Һинд океаны: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Ардах18 (фекер алышыу | өлөш) |
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) |
||
78 юл:
Австралиянан төньяҡтараҡ — [[Андаман диңгеҙе]] һәм [[Малакк ҡултығы ]] арауығында, артабан [[Суматра| Суматра утрауҙары]] ярҙарының көньяҡ-көнсығышынан, [[Зондс ҡултығы|Зонд ҡултығына]], [[Ява| Ява утрауҙарының]] көньяҡ ярынан, [[Бали (диңгеҙ)| Бали диңгеҙҙәренән]] һәм [[ Саву диңгеҙе|Саву]]ҙың көньяҡ стгенән, [[Арафур диңгеҙе|Арафур диңгеҙенең]] төньяҡ сигенән, [[Яңы Гвинея|Яңы Гвинеяның]] көньяҡ-көнбайыш ярынан һәм [[Торрестар ҡултығы|Торресов ҡултығы]]нан үтә<ref name="БРЭ Т.11">{{книга|заглавие =Большая Российская энциклопедия. Т.11|место =М.|издательство =Большая Российская энциклопедия|год =2008|страницы =228}}</ref>.Ҡайһы саҡ океандың көньяҡ өлөшөн, төньяҡ сиген көньяҡ киңлектең 35°-нан (һыу һәм атмосфераның әйләнеш билдәләре буйынса) көньяҡ киңлектең 60°-наса (диңгеҙ төбөнөң рельефтар характере буйынса), әлегәсә рәсми рәүештә билдәләнмәгән [[Көньяҡ океан|Көньяҡ океанға]] индерәләря<ref name="Южный океан">{{cite web|url=http://gatchina3000.ru/great-soviet-encyclopedia/bse/127/694.htm|title=Южный океан|publisher=Российские универсальные энциклопедии Брокгауз-Ефрон и Большая Советская Энциклопедия объединенный словник|accessdate=2012-07-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/69eaDfDFe|archivedate=2012-08-04}}</ref>.
=== Океандың формалашыу тарихы ===
Иртә [[Юра осоро]]нда боронғо суперконтинент Гондвана бүленә башлай. Нәтижәлә Африка, Һиндостан, Антарктида һә Автрия плитәләре барлыҡҡа килә. Был процесс Юра осоронда тамамланып [[Аҡбур осоро]] (бынан 140-130 миллион йылдар элек) башланған ваҡытта тамамлана. Ошо осорҙа Һинд океаны уйһыулыға формалаша башлай. Һиндостан плитәһе төньяҡҡа күсеү, [[Тымыҡ океан|Тымыҡ]] һәм [[Тетис (океан)|Тетис]] океандарының майҙаны бәләкәйләнеү иҫәбенә Һинд океанының майҙаны ҙурая. Аҡбур осоро аҙағында бер бөтөн булған Автралия-Антарктика материгы бүленә. Ошо осорҙа Ғәрәбстан плитәһе Африканан айырылы, [[Ҡыҙыл диңгеҙ]] һәм Аден ҡултығы барлыҡҡа килә. [[Кайнозой]] эраһы башында Һинд океанының [[Тымыҡ океан]] яғына ҙурайыуы туҡтала, Тетрис диңгеҙе яғына киңәйеүе дауам итә.
[[Эоцен]] эраһы аҙағында — [[олигоцен]] эраһы башында Һиндостан плитәһа Азия плитәһе менән бәрелешә<ref name="Дрейф материков и климаты Земли">{{книга|автор =Ушаков С.А., Ясаманов Н.А.|заглавие =Дрейф материков и климаты Земли|место =М.|издательство =Мысль|год =1984|страницы =142—191}}</ref>.
Тектоник плитәләрҙең хәрәкәте хәҙер ҙә дауам итә. Африка- Антарктида һырты, Үҙәк Һиндостан һырты, Австралия- Антарктида ҡалҡыулыға был хәрәкәттең күсәре булып тора. Австрия плитәһе төньяҡҡа табан йылына 5-7 см-ға күсә. Шул уҡ йүнәлештә йылына 3-6 см тиҙлектә Һиндостан плитәһе лә күсә. Ғәрәбстан плитәһе төньяҡ-көнсығышҡа табан йылына 1-3 см тиҙлектә шыуыша. Африка плитәһенән төньяҡ-көнсығышҡа табан йылына 1-2 см тиҙлектә Самали һәм Көнсығыш Африка плитәләре айырыла бара.
<ref name="Дрейф материков и климаты Земли1">{{книга|автор =Ушаков С.А., Ясаманов Н.А.|заглавие =Дрейф материков и климаты Земли|место =М.|издательство =Мысль|год =1984|страницы =10—15}}</ref>. 2004 йылдың 26 декабрендә Һинд океанының [[Симёлуэ (утрау)|Симёлуэ]] янында бығаса күҙәтелмәгән 9.3 магнитудалы [[ер тетрәү]] булды. Ер тетрәүҙең сәбәбе — 1200 км киңлектәге (ҡаһы бер мәғлүмәттәр буйынса 1600 км) Һиндостан плитәһе 15 метрға Бирма плитәһе аҫтына кереп киткән. Ер тетрәүҙән барлыҡҡа килән [[цунами]] ҙур емеректәр һәм ҡорбандарға сәбәпсе була (300 мең тирәһе кеше) <ref name="Землетрясение в Индийском океане в 2004 году">{{cite web|url=http://cynami.com/cunami-2004-goda.html|title=Землетрясение в Индийском океане в 2004 году. Данные цунами|publisher=Цунами.ком|accessdate=2012-06-20|archiveurl=http://www.webcitation.org/68cdmJrTi|archivedate=2012-06-23}}</ref>.
== Иҫкәрмәләр ==
| |||