Фонема: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) |
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.2 |
||
42 юл:
== Фонема төҙөлөшө (айырыусы үҙенсәлектәре) ==
Телдең фонемалар системаһын тасуирлау фонемаларҙың үҙенсәлекле һыҙаттары буйынса (һаңғырау-яңғырау, ҡатылыҡ-йомшаҡлыҡ һ.б.) ҡаршы тороуына нигеҙләнгән. Фонемаларҙы айырыу буйынса билдәләр дифференциаль (йәки, икенсе төрлө әйткәндә, айырмалы) фонема билдәләре, ҡыҫҡаса ДП, тип атала; билдәләп китергә кәрәк, һуңғыһы бер фонеманың бөтә варианттары өсөн дә уртаҡ булырға тейеш. Фонема тик ошо үҙенсәлектәрҙән генә тора тип әйтергә мөмкин («телдә айырмаларҙан башҡа бер нәмә лә юҡ»)<ref>{{Cite web|url=http://www.gramma.ru/BIB/4/X11.htm|title=''Фердинанд де Соссюр.'' Курс общей лингвистики. Извлечения|accessdate=2007-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071031103646/http://gramma.ru/BIB/4/X11.htm|archivedate=2007-10-31|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071031103646/http://gramma.ru/BIB/4/X11.htm |date=2007-10-31 }}</ref>. Ҡаршылыҡһыҙ фонологик система мөмкин түгел: әгәр телдә (мәҫәлән, [[француз теле]]ндә) йомшаҡ тартынҡы фонема төшөнсәһе булмаһа, ҡаты тартынҡы фонемалар булмай, әммә әйтеп үтелгән [[Телмәр өнө|телмәр өн]]дәрҙе башҡа телдә һөйләшеүселәр ҡаты йәки йомшаҡ тип баһалай ала.
Әммә йышыраҡ мәғәнәһенә йоғонто яһамаған айырымсы һыҙаттар туған телдә һөйләшеүселәр тарафынан тормошҡа ашырылмай. Мәҫәлән, [[рус теле]]ндә ябыҡ һуҙынҡылар: ''тесть'' [т’э̂с’т’] — ''тест'' [тэст] һүҙендә төрлө һуҙынҡылар яңғырай, әммә ''тесть'' һәм ''тест'' һүҙҙәрен айырабыҙ һәм өндөң ябыҡлығы менән түгел, ә тартынҡыларҙың ҡатылығы менән. Рус телендә асыҡ һәм ябыҡ һуҙынҡылар бер төрлө торошта булмай (ябыҡ һуҙынҡылар һәр ваҡыт йомшаҡ тартынҡыларҙан һуң ғына була); ябыҡ асыҡ һуҙынҡылар менән генә айырылып торған бер пар һүҙ ҙә юҡ; һуҙынҡының асыҡ-ябыҡ булыуы — тартынҡының йомшаҡлығы билдәһе генә. [[Немец теле]]ндә, мәҫәлән, Ähre [ˈɛːrә] (башаҡ) һәм Ehre [ˈeːrә] (намыҫ) һүҙҙәре беренсе һуҙынҡы өнөн асыҡ ябыҡ булыуы менән генә айырыла (йәғни был үҙенсәлек мәғәнәһен аңларға ярҙам итеүсе), шуға күрә немец телендә һөйләшеүселәр һуҙынҡы өндәренең яҡынлығы айырмаһын асыҡ ҡабул итә<ref>''Панов М. В.'' Современный русский язык. Фонетика: Учебник для ун-тов. — М.: [[Высшая школа (издательство)|Высшая школа]], 1979. — С. 92.</ref>.
| |||