|
'''Органик химия''' — химияның барлыҡ химик элементтарҙың һәм уларҙың органик булмаған берләшмәләренең тәҙөлөшөн, реакция һәләтен һәм үҙенсәлектәрен өйрәнеүсе бүлеге. Был өлкә органик матдәләрҙән башҡа (бер нисә ябай, ғәҙәттә, органик булмағандарға ҡараған органик ябай берләшмәләрҙән тыш, [[углерод]] ингән берләшмәләр класы<ref>К неорганическим соединениям углерода обычно относят некоторые соли ([//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%8B карбонаты], [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B цианиды], [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%8B цианаты], [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%8B тиоцианаты]) и соответствующие им кислоты, а также [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%83%D0%B3%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0 оксиды углерода], [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D1%8B_%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%BE%D0%B2 карбонилы металлов] и [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%B8%D0%B4%D1%8B карбиды].</ref>) үҙ эсенә барлыҡ химик берләшмәләрҙе ала. Углеродлы органик һәм органик булмаған берләшмәләр араһында айырма ҡайһы бер күҙаллауҙар буйынса ирекле<ref name="text">Spencer L. Seager, Michael R. Slabaugh. ''Chemistry for Today: general, organic, and biochemistry''. // Thomson Brooks/Cole, 2004. — Р. 342. [//ru.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/053439969X ISBN 0-534-39969-X]</ref>.
'''Органик булмаған химия''' химик элементтарҙы, уларҙан барлыҡҡа килгән ябай һәм ҡатмарлы матдәләрҙе (органик берләшмәләрҙән тыш) өйрәнә. Заманса техника материалдарын булдырыуҙы тәьмин итә. 2013 йылға ҡарата билдәле органик булмаған матдәләр һаны 500 мең тирәһе
Органик булмаған химияның теоретик нигеҙе булып тора периодик закон һәм уның буйынса эшләнгән [[Химик элементтарҙың периодик системаһы|Менделеевтың периодик системаһы]] тора. Органик булмаған химияның төп бурысы - — заманса техника талап иткән кәрәкле яңы материалдар булдырыу ысулдарын эшләү һәм фәнни яҡтан нигеҙләү.
Рәсәйҙә органик булмаған химия өлкәһендә тикшеренеүҙәр менән Рәсәй Фәндәр академияһының А. В. Николаев исемендәге Ограник булмаған химия институты (ИНХ СО РАН, Новосибирск), [http://www.niic.nsc.ru/] Н. С. Курнаков исемендәге Дөйөм һәм органик булмаған химия институты (ИОНХ РАН, Мәскәү), Керамика материалдарының физик-химик проблемалары институты (ИФХПКМ, Мәскәү), "«Бик ҡаты материалдар"» Фәнни-техник үҙәге (НТЦ СМ, Троицк) һәм башҡа учреждениелар шөғөлләнә. Тикшеренеү һөҙөмтәләре журналдарҙа баҫыла ([http://www.maik.ru/cgi-perl/journal.pl?lang=rus&name=nergkhim&page=online "«Органик химия журналы"»] һ. б.).
== Төшөнсә тарихы ==
<span>О</span>''рганикОрганик булмаған химияһы атамаһының тарихы атамаһы'' тарихы химияның элементтарҙы, берләшмәләрҙе, шулай уҡ тере булмаған нәмәләрҙән барлыҡҡа килгән матдәләрҙең реакцияһын тикшереү менән шөғөлләнгән өлөшөн күҙаллауҙан барлыҡҡа килә. Әммә ваҡыт үтеү менән 1828 йылда абруйлы немец химигы Фридрих Велерҙың аммоний цианатының (NH4OCN) органик булмаған берләшмәһенән мочевина синтезлауы тере һәм тере булмаған тәбиғәт араһындағы сиктәрҙе юя. Мәҫәлән, тере йән эйәһе бик күп органик булмаған матдә етештерә. Икенсе яҡтан, бөтә органик берләшмәләрҙе лабораторияларҙа синтезларға мөмкин. Әммә химияны өлкәһендә бүлергә кәрәк һәм был бик көнүҙәк, сөнки органик химия һәм органик булмаған химияла матдә төҙөлөшө айырыла. Был һәр тармаҡта тикшеренеү ысулдарын һәм алымдарын ябай ғына системалау мөмкинлеге бирә.
== Химик элементтарҙың классификацияһы ==
[[Файл:2009._Марка_России_block_hi12617778614b3533c539657.jpg|справа|мини|500x500пкс|[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]], 2009: [[Химик элементтарҙың периодик системаһы|периодик системаһы]] [[Менделеев Дмитрий Иванович|дД. иИ. Менделеевтың периодик системаһы]], 1871 йыл. Почта маркаһы]]
''Химик элементтарҙың периодик системаһы'' (М''енделеевМенделеев таблицаһы'') — элементтарҙың төрлө үҙенсәлектәрен атом ядроһы зарядына бәйле билдәләүсе химик элементтар классификацияһы. Система 1869 йылда рус химигы Д. И. Менделеев булдырған периодик закондың график сағылышы булып тора. Уның тәүге вариантын Д. И. Менделеев 1869—[[1869]]—[[1871 йыл|1871 йылда]]<nowiki/>рҙадарҙа эшләй һәм элементтарҙың үҙенсәлеген уларҙың атом ауырлығына бәйле урынлаштыра. Бөтәһе периодик системаның бер нисә йөҙ вариантын тәҡдим итә<ref>В книге В. М. Потапов, Г. Н. Хомченко «Химия», М. 1982 (стр. 26) утверждается, что их более 400.</ref>. Хәҙерге вариантында элементтар ике өлөшлө таблицанан ғибәрәт, уның һәр бағанаһы (төркөм) төп физик-химик үҙенсәлектәрҙе билдәләй, ә юлдар билдәле кимәлдә бер-береһенә оҡшағанлыҡты күрһәтеүсе периодтар.
== Ябай матдәләр ==
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{примечания}}
== Әҙәбиәт ==
* Аблесимов Н. Е. Синопсис химии: Справочно-учебное пособие по общей химии — Хабаровск: Изд-во ДВГУПС, 2005. — 84 с. — http://www.neablesimov.narod.ru/pub04c.html
* Аблесимов Н. Е. Сколько химий на свете? ч. 1. // Химия и жизнь — XXI век. — 2009. — № 5. — С. 49-52.
* {{книга
* {{Китап|автор=Ахметов Н.С.|заглавие=Общая и неорганическая химия|издание=4 изд., испр|место=Москва|издательство=Высшая школа, Издательский центр «Академия»|год=2001|страницы=253-269|страниц=743|isbn=5-06-003363-5, 5-7695-0704-7|тираж=15 000}}
|автор = Ахметов Н.С.
<div class="cx-template-editor-source-container" lang="ru" dir="ltr" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="Оформление библиографических ссылок на книжные издания.">Книга</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="автор" class="cx-template-editor-param-key">автор</span><span data-key="автор" title="Имя автора или список авторов. Внимание: инициалы отделяются от фамилии и друг от друга неразрывным пробелом. Пример: {{nobr|Петров А. Б.}}" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="автор" id="mwAV0-автор-" style="position: relative;">Ахметов Н.С.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="заглавие" class="cx-template-editor-param-key">заглавие</span><span data-key="заглавие" title="Заглавие книги целиком (без точки в конце)." class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="заглавие" id="mwAV0-заглавие-" style="position: relative;">Общая и неорганическая химия</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="издание" class="cx-template-editor-param-key">издание</span><span data-key="издание" title="Порядковый номер издания (без точки в конце). Пример: 2-е изд" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="издание" id="mwAV0-издание-" style="position: relative;">4 изд., испр</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="место" class="cx-template-editor-param-key">место</span><span data-key="место" title="Примеры: М., Л., К., М.—СПб., Париж, Berlin" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="место" id="mwAV0-место-" style="position: relative;">Москва</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="издательство" class="cx-template-editor-param-key">издательство</span><span data-key="издательство" title="Примеры: Наука, Oxford Press, [[АСТ (издательство)|АСТ]] (или просто [[АСТ (издательство)|АСТ]] — АСТ после | будет добавлено автоматически при сохранении статьи)" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="издательство" id="mwAV0-издательство-" style="position: relative;">Высшая школа, Издательский центр «Академия»</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="год" class="cx-template-editor-param-key">год</span><span data-key="год" title="Год издания. Пример: 2010" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="год" id="mwAV0-год-" style="position: relative;">2001</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="страницы" class="cx-template-editor-param-key">страницы</span><span data-key="страницы" title="Конкретная страница в цитируемом источнике (например, 105), либо список и/или диапазон страниц (например, 12, 15, 123, или 107—110, или 45—48, 51); обратите внимание, что диапазоны записываются через тире, а не через дефис («—», а не «-»)" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="страницы" id="mwAV0-страницы-" style="position: relative;">253-269</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="страниц" class="cx-template-editor-param-key">страниц</span><span data-key="страниц" title="Общее количество страниц в источнике. При цитировании не рекомендуется (хотя и допустимо) указывать вместе с полем «страницы»." class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="страниц" id="mwAV0-страниц-" style="position: relative;">743</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="isbn" class="cx-template-editor-param-key">isbn</span><span data-key="isbn" title="Используется для указания международного стандартного книжного номера (ISBN). Для знака X в номере нужно использовать латинскую X («икс»), а не русскую Х («ха»). Если необходимо добавить другие идентификаторы, их можно дописать после номера ISBN. Пример: isbn = 12345, ББК 678" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">5-06-003363-5, 5-7695-0704-7</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="тираж" class="cx-template-editor-param-key">тираж</span><span data-key="тираж" title="Количество экземпляров. Примеры: 5000, 10 000, 20000. Число будет автоматически оформлено согласно правилам оформления (если оно больше 9999, оно будет разбито на группы по 3 цифры, разделённые неразрывными пробелами)" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="тираж" id="mwAV0-тираж-" style="position: relative;">15 000</div></div></div></div>
|часть =
|заглавие = Общая и неорганическая химия
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание = 4 изд., испр
|место = Москва
|издательство = Высшая школа, Издательский центр «Академия»
|год = 2001
|том =
|страницы = 253-269
|страниц = 743
|серия =
|
== Һылтанмалар ==
|
