|
''' Людми́лаТурищева Ива́новнаЛюдмила Тури́щеваИвановна''' ([[7 октябрь]] [[1952 йыл |1952]] , [[Грозный]],) — Грозный өлкәһе, РСФСР, [[ Совет Социалистик Республикалар СоюзыСССР| СССРсовет]] ) — совет гимнасы. Дүрт тапҡыр [[Олимпия уйындары|олимпия чемпионы]], донъяның һәм Европаның күп тапҡыр чемпионы. СССР-ҙың атҡаҙанған спорт мастеры (1970). Владислав Растороцкийҙа күнегә. ▼▲'''Людми́ла Ива́новна Тури́щева''' ([[7 октябрь]] [[1952 йыл|1952]], [[Грозный]], Грозный өлкәһе, РСФСР, [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]) — совет гимнасы. Дүрт тапҡыр [[Олимпия уйындары|олимпия чемпионы]], донъяның һәм Европаның күп тапҡыр чемпионы. СССР-ҙың атҡаҙанған спорт мастеры (1970). Владислав Растороцкийҙа күнегә.
== Биографияһы ==
Людми́ла Ива́новна Тури́щева 1952 йылдың 7 октябрендә [[Грозный]] ҡалаһында тыуған.
Людмила Турищеваны ҙур гимнастикаға 1962 йылда тренер Ким Ефимович Вассерман килтерә. Мәктәптәргә барып, һәләтле балаларҙы эҙләп йөрөгәндә Людмилаға иғтибар иткән тренер өс тапҡыр уларҙың өйҙәренә килә. Ким Ефимович Люданың ата-әсәһен дә, үҙен дә ҡыҙыҡайҙың спорт гимнастикаһы менән шөғөлләнергә тейешлегенә инандырырға тырыша. Ниһайәт, күндерә. Людмила Турищева К. Е. Вассерман менән йыл ярым шөғөлләнә. Шул саҡта уҡ буласаҡ чемпион ҡыҙҙың тырышлыҡ, яуаплылыҡ, күнегеүҙәрҙе башҡарғанда бөхтәлек һәм теүәллек, элементтарҙы, комбинацияларҙы өйрәнгәндә ныҡышмалыҡ кеүек һыҙаттары иғтибарҙы йәлеп итә. Гимнастика залында шөғөлләнгән тәүге йылында уҡ Людмила Турищеваның көслө ихтыярлы булыуы күренә. Ун йәшлек уҡыусы ҡыҙ тәүге тренеры Ким Ефимович Вассермандың уны мәшһүр спортсы итеп үҫтерәсәгенә, үҙенең бөтә донъяла билдәлелек яулаясағына ышана. ▼
▲Людмила Турищеваны Уны ҙур гимнастикаға 1962 йылда тренер Ким Ефимович Вассерман килтерә. Мәктәптәргә барып, һәләтле балаларҙы эҙләп йөрөгәндә Людмилаға иғтибар иткән тренер өс тапҡыр уларҙың өйҙәренә килә. Ким Ефимович Люданың ата-әсәһен дә, үҙен дә ҡыҙыҡайҙың спорт гимнастикаһы менән шөғөлләнергә тейешлегенә инандырырға тырыша. Ниһайәт, күндерә. Людмила Турищева К. Е. Вассерман менән йыл ярым шөғөлләнә. Шул саҡта уҡ буласаҡ чемпион ҡыҙҙың тырышлыҡ, яуаплылыҡ, күнегеүҙәрҙе башҡарғанда бөхтәлек һәм теүәллек, элементтарҙы, комбинацияларҙы өйрәнгәндә ныҡышмалыҡ кеүек һыҙаттары иғтибарҙы йәлеп итә. Гимнастика залында шөғөлләнгән тәүге йылында уҡ Людмила Турищеваның көслө ихтыярлы булыуы күренә. Ун йәшлек уҡыусы ҡыҙ тәүге тренеры Ким Ефимович Вассермандың уны мәшһүр спортсы итеп үҫтерәсәгенә, үҙенең бөтә донъяла билдәлелек яулаясағына ышана.
1964 йылда Ким Ефимович Вассерман үҙенең төркөмөндәге ҡыҙҙарҙы, шул иҫәптән Людмила Турищеваны ла, Владислав Растороцкийға тапшыра (Растороцкий тик ҡыҙҙарҙы ғына күнектерә, ә Вассерман үҙенә малайҙарҙы алып ҡала).
Беренсе алтын Олимпия наградаһын Людмила 16 йәшендә, 1968 йылда Мехиколағы Олимпия уйындарында яулай. СССР йыйылма командаһында Зинаида Воронина, Наталья Кучинская, Лариса Петрик, Ольга Карасёва һәм Любовь Бурда менән бергә Турищева команда беренселегендә еңеүгә өлгәшә. [[1970 йыл|1970 йылда]] да [[Любляна|Люблянала]] ла Людмила беренсе тапҡыр донъяның абсолют чемпионы була, [[1971 йыл|1971 йылда]] да Европаның абсолют чемпионы титулын яулай. Тиҙҙән спортсы [[Грозный|Грозныйҙан]] [[Дондағы Ростов|Дондағы Ростовҡа]] күсә, [[Ростов дәүләт педагогия университеты|Ростов педагогия институтына]] уҡырға инә, бик юғары кимәлдә сығыш яһауын дауам итә.
[[Мюнхен|Мюнхенда]] да XX Олимпия уйындарына спортсы совет йыйылма командаһының лидеры булараҡ килә, команда һәм шәхси беренселектә ике алтын награда яулай. [[1973 йыл|1973 йылда]]да — тағы ла Европаның абсолют чемпионы, бер йылдан донъяның абсолют чемпионы була.
1974 йылда Ростов педагогия институтын тамамлай.
Монреалдә үҙенең өсөнсө Олимпиадаһында совет гимнастика йыйылма командаһының капитаны Турищева команда беренселегендә алтын миҙал, ирекле күнекмәләрҙә һәм таянып һикереүҙә ике көмөш, абсолют беренселектә бронза миҙал яулай. Олимпия уйындарынан ҡайтҡас та ул ҙур спорттан китә һәм тренер булып эш башлай. Үҙенең спорт карьераһында Людмила Турищева төрлө турнирҙарҙа һәм ярыштарҙа бөтәһе 137 тапҡыр награда ала.
[[1977 йыл|1977 йылдан]] дан Людмила Ивановна Турищева — еңел атлетика буйынса мәшһүр спортсы Валерий Борзовта кейәүҙә. Туйҙан һуң Киевҡа күсә. Ҡыҙы Татьяна (1978) — модельер, ире менән Торонтола йәшәй.
1978 йылдан КПСС ағзаһы. 1986 йылда П. Ф. Лесгафт исемендәге Дәүләт физик культура институты аспирантураһын тамамлай (гимнастика теорияһы һәм методикаһы кафедраһы). Шул уҡ йылды педагогия фәндәре кандидаты дәрәжәһенә «Ҡатын-ҡыҙ гимнастарҙың башҡарыу оҫталығы компоненттары һәм уларҙы баһалау методтары» диссертацияһын яҡлай.
== Ҡыҙыҡлы факттар ==
[[1975 йыл|1975 йылда]] да [[Лондон|Лондонда]] да Донъя кубогына сығыш яһағанда Людмила Турищева күнегеүҙәрҙе төрлө бейеклектәге брустарҙа яһай. Сығышы тамаланып килгәндә снаряд конструкцияһы тотороҡһоҙ булыуын һиҙеп ҡала. Ләкин Людмила күнегеүҙе уңышлы тамамлай, ул һикереп төшөү менән артынан брус конструкцияһы ҡыйралып төшә. Людмила Турищева, үҙен тулыһынса ҡулда тотҡанлығын күрһәтеп, судьялар менән тамашасыларҙы сәләмләй ҙә бер ни ҙә булмағандай, хатта дөбөрҙәп ҡойолған брустарға әйләнеп тә ҡарамайынса сығып китә.<ref>[http://www.gordon.com.ua/tv/turishcheva/ Турищева в гостях у Гордона]</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=wkBCJGPO0V0 Выступление Людмилы Турищевой на Кубке мира]</ref>
== Бүләктәре ==
* [[1972 йыл|1972]] — — [[ Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]]
* [[1976 йыл|1976]] — [[Ленин ордены]]
* [[1978 йыл|1978]] — — Олимпия ордены, Бронза билдә
* III дәрәжә кенәз ҡатын Ольга ордены (16.01.2009)<ref>[http://zakon3.rada.gov.ua/laws/show/26/2009 Указ Президента Украины № 26/2009 від 16 січня 2009 року «Про відзначення державними нагородами України»]</ref>
== Әҙәбиәт ==
* <span data-wikidata-qualifier-id="P248">Турищева Людмила Ивановна</span>   //   Олимпийская энциклопедия   /   Павлов С. П.. — <abbr title="Москва">М.</abbr>: Советская энциклопедия, 1980. — 415 с. * {{Китап|автор=Голубев В.Л.|заглавие=Людмила Турищева|место=М.|издательство=Физкультура и спорт|год=1977|страниц=41|серия=Герои олимпийских игр|тираж=50000}}
* {{Китап|автор=Малов В. И.|заглавие=Сто великих Олимпийских чемпионов|место=М.|издательство=Вече|год=2006|страницы=309-313309—313|страниц=480|серия=100 великих|isbn=5-9533-1078-1|тираж=7000}}
* {{Китап|автор=Самин Д. К.|заглавие=Самые знаменитые спортсмены России|место=М.|издательство=Вече|год=2001|страниц=512|серия=Самые знаменитые|isbn=5-7838-0833-4|тираж=10000}}
* {{Китап|автор=Турищева Л. И.|заглавие=Жизнь моя - гимнастика|место=М.|издательство=Советская Россия|год=1986|страниц=160|тираж=50000}}
* {{Китап|автор=С-А. М. Аслаханов, Х. Х. Хизриев|заглавие=Физическая культура и спорт Чечни: истоки и современность|место=Москва|издательство=«Перо»|год=2015|страницы=193-194193—194|страниц=240|isbn=978-500086-997-0}}
== Һылтанмалар ==
=== Видео ===
* [https://www.youtube.com/watch?v=n9gBk0P9yEc Фрагмент документального фильма-биографии, посвященного Ольге Корбут, с видеозаписью обрушения стойки во время выступления Турищевой, а также с комментариями о ней как спортсмене].{{Ref-en}}(инг.)
* Документальный фильм «Большая гимнастика» (1975), посвящённый Людмиле Турищевой
* Документальный фильм «Мгновения и годы» (1974)
[[Категория:СССР-ҙың атҡаҙанған спорт мастерҙары]]
| 