РККА-лағы репрессиялар (1937—1938): өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) |
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) |
||
138 юл:
=== Тикшереү методтары ===
Алдан үткәрелә торған тикшереү барышында НКВД хеҙмәткәрҙәре ҡулға алыныусының ғәйебен дәлилләү өсөн төрлө материалдар йыя. Бындай материалдарға, мәҫәлән, ҡулға алыныусының күрһәтмәләре, һорау алыуҙар барышында һәм протоколдарҙа теркәлгән йәки үҙ ҡулы менән яҙылған күрһәтмәләр һәм ғаризалар инә. Тикшереү алып барған тәфтишселәр алдында ҡулға алынғандарҙан кәрәкле мәғлүмәттәр алыу бурысы тора һәм уларҙың арсеналына төрлө законһыҙ ысулдар инә: мәжбүр итеү, ҡурҡытыу, туҡмауҙар, йоҡонан мәхрүм итеү һәм башҡа мораль һәм физик баҫымы саралары{{sfn|Григорян, Мильбах, Чернавский|2013|с=111|name="ГМЧ111"}}.
«Физик баҫым ысулдарын» ҡулланыуҙы рөхсәт иткән документ әлегә тиклем табылмаған. Был ысулдарҙы СССР-ҙың сәйәси етәкселеге рөхсәт итеүен дәлилләгәнике документ ғына табыла: «халыҡ дошмандарына» ҡарата физик тәьҫир ҡулланыу буйынса Сталиндың обком, крайком секретарҙарына һәм НКВД-УНКВД етәксәләгенә 1939 йылдың 10 ғинуарындағы шифротелеграммаһы һәм 1957 йылдың КПСС Үҙәк Комитетының июнь пленумы стенограммаһы. Тәүге документта: «физик тәьҫирҙе ҡулланыу НКВД практикаһына 1937 йылда ВКП(б Үҙәк Комитеты рөхсәте индерелә», әйтергә кәрәк, «ҡағиҙәнән тыш, һәм тик һорау алыуҙарҙың гуманлы ысулын файҙаланып, заговорсыларҙың исемдәрен тупаҫ рәүештә асмаған, айҙар дауамында күрһәтмәләр бирмәгән, иректә ҡалған заговорсыларҙы фашларға бирмәҫкә тырышҡан халыҡ дошмандарына ҡарата ғына ҡулланырға» ҡулланырға рөхсәт ителә<ref>{{книга
|заглавие = Лубянка. Сталин и НКВД-НКГБ-ГУКР «Смерш». 1939 — март 1946
|ссылка = http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues/62056
|ответственный = сост. Наумов В. П., Плотникова Н. С., Хаустов В. Н.
|место = М.
|издательство = Международный фонд «Демократия»
|год = 2006
|страницы =
|страниц = 640
|серия = Россия. XX век. Документы
|isbn = 5-85646-162-2
|тираж = 3000
}}</ref>, һәм артабан ысынбарлыҡта физик тәьҫир итеү ысулы Заковский, Литвинов, Успенский һәм башҡа ҡәбәхәттәр арҡаһында хурланғанға ҡарамаҫтан, "ВКП Үҙәк Комитеты «күрәләтә һәм ҡоралһыҙланмаған халыҡ дошмандарына ҡарата тулыһынса дөрөҫ һәм маҡсатҡа тап килгән ысул булараҡ мотлаҡ ҡулланырға тейеш» тип һанай. Икенсе документты Сувениров ентекле рәүештә тикшерә һәм, физик тәьҫир итеү ысулын ВКП(б) Үҙәк Комитеты ҡабул итмәгән, ә ВКП (б) Үҙәк Комитеты Политбюроһы ҡабул иткән, тигән һығымта яһай. Каганович һәм Молотов һүҙҙәренсә, документ « Сталин ҡулы» менән яҙыла, ә уға Политбюроның бөтә ағзалары ҡул ҡуялар. Шул уҡ ваҡытта Сувениров, был ҡарар Ворошиловтың ҡатнашлығынан тыш ҡабул ителә, тип фаразлай{{sfn|Сувениров|1998|с=199—200}}.
НКВД хеҙмәткәрҙәре практикаһында был ысулды ҡулланыу бик күп төрлө сығанаҡтар менән дәлилләнә. Бындай ысулдарҙы үҙенә һәм башҡаларға ҡарата ҡулланыуы тураһында ҡулға алынғандар үҙҙәре дәлилләй: комбриг С. Ф. Гулин 1939 йылдың 15 июнендәге суд барышында, тәүге таныу күрһәтмәләрен туҡмауҙан һуң бирҙем, тип белдерә; 15 йылға холоҡ төҙәтеү лагерҙарына хөкөм ителгән бригада комиссары А. К. Скороходов лагерҙан бер нисә тапҡыр тикшереү ваҡытында туҡмалыуы тураһында хәбәр итә; 1937 йылда хәрби юрист Л. Я. Плавнек менән бер камерала тотолған бригада комиссары И. А. Кузин Ворошиловҡа, Плавнекты «4 көн дауамында туҡманылар» тип яҙа{{sfn|Сувениров|1998|с=201—203, 205-206}}. Информация о применении «Физик тәьҫир ысулдарын» ҡулланыу буйынса мәғлүмәттәр НКВД хеҙмәткәрҙәренән дә килә. 1939—1940 йылдарҙа уларҙың күбеһе хөкөм ителә, шул иҫәптән, тикшереү эштәрен уйлап сығарыу өсөнө, һәм суд ултырыштарында күбеһе ҡулға алынғандарҙы туҡмауҙа үҙ ғәйебен таный. Шулай, КБФ махсус бүлеге хеҙмәткәрҙәре Бабич һәм Фурсик 2-се ранг флагманы Г. Г. Виноградскийға ҡарата физик тәьҫир ысулдарын ҡулланыуҙы таныйҙар, 1938 йылдың ноябрендә ҡулға алынған СССР НКВД ГУГБ-ның 4-се Махсус бүлеге начальнигы комбриг Н. Н. Фёдоров шундай ысулдарҙы 1-се ранг командармы Н. Н. Федькоға ҡарата ҡулланғанын таный{{sfn|Сувениров|1998|с=208—209}}. НКВД хеҙмәткәрҙәре физик тәьҫир итеү ысулдарын ҡулланыуҙы тикшереү йәки суд барышынан тыш таныйҙар. Мәҫәлән, 1955 йылда хәрби прокуратура хеҙмәткәрҙәре тарафынан үткәрелгән өҫтәмә тикшереү ваҡытында НКВД ГУГБ-ның махсус бүлегенең элекке тәфтишсеһе полковник В. М. Казакевич, бик тотанаҡлы рәүештә булһа ла, «тәүге допростарҙа…Грязновты бер нисә тапҡыр һуҡтым» тип таный{{sfn|Черушев. Удар по своим|2003|с=419|name="ЧУС419"}}, ә Байкал аръяғы хәрби округы НКВД ГУГБ-ның Махсус бүлеге тәфтишсеһе дәүләт хәүефһеҙлеге лейтенанты В. Н. Розанов комкор Н. В. Лисовскийҙың ялыуына яуап итеп, 1939 йылда яҙған аңлатмала: «Лисовскийҙан оперуполномоченныйҙар Васюк һәм Першин тарафынан бер туҡтауһыҙ 4—5 тәүлек дауамында һорауҙар алынды, ул аяҡ өҫтө торҙо, уны битенә һуҡтылар һәм башҡалар» тип күрһәтә{{sfn|Черушев. 1937 год|2003|с=232, 234}}.Был ысулдың реаль ҡулланыу масштабтары билдәләнмәгән. Әммә хатта тулы булмаған мәғлүмәттәр буйынса, уларҙың байтаҡ булыуы, күренеп тора. Сувениров төрлө документтарға нигеҙләнеп, , что «физик тәьҫир ысуладыран» Советтар Союзының 3 Маршалы, 1-се ранг ике командарм, бер 1-се ранг флот флагманы, бер 1-се ранг армия комиссары, ике 2-се ранг командармы, бер 2-го ранг армия комиссары, 11 комкор, 6 корпус комиссары, бер корвоенинженер, бер корвоенюрист, 24 комдив, өс 2-се ранг флагманы, 7 дивизион комиссары, бер дивизия хәрби юристы, 25 комбриг, 8 бригада комиссары, 3 бригада инженеры, 5 бригада хәрби юристы, бер 1-се ранг капитаны, ә шулай уҡ тағы 43 өлкән, урта һәм кесе командирҙар һәм начальниктар дусар ителгән, тип дәлилләй. Автор билдәләүенсә, мәғлүмәттәр теүәл түгел{{sfn|Сувениров|1998|с=210—211}}. Башҡа ҡулға алынғандарға физик тәьҫир ысулдарын ҡулланыу мәғлүмәттәре бар. Улар Сувениров исемлегендә юҡ. Мәҫәлән, комбриг М. С. Медянскийға ҡарата физик тәьҫир ысулдарын ҡулланыу һөҙөмтәһендә уның ҡабырғаһы һына{{sfn|Черушев|2006|с=82|name="ЧГБ82"}}. Мильбах Тымыҡ океан флоты НКВД ГУГБ-ның Махсус бүлегенең 86 хеҙмәткәренән 41 кеше ҡулға алынғандарҙы туҡмау менән шөғөлләнеүе тураһында мәғүмәттәр килтерә{{sfn|Мильбах|2013|с=198—206}}.
=== Суд ===
Шулай уҡ офицерҙаҙың төрлө енәйәттәр өсөн хөкөм ителеүен дә иҫтә тоторға кәрәк. А. Т. Уколов һәм В. И. Ивкин РККА -ның суд органдары мәғлүмәттәре нигеҙендә, 1937—1939 йылдарҙа енәйәттәр өсөн яҡынса 8 624 человека кеше хөкөм ителгән, әммә енәйәт йәки әхлаҡи енәйәт өсөн хөкөм ителгәндәрҙе репрессияланғандар иҫәбенә индерергә ярамағанлығын билдәләйҙәр.
== Дәрәжәләр буйынса персональ статистика ==
О. Ф. Сувениров иҫәпләүе нигеҙендә '''РККА юғары комсоставының репрессияланған вәкилдәре һаны''' {{sfn|Сувениров|1998|с=315|name="ТКА315"}}:
{| class="standard"
!rowspan="2" |№ п/п
!rowspan="2" |РККА юғары комсоставы категорияһы
!rowspan="2" |РККА в 1936 йылда РККА хеҙмәтендә тора
!colspan="3" |1937-1941 йылдарҙа һәләк булалар
!rowspan="2" |Төрмәнән иҫән ҡайталар
!rowspan="2" |Ҡорбандарҙың дөйөм һаны
!rowspan="2" |1936 йылға %-тарҙа тейешле категорияға карата
|-
|Атып үлтерелгән
|Һаҡ аҫтында вафат булғандар
|Үҙ-үҙенә ҡуд һалғандар
|-
|1.
|Советтар Союзы Маршалдары
|5
|2
|1
|—
|—
|3
|60
|-
|2.
|1-се ранг командармдары һәм 2-се ранг командармдары
|15
|19
|—
|—
|1
|20<ref group="прим.">башҡа званиеларҙа репрессияланғандар, шул иҫәптән Д. Г. Павлов, В. Я. Смушкевич, А. Д. Локтионов, Г. М. Штерн һәм К. А. Мерецков </ref>
|133
|-
|3.
|1-се ранг флагманы һәм 2-се ранг флагманы (флот)
|4
|5
|—
|—
|—
|5
|125
|-
|4.
|Комкорҙар
|62
|58
|4
|2
|5
|69
|112,6
|-
|5.
|1-се ранг флагмандары
|6
|5
|—
|—
|1
|6
|100
|-
|6.
|Комдивтар
|201
|122
|9
|
|22
|153
|76
|-
|7.
|Комбригтар
|474
|201
|15
|1
|30
|247
|52,1
|-
|
|Дөйөм алғанда, РККА юғары комсоставы буйынса
|767
|412
|29
|3
|59
|503
|65,6
|}
=== Ҡулға алыуҙар күләме ===
| |||