
  29. ↑ Закон об особом статусе Назарбаева прошел верхнюю палату парламента. Lenta.ru (13 май 2010). Дата обращения: 13 август 2010. Архивировано 26 октябрь 2011 года.
  30. ↑ Назарбаев отклонил закон о своем особом статусе. Lenta.ru (3 июнь 2010). Дата обращения: 13 август 2010. Архивировано 26 октябрь 2011 года.
  31. ↑ Вступил в силу закон, наделяющий Назарбаева статусом «лидер нации» / День за днем / Интернет-газета. Казахстан. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 23 октябрь 2013 года.
  32. ↑ Казахстанская правда. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано из оригинала 20 октябрь 2011 года.
  33. ↑ Казахстанская правда. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 23 октябрь 2013 года.
  34. ↑ Смертную казнь за покушение на президента хотят оставить. Дата обращения: 27 ғинуар 2014. Архивировано 30 ғинуар 2014 года.
  35. ↑ [Назарбаева лишат титула и прав елбасы https://www.rbc.ru/politics/27/04/2022/626907c89a79476d356660fa 2022 йыл 13 июнь архивланған.?]
  36. ↑ Kazakhstan Today информационное агентство. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 29 февраль 2012 года.
  37. ↑ Депутаты присвоили Назарбаеву статус лидера нации. Lenta.ru (12 май 2010). Дата обращения: 14 август 2010. Архивировано 26 октябрь 2011 года.
  38. ↑ Vesti.kz: Политика. Мажилис одобрил присвоение Назарбаеву статуса «лидера нации». Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 30 ноябрь 2012 года.
  39. ↑ За порчу изображений Назарбаева привлекут к уголовной ответственности: Политика, 12 мая 2010. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано из оригинала 13 май 2010 года.
  40. ↑ Новости@Mail.Ru: Назарбаеву присвоен статус «Лидер нации»
  41. ↑ Карта культа личности Назарбаева. Дата обращения: 22 октябрь 2013. Архивировано 15 март 2013 года.
  42. ↑ Сколько возвели памятников и назвали улиц в честь Назарбаева? Дата обращения: 17 ғинуар 2022. Архивировано 11 апрель 2021 года.
  43. ↑ В Казахстане начали сносить памятники Назарбаеву (+ФОТО, ВИДЕО). 05.01.2022. Дата обращения: 5 ғинуар 2022. Архивировано 5 ғинуар 2022 года.
  44. ↑ Токаев открыл памятник Назарбаеву. Дата обращения: 17 ғинуар 2022. Архивировано 17 ғинуар 2022 года.
  45. ↑ Памятник Назарбаеву открыл президент Казахстана в Нур-Султане — фото - 03.07.2021, Sputnik Кыргызстан. Дата обращения: 17 ғинуар 2022. Архивировано 17 ғинуар 2022 года.
  46. ↑ АКЦИИ движение «Нур-Отар». Дата обращения: 17 декабрь 2013. Архивировано 14 октябрь 2017 года.
  47. ↑ Группа алматинских студентов выступила против культа личности Назарбаева. Дата обращения: 17 декабрь 2013. Архивировано 17 декабрь 2013 года.
  48. ↑ Украинские коммунисты решили избавиться от бюста Назарбаева. Дата обращения: 17 декабрь 2013. Архивировано 17 декабрь 2013 года.
  49. ↑ Съезд поддержал решение о переименовании партии с "Нур Отан" в "Аманат". Дата обращения: 1 март 2022. Архивировано 25 сентябрь 2022 года.
  50. ↑ О переименовании города Нур-Султана – столицы Республики Казахстан в город Астану – столицу Республики Казахстан. Дата обращения: 17 сентябрь 2022. Архивировано 17 сентябрь 2022 года.
  51. ↑ Нурсултан Назарбаев лишен всех привилегий и статуса лидера нации (рус.). Хроника Туркменистана (16 февраль 2023). Дата обращения: 19 февраль 2023. Архивировано 19 февраль 2023 года.
  52. ↑ Во сколько обойдется переименование Астаны? Дата обращения: 11 апрель 2019. Архивировано 24 март 2019 года.
  53. ↑ Архивированная копия. Дата обращения: 11 апрель 2019. Архивировано из оригинала 11 апрель 2019 года. 2019 йыл 11 апрель архивланған.
  54. ↑ Мэр столицы Казахстана: жители Нур-Султана останутся астанчанами. Дата обращения: 21 март 2019. Архивировано 21 март 2019 года.
  55. ↑ О переименовании города Нур-Султана – столицы Республики Казахстан в город Астану – столицу Республики Казахстан — Официальный сайт Президента Республики Казахстан. Akorda.kz. Дата обращения: 17 сентябрь 2022. Архивировано 17 сентябрь 2022 года.

Һылтанмалар

үҙгәртергә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Назарбаевтың_шәхес_культы&oldid=1256874» битенән алынған