Википедия

Әрмәндәрҙе юҡ итеү сәйәсәте: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 620 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 620 төҙәтеү
69 юл:
[[1914 йыл]]дың 2 авгусында [[Ғосман империяһы|Төркиә]] [[Герман империяһы|Германия]] менән, уның төп пункттарының береһе булып Рәсәй мосолман халыҡтарына сығыуҙы тәьмин итеү һәм әрмәндәр йәшәйалмаһын өсөн, Ғосман империяһының көнсығыш сиктәрен үҙгәртеү буйынса йәшерен герман-төрөк килешеүенә ҡул ҡуйған. Был сәйәсәт [[1914 йыл]]дың 30 октябрендә Төркиә һуғышҡа ингәндән һуң, оттоман хөкүмәте тарафынан асыҡтан-асыҡ иғлан ителә. Мөрәжәғәттә бөтә төрки раса вәкилдәренең «тәбиғи» берләшеүе тураһындағы раҫлау ярылып ятҡан<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times 2-239-245" /><ref name="Astourian 68-69" />.
[[Файл:NY Times Armenian genocide.jpg|thumb|180px|Миллион әрмән үлтерелгән һәм ҡыуылған. [[New York Times]], 1915 йылдың 15 декабре]]
Германия менән Ғосман империяһы араһында килешеү төҙөлөү менән, христиандарҙың мөлкәтен ғәҙелһеҙ тартып алыу башлана. [[1914 йыл]]дың ноябрендә [[йыһат]] иғлан ителә, һәм был мосолман халыҡтарында христиандарға ҡаршы шовинизмды көсәйтә. Энвер һәм Жемал бойороғо буйынса, Фронттарҙа атакалар ваҡытында [[Истанбул]]дың британ һәм француз халҡы тере ҡалҡан сифатында файҙаланылған. Дошман территорияһында йәшәгән бола башлау ихтималлығы булған этник общиналарҙы файҙаланыу стратегияһы киң таралған: шулай, [[Ғосман империяһы|Төркиә]] [[Рәсәй империһы|Рәсәй]] мосолмандарын йыһатҡа ҡушылырға саҡыра, [[Бөйөк Британия һәм Ирландия Берләштерелгән короллеге|Британия]] ғәрәп ихтилалдарын әүҙем хуплаған, ә [[Герман империяһы|Германия]] — украин милләтселәренә ярҙам иткән. Ғосман властары [[Дашнакцутюн]]ды, еңеүгә өлгәшкән осраҡта, төрөк идаралығына буйһонған әрмән районы булдырыуҙы вәғәҙәләп, Рәсәй Кавказ аръяғында йәшәүсе әрмәндәрҙең баш күтәреүен ойоштороуға ылыҡтырмаҡсы була. Әммә Дашнакцутюн вәкилдәре, һәр яҡта ҡалған әрмәндәр үҙ хөкүмәтенә тоғро ҡалырға тейеш тип белдерә<ref name="The Armenian Genocide: An Interpretation" />. Бындай баш тартыуҙан ене сыҡҡан «Тешкилят-и Махсуса|Махсус ойошма» етәксеһе Бехаэддин Шакир дашнактарҙың бер ниә лидерын атырға бойора. Фронттың икенсе яғында, министр иностранных дел Рәсәй империяһы сит илдәр министры әрмән һәм курдтарҙы Төркиәлә ихтилалдар ойоштороуҙа файҙаланырға тигән бойороҡ сығара. Кавказ наместнигы Воронцов-Дашков Илларион Иванович әрмәндәрҙе Рәсәйгә ярҙам итергә саҡыра һәм Рәсәй Төркиәнең әрмән төбәктәрен автономлаштырыу планы өҫтөндә эшләй тигән вәғәҙә бирә, әммә был вәғәҙәләр алдан уйланылған алдаҡ була: Һуғыштан һуң Хәрби-диңгеҙ һәм Ауыл хужалығы министрлыҡтарының һуғыштан һуң Ғосман империяһының әрмән халҡы күп йәшәгән райондарын көсләп ҡушыу тәҡдимдәре булыуына ҡарамаҫтан, империяның юғары етәкселеге, дөйөм алғанда, әрмән милләтселеге менән бәрелешмәҫ өсөн, был перспективаны хупламаны. Шуның өсөн хәрби мәнфәғәт аҡланған хәлдә генә рәсәй ғәскәрҙәре Анатолияға үтә алды; инглиз илсеһе Джордж Уильям Бьюкенен әйткәнсә, сит ил эштәре министры Сазонов Сергей Дмитриевич рәсәйлеләр «Эрзерумдан көнбайышҡа табан артыҡ ер баҫып алыу теләге менән янмай» тигән)<ref name="holquist"/>. Воронцов-Дашков планы буйынса, Кавказда, Көнбайыш Төрөк Әрмәнстанында һәм Кажар Фарсыстанында урыҫтар етәкселек иткән ҡораллы әрмән отрядтары булдырыуҙы күҙ уңында тотҡан. [[1878 йыл]]да Төркиәнең Рәсәй баҫып алған территориялары әрмәндәренән, шулай уҡ Төркиәнән ҡасып килгән әрмәндәрҙән төҙөлгән биш батальон формалашҡан. Әрмән подразделениелары, төрөк территорияларындағы әрмәндәр ихтилалға күтәрелеүенә иҫәп тотоп, Төркиә сигендә урынлаштырыла. Анатолия әрмәндәре, Рәсәйҙән үҙ ирке менән килгән кешеләрҙән ярҙам алып, үҙоборонаға әҙерләнәләр. Төркиә тарафынан ҡотҡоға бирелгән Кавказ мосолмандарындамосолмандары араһында ла шуға оҡшаш үҙойоштороу барған. Әрмәндәр һәм төрөктәр араһында низағтар, Ван ҡалаһы янындағы телеграф һыҙығында диверсия һәм [[1914]] йыл аҙағында — [[1915 йыл]] башында Битлистағы локаль бәрелештәр. Төп әрмән халҡы ғосмандарға ҡаршы сәйәсәтте хупламаған. Курдтар араһындағыараһында алып барылған рәсәй агитацияныңагитацияһы һөҙөмтәһеһөҙөмтә булмағанбирмәгән. НизағЫсынында, низағта ҡатнашҡан ҡапма-ҡаршы яҡтарыныңяҡтарҙың дошман территорияһындағы «этник ҡәрҙәштәр»ҙе риторикаһыяяҡлау кәрәклеге тураһындағы хәбәрҙәре урындағы халыҡты пушка ите сифатында файҙаланыу мәсьәләһен битлекфайҙаланыуҙы эсенәбитлеккә йәшерә<ref name="Bloxham 71-75" />.
 
Төркиә ФарсыстандыңФарсыстанды һәм Рәсәй Кавказ аръяғын Төркиә баҫып алғандан һуң, бер нисә мең мосолманмосолмандың үҙ ирке менән ғосман ғәскәрҙәренә ҡушылыуы Рәсәй сигенәнсигендә йәшәгән ир-егеттәрҙе алыуйәлеп итеү маҡсатында ойошторолған. Шуға оҡшаш сәйәсәт Төркиә әрмәндәренә лә ҡаршы ҡулланылған. ЭтиКүргәҙмә демонстративноһымаҡ жестокиеҡаты мерысаралар показывают,көнсығыш чтоАнатолияның дляхәрби военныхһәм ирегуляр нерегулярныхбулмаған формированийформированиелары восточнойөсөн Анатолииәрмәндәргә отношениемөғәмәләһе к армянам уже былобирелгән «игройҡағиҙәгә потаянған правиламуйын» булған, ониурындағы нетип колебалисьһаналмаған прителәһә применениининдәй жестокихинцидентты мербаҫтырыу дляөсөн подавленияяуыз любыхалымдар инцидентов,ҡулланыуҙа которые ими уже не считались как локальныеикеләнмәгәндәр. Однако до конца мартаӘммә [[1915 годйыл]]адың резнямарт армянаҙағына носилатиклем публичныйәрмәндәрҙе иҡырыу предупредительныйбуласаҡ характерболаларҙы противбулдырмауҙы возможныхиҫкәртеү волнениймаҡсатында ойошторолған, чтоһәм качественнобыл отличаетуны еёартабанғы отахырғы болеекөсләп позднихкүсереүҙәрҙән депортацийһәм иИттихат убийств,лидерҙары скрываемыхйәшерергә лидерамиынтылған Иттихатүлтереүҙәрҙән бик ныҡ айырылған<ref name="Bloxham 71-75" />.
 
{|class="graytable"
83 юл:
|}
 
=== Тәүге ҡыйралыштар ===
<!--
 
=== Первые убийства ===
{| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#ffffff; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5"
| style="text-align: left;" | '''МинистрҒосман внутреннихимперияһының делсит Османскойил империиэштәр министры [[МехмедМәһмәд Талаат-паша|Талаат]] вАҠШ беседеилсеһе с послом США [[Моргентау, Генри (старшийөлкән)|Моргентау Генри]]'''<ref name="Morgenthau 221" />:<br>
«…беҙ әрмәндәрҙең дүрттән өлөшөнән ҡотолдоҡ инде, улар хәҙер Битлиста ла, Ванда ла, Эрзерумда ла юҡ. Әрмәндәр һәм төрөктәр араһында бер-береһен күрә алмаусанлыҡ хәҙер шулай көслө, уларҙан ҡотолоу кәрәк. Беҙ шулай эшләмәһәк, улар беҙҙә аҙағыраҡ үс аласаҡ»
«…мы уже избавились от трёх четвертей армян, их больше не осталось в Битлисе, Ване и Эрзеруме. Ненависть между армянами и турками в настоящее время так сильна, что мы должны покончить с ними. Если мы этого не сделаем, они будут нам мстить»
|}
Йәшерен төрөк-герман хәрби килешеүе төҙөлөлөү менән, [[Иттихат]] дөйөм мобилизация иғлан итә, уның һөҙөөмтәһендә барлыҡ сәләмәт әрмән ир-егете армияға саҡырыла. Тәүге саҡырыу 20—45 йәшлектәр категорияһын, артабанғы икеһе — 18—20 һәм 45—60 йәшлектәрҙе солғай. Тиҙҙән, Беренсе донъя һуғышына инеү менән, Ғосман империяһы бер нисә фронтта хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнаша. Ғосман ғәскәрҙәренең Рәсәй һәм Фарсыстан территорияһына баҫып инеүе әрмәндәргә ҡаршы репрессиялар ареалының ҙурайыуына килтерә: 1914 йылдың нобренән 1915 йылдың апреленә тиклем 4—5 мең әрмән ауылы талана һәм дөйөм алғанда {{nobr|27 000}} әрмән һәм бик күп [[ассирийлылар]] үлтерелгән<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times 2-245-249" /><ref name="America and the Armenian Genocide of 1915, 62-68" />.
Через несколько часов после заключения секретного турецко-германского военного договора [[Иттихат]] объявила всеобщую мобилизацию, в результате которой почти все здоровые армянские мужчины были призваны в армию. Первый призыв коснулся возрастной категории 20—45 лет, следующие два — 18—20 и 45—60 лет. Вскоре после вступления в [[Первая мировая война|Первую мировую войну]] Османская империя оказалась втянута в военные действия на нескольких фронтах. Вторжение османских войск на территорию России и [[Персия|Персии]] увеличило ареал репрессий против армян: между ноябрём 1914 и апрелем 1915 года было ограблено 4—5 тысяч армянских деревень и убито в общей сложности {{nobr|27 000}} армян и множество [[ассирийцы|ассирийцев]]<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times 2-245-249" /><ref name="America and the Armenian Genocide of 1915, 62-68" />.
 
На восточном фронте войска [[Энвер-паша|Энвера1915 йыл]]дың потерпелиғинуарында жестокоекөнсығыш [[Сарыкамышскоефронтта сражение|поражениебарған под]]Һарығамыш [[Сарыкамышалышында (город)|Сарыкамышем]]Энвер впашаның январеғәскәрҙәрен [[1915урыҫ год]]аармияһы оттар-мар русской армииитә. ВҺөҙөмтәлә результатеғосман османскаяармияһы армияТәбриз былаһәм отброшенаХой отҡалаларынан [[Тебриз]]аалып и [[Хой (город)|Хоя]]ташлана. Победе российской армии в значительной степени помогли действия армянских добровольцев из числа проживавших в Российской империи армян, что привело к пропаганде Иттихат о предательстве армян в целом<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times 2-245-249" /><ref name="America and the Armenian Genocide of 1915, 62-68" />.
 
Энвер публично поблагодарил турецких армян за лояльность во время [[Сарыкамышское сражение|сарыкамышской операции]], направив письмо архиепископу [[Конья|Коньи]]. В письме Энвер сообщил, что обязан жизнью армянскому офицеру из Сиваса<ref name="officer" group="Комм">Лейтенант Ованес Агинян, который вскоре погиб на фронте</ref>, который вынес его с поля боя во время панического бегства<ref name="r_Kevorkian_250">{{Книга:Раймонд Кеворкян:Геноцид армян: Полная история|pages=250}}</ref>. На пути от Эрзерума до Константинополя он также выразил благодарность турецким армянам за «полную преданность османскому правительству». В Константинополе, однако, Энвер заявил издателю газеты «Танин» и вице-президенту османского парламента, что поражение стало результатом армянской измены и что настало время депортировать армян из восточных областей{{Sfn|Bournoutian|1994|p=47}}. Асатурян связывает это изменение в позиции Энвера с попыткой спасти свой престиж и оправдаться за поражение<ref name="The Armenian Genocide: An Interpretation" />. В феврале против османских армян были предприняты чрезвычайные меры. Около {{nobr|100 000}} армянских солдат османской армии были разоружены, у гражданского армянского населения было конфисковано оружие, разрешённое им с [[1908 год]]а. За разоружением, по свидетельствам очевидцев, следовало жестокое убийство армянских военнослужащих, им перерезали горло или закапывали живьём<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times 2-245-249" /><ref name="America and the Armenian Genocide of 1915, 62-68" />.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Әрмәндәрҙе_юҡ_итеү_сәйәсәте» битенән алынған