Ҡарткиҫәк ауылы топонимдары: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
З. ӘЙЛЕ (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
|||
1 юл:
{{Ук}}
'''Ҡарткиҫәк ауылы топонимдары''' — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Асҡын районы]]ндағы [[Ҡарткиҫәк]] ауылының топонимдары.
== Тарихы ==
'''ҠАРТКИҪӘК'''. Асҡын районында [[Ҡарткиҫәк]], [[Яңы Ҡарткиҫәк]] исемле ике ауыл бар. Телебеҙ һәм илебеҙ тарихын өйрәнеүселәргә ошо ауылдың тарихы ла, исеме лә ҡыҙыҡлы ғына мәғлүмәттәр бирә. Ауыл халҡы Ҡарткиҫәк тарихы тураһында түбәндәге риүәйәтте һөйләй: "Был ауыл төҙөлгәнгә өс йөҙ йылдар самаһы ваҡыт барҙыр. Ауыл урынында элек мариҙар ултырған булған. Бер ваҡыт Ҡарткиҫәк тигән бабай үҙенең 9 улы менән ошо яҡтарға килеп сыҡҡан. Улар Асҡыш йылғаһы буйын оҡшатҡан һәм ауыл төҙөп ебәргән. Аҙаҡтан Ҡарткиҫәк ауылына нәҫелдәре лә күсеп килгән. Ҡарткиҫәк бабай улдары йылғаның бер яғында өй һалған, һуңғараҡ килгәндәр йылғаның икенсе ярында урынлашҡан. Ҡарткиҫәктең улдары йәшәгән яҡты «Иҫке ауыл» тип йөрөткәндәр. Ҡарткиҫәкте Ҡубыяҙ олоҫона старшина итеп һайлағандан һуң, ул [[Ҡубыяҙ]]ға йәшәргә күсә, ә улдары атаһының ауылында ҡала.▼
'''ҠАРТКИҪӘК'''▼
▲Асҡын районында [[Ҡарткиҫәк]], [[Яңы Ҡарткиҫәк]] исемле ике ауыл бар. Телебеҙ һәм илебеҙ тарихын өйрәнеүселәргә ошо ауылдың тарихы ла, исеме лә ҡыҙыҡлы ғына мәғлүмәттәр бирә. Ауыл халҡы Ҡарткиҫәк тарихы тураһында түбәндәге риүәйәтте һөйләй: "Был ауыл төҙөлгәнгә өс йөҙ йылдар самаһы ваҡыт барҙыр. Ауыл урынында элек мариҙар ултырған булған. Бер ваҡыт Ҡарткиҫәк тигән бабай үҙенең 9 улы менән ошо яҡтарға килеп сыҡҡан. Улар Асҡыш йылғаһы буйын оҡшатҡан һәм ауыл төҙөп ебәргән. Аҙаҡтан Ҡарткиҫәк ауылына нәҫелдәре лә күсеп килгән. Ҡарткиҫәк бабай улдары йылғаның бер яғында өй һалған, һуңғараҡ килгәндәр йылғаның икенсе ярында урынлашҡан. Ҡарткиҫәктең улдары йәшәгән яҡты «Иҫке ауыл» тип йөрөткәндәр. Ҡарткиҫәкте Ҡубыяҙ олоҫона старшина итеп һайлағандан һуң, ул [[Ҡубыяҙ]]ға йәшәргә күсә, ә улдары атаһының ауылында ҡала.
Тарихи сығанаҡтарҙа Ҡарткиҫәк ауылының борон Су-Танып олоҫоноң Өфө Танып, Байҡы түбәләренә ҡарағаны теркәлгән. Ауылда 1795 йылда 18 йорт булып, унда 299 кеше йәшәгән. XIX быуат уртаһында ауылдың административ-территориаль буйһоноуы үҙгәрә төшә. Ул саҡта Ҡарткиҫәктең аҫаба (вотчинный) башҡорттары 10-сы Башҡорт кантонының 20-се йортона ҡараған булған. Ауылға аҫаба башҡорттар типтәрҙәрҙе лә, мишәрҙәрҙе лә йәшәтергә алмағандар. 1902 йылда Ҡарткиҫәктә Бөрө өйәҙе Ҡубыяҙ олоҫондағы Ҡарткиҫәк ауыл йәмғиәтенең үҙәге урынлашҡан. Унда 706 аҫаба башҡорт йәшәгән. Ҡарткиҫәк башҡорттарына 9 мең 287 дисәтинә ер тейгән. Ауылда ул саҡта мәсет, уҡыу йорто (училище), һыу тирмәне эшләгән. Халыҡ малсылыҡ менән дә, игенселек менән дә берҙәй үк тигеҙ шөғөлләнгән. Шулай ҙа сығанаҡтарҙа умартасылыҡтың ныҡ үҫешкән булыуын айырым билдәләгәндәре асыҡ һиҙелә.
Ауылдың исеменә килгәндә, уны тел һәм тарих, этнография материалдарына таянып аңлатырға кәрәк. Халыҡ араһында киң таралған легенда-риүәйәттәрҙә Ҡарткиҫәк атамаһы шул ауылға нигеҙ һалған кешенең исеменән алынған булырға тейеш, тип әйтелә. Ҡайһы бер информаторҙар ауыл исемен икенсе төрлөрәк аңлата, һуңғыһы буйынса «киҫәк» һүҙе «өлөш», «бүлек» тигәнде белдерә. Сөнки йылғаның бер яғы ауылға нигеҙ һалған «Ҡарттың бүлкәһе, пайы, ере, өлөшө» тигәнде белдерә. Беҙҙеңсә ошо һуңғы аңлатыу дөрөҫкә яҡын, әммә бөтөнләйгә дөрөҫ түгел. Был ауыл исеме, ысынлап та, ҡарт һәм киҫәк тигән һүҙҙәрҙән тора. Ҡарт һүҙе «бабай», «өлкән кеше», ҡарт русса «старик» тигән мәғәнәлә ҡулланылған булырға тейеш. Ә бына киҫәк һүҙе — Башҡортостандың төньяҡ-көнбайыш башҡорттары һөйләшенә хас лексик берәмек. Ул яҡта, бигерәк тә Пермь өлкәһендә йәшәгән ғәйнә башҡорттарында киҫәк, кесек һүҙҙәре «ырыу, нәҫел, зат, ара, аймаҡ, түбә» мәғәнәһендә ҡулланыла. Быны [[Пермь өлкәһе]] [[Барҙым районы]] [[Ҡайынауыл]] халҡы үҙҙәрен саҡайкисәк, таукисәк, турғайкисәк, әрәмәкисәк, юғарыкисәк тигән ара-аймаҡтарға бүлеп йөрөткәненән дә белеп була '''(А. Камалов, Ф. Камалова. Атайсал. Өфө: Китап, 2001. 364-се бит)'''.
Юл 34 ⟶ 18:
== Ауыл биләмәһенә ингән ер-һыу атамалары ==
'''Ауылдың күлдәр исемлеге'''
# Упҡын
# Мағазы
# Ромаш күле
# Ҡыҙыл күл
Юл 131 ⟶ 115:
# Сәүән яланы
# Ямаш йылға
== '''Әтәсле күл'''. Был күл элек бик тәрән һәм ҙур булған. Ауылдан йыраҡ түгел Ашҡыш йылғаһының һул яғында урынлашҡан. Был хәл революция йылдарында була. Власҡа ҡыҙылдар килгәс, байҙарға тығыҙлыҡ керә. Байҙар ҡурҡыуҙарынан бөтә байлыҡтарын ошо күлгә йәшерәләр. Ваҡыт үтеү менән был күлдән әтәс ҡыскырған тауыштар ишетелә башлаған. Ауылдан йыраҡ булмаған был күлгә, әтәс алтын-көмөштәр күреп эйәләшеп алған була .Ошо күлгә кешеләр әтәс килгәнен күрәләр һәм был күлде Әтәсле күл тип йөрөтә башлайҙар.▼
'''Әтәсле күл'''▼
▲Был күл элек бик тәрән һәм ҙур булған. Ауылдан йыраҡ түгел Ашҡыш йылғаһының һул яғында урынлашҡан. Был хәл революция йылдарында була. Власҡа ҡыҙылдар килгәс, байҙарға тығыҙлыҡ керә. Байҙар ҡурҡыуҙарынан бөтә байлыҡтарын ошо күлгә йәшерәләр. Ваҡыт үтеү менән был күлдән әтәс ҡыскырған тауыштар ишетелә башлаған. Ауылдан йыраҡ булмаған был күлгә, әтәс алтын-көмөштәр күреп эйәләшеп алған була .Ошо күлгә кешеләр әтәс килгәнен күрәләр һәм был күлде Әтәсле күл тип йөрөтә башлайҙар.
'''Кәмәле күл'''. 1 вариант. Был күл ауылдың көнсығыш яғында урман эсендә урынлашҡан. Шул күлдә бер бай үҙенең ғаиләһе менән кәмәлә йөрөргә яратҡан. Бай булғанға күрә ярлы халыҡ уны яратмаған. Уны һигеҙ кеше(ярлылар) күҙәтеп тороп үлтерергә булғандар. Сөнки был бай үҙе лә ярлыларҙы яратмаған, гел уларҙан көлгән. Уның ярға йөҙөп килгәнен көтөп алғас, байҙы туҡмап үлтерәләр. Ә байҙың кәмәһе яр буйында тороп ҡала. Һәм был кәмә оҙаҡ йылдар яр буйында тора. Ошонан һуң ата-бабаларыбыҙ был күлде Кәмәле күл тип йөрөтә башлайҙар.▼
'''Кәмәле күл''' ▼
2 вариант. Был күл Упҡанкүл һәм Ҡарткиҫәк ауылдары араһында урынлашҡан. Ул күл убылып барлыҡҡа килгән. Кәмәле күл бер ҡайҙа ла аҡмай, тик йотҡолоҡтарҙан ер аҫтына инеп китә. Элгәре был күлдә кәмәгә оҡшаған күтер йөҙөп йөрөгән. Шуға ла уны кешеләр Кәмәле күл тип атаған. Хәҙерге ваҡытта күтер яр ҡырыйына йәбешеп ҡалған.▼
1 вариант▼
▲Был күл ауылдың көнсығыш яғында урман эсендә урынлашҡан. Шул күлдә бер бай үҙенең ғаиләһе менән кәмәлә йөрөргә яратҡан. Бай булғанға күрә ярлы халыҡ уны яратмаған. Уны һигеҙ кеше(ярлылар) күҙәтеп тороп үлтерергә булғандар. Сөнки был бай үҙе лә ярлыларҙы яратмаған, гел уларҙан көлгән. Уның ярға йөҙөп килгәнен көтөп алғас, байҙы туҡмап үлтерәләр. Ә байҙың кәмәһе яр буйында тороп ҡала. Һәм был кәмә оҙаҡ йылдар яр буйында тора. Ошонан һуң ата-бабаларыбыҙ был күлде Кәмәле күл тип йөрөтә башлайҙар.
▲Был күл Упҡанкүл һәм Ҡарткиҫәк ауылдары араһында урынлашҡан. Ул күл убылып барлыҡҡа килгән. Кәмәле күл бер ҡайҙа ла аҡмай, тик йотҡолоҡтарҙан ер аҫтына инеп китә. Элгәре был күлдә кәмәгә оҡшаған күтер йөҙөп йөрөгән. Шуға ла уны кешеләр Кәмәле күл тип атаған. Хәҙерге ваҡытта күтер яр ҡырыйына йәбешеп ҡалған.
'''Упҡын күле'''. Был күл урынында элек ҙур тупыл ағасы үҫкән. Ошо ерҙә бер бабай бесән сапҡан. Бер ваҡыт ул бесән эшләгән ер дөбөрҙәй башлаған. Уның тәүҙә аты ысҡынып сапҡан.Үҙе лә йыраҡ китә алмаған, боролоп ҡараһа,ҙур булып ер упҡан. Ул ауылға йүгереп ҡайтып халыҡҡа:▼
'''Упҡын күле.'''▼
Упты, упты! -тип ҡысҡырған. Халыҡ килеп ҡараһа, убылған ер һыу менән тулып,ҙур күл барлыҡҡа килгән. Шунан бирле барлыҡҡа килгән күлде Упҡын күле тип атап йөрөтә башлағандар.
▲Был күл урынында элек ҙур тупыл ағасы үҫкән. Ошо ерҙә бер бабай бесән сапҡан. Бер ваҡыт ул бесән эшләгән ер дөбөрҙәй башлаған. Уның тәүҙә аты ысҡынып сапҡан.Үҙе лә йыраҡ китә алмаған, боролоп ҡараһа,ҙур булып ер упҡан. Ул ауылға йүгереп ҡайтып халыҡҡа:
▲Упты, упты! -тип ҡысҡырған. Халыҡ килеп ҡараһа, убылған ер һыу менән тулып,ҙур күл барлыҡҡа килгән. Шунан бирле барлыҡҡа килгән күлде Упҡын күле тип атап йөрөтә башлағандар.(фото № 4)
'''Мәрйәм күле'''. 1 вариант. Беҙҙең ауылдан 3-4 саҡрым йыраҡлыҡта Мәрйәм күл тигән урын бар. Матур ҡыуаҡлыҡтар, еләк-емешкә бай урын ул. Бесәнлектәре лә күп уның.Шул күлдең тарихын оло кешеләр былай һөйләгәндәр:▼
▲Беҙҙең ауылдан 3-4 саҡрым йыраҡлыҡта Мәрйәм күл тигән урын бар. Матур ҡыуаҡлыҡтар, еләк-емешкә бай урын ул. Бесәнлектәре лә күп уның.Шул күлдең тарихын оло кешеләр былай һөйләгәндәр:
-Бер ҡарттың бер нисә улы араһында, Мәрйәм исемле ҡыҙы булған. Ул ҡыҙ шундай уңған, шундай булдыҡлы, бик сибәр булған. Көндәрҙән бер көндө Мәрйәм бер ярлы егеткә ғашиҡ булған.Ҡыҙҙың ата-әсәһе был ярлы егет менән осрашырға рөхсәт итмәгән. Егет һунарсылыҡ, балыҡсылыҡ менән көн күргән. Мәрйәм егеттең һунарға киткәнен белеп ҡала һәм ата-әсәһенән ҡасып, егет артынан урманға китә.Оҙаҡ урманда егетен эҙләй, йөрөй торғас аҙаша, ҡараңғыға ҡала. Урман аша сыҡҡанда күлгә батып үлә.Ошо ваҡиғанан һуң был күлде Мәрйәм күле тип йөрөтәләр.
2 вариант. Бик күп йылдар элек Ҡарткиҫәк ауылында бик сибәр, аҡыллы ҡыҙ йәшәгән. Уның исеме Мәрйәм була. Бер көндө уны ҡыҙҙар еләк йыйырға саҡыралар. Көн бик эҫе була. Улар йырлай-йырлай еләк йыялар. Улар еләк йыйған ерҙән йыраҡ түгел ҙур тәрән күл була. Ҡыҙҙар эҫелектән һыу инергә булалар. Тик Мәрйәмдең генә ни өсөндөр һыу инәһе килмәй.▼
▲Бик күп йылдар элек Ҡарткиҫәк ауылында бик сибәр, аҡыллы ҡыҙ йәшәгән. Уның исеме Мәрйәм була. Бер көндө уны ҡыҙҙар еләк йыйырға саҡыралар. Көн бик эҫе була. Улар йырлай-йырлай еләк йыялар. Улар еләк йыйған ерҙән йыраҡ түгел ҙур тәрән күл була. Ҡыҙҙар эҫелектән һыу инергә булалар. Тик Мәрйәмдең генә ни өсөндөр һыу инәһе килмәй.
Шул арала бәләкәй бер ҡыҙ сисенеп һыуға һикерә һәм бата башлай. Ул ярҙам һорап ҡысҡыра. Мәрйәм күп уйлап тормай, ҡыҙҙы ҡотҡарырға һыуға һикерә. Ҡыҙҙар нисек кенә тырышһалар ҙа сыға алмайҙар, күлгә батып үләләр. Шул ваҡыттан бирле күлде Мәрйәм күле тип атап йөрөтә башлайҙар.
Ул был ерҙәрҙә утын киҫкән, бесән сапҡан, еләк-емеш йыйған. Ошо ерҙәр менән көн күргән. Шуға күрә был күлде Мырай күле тип йөрөткәндәр. Ошо күлдән һыу эскәндә йығылып төшөп үлгән тигән легенда ла халыҡ араһында йөрөй. Күл бөгөн дә бар.
'''Солтан шишмәһе'''. Ауылдың төньяҡ-көнбатышындағы таулыҡтан Солтан шишмәһе ағып сыға. Ауылдың Ахмәтшин Солтан исемле кешеһе таш сығарған ваҡытта юлыҡҡан был шишмәгә. Яхшылап таҙартҡан, улаҡ ҡуйған. Шишмәне ҡарап, таҙартып торған. Һыуы бик көслө булғанға, ҡатын-ҡыҙҙар унда кер сайҡаған. Уны «Изгеләр шишмәһе» тип тә атап йөрөтәләр. Борон-борондан беҙҙең әби-бабайҙарыбыҙ ҡиблаға таба аға торған барлыҡ шишмәләрҙе «изге» тигәндәр. Был шишмә ауыл уртаһында ағып ятҡан Ашҡыш йылғаһы буйындағы таулыҡта урнашкан. Бынан бик күп йылдар элек ул шишмәгә кисен ҡояш байыр алдынан ауыл кыҙҙары һыу ташырға йөрөгәндәр. Матур кейенгән, биҙәкле көянтә- силәк аҫҡан кыҙҙар араһынан егеттәр үҙҙәренә тиң пар һайлап алып, өйләнә торған булғандар. Шишмә яны ул- ғашиҡтар осрашыу урыны.
'''Файза шишмәһе'''. Был шишмә Ҡарткиҫәк ауылының төньяҡ-көнбатышындағы тау аҫтынан инешкә селтерәп аға. Гүмер буйы шишмәне Нурғалиева Файза апа ҡарап-тәрбиәләп торған: һыуға төшөүселәргә һуҡмаҡ яһаған, улағын ҡараған. Әбей үҙе исән түгел инде. Изге күңелле булғанға, уның исеме халыҡ телендә һаман йәшәй.
'''Әсҡәр ҡайынлыҡ'''. Элек Ҡарткиҫәк ауылында Әсҡәр исемле бабай йәшәгән. Уның өйө урман эсендә булған. Өйөн ваҡ ҡайынлыҡтар уратып алған булған. Бабай ошо ерҙә яңғыҙы ғына ғүмер кисергән. Йылдар үткән, ауылға күсергә бабайға тәҡъдим иткәндәр. Ләкин Әсҡәр бабай ғүмер иткән ерен ташлап китәһе килмәгән.Ғүмеренең аҙаҡҡы көнөнә тиклем шунда йәшәгән. Үлгәндән һуң бабайҙы ошо ҡайынлыҡҡа хөрмәтләп күмгәндәр һәм был ҡайынлыҡты Әсҡәр ҡайынлығы тип йөрөтә башлағандар.▼
▲Элек Ҡарткиҫәк ауылында Әсҡәр исемле бабай йәшәгән. Уның өйө урман эсендә булған. Өйөн ваҡ ҡайынлыҡтар уратып алған булған. Бабай ошо ерҙә яңғыҙы ғына ғүмер кисергән. Йылдар үткән, ауылға күсергә бабайға тәҡъдим иткәндәр. Ләкин Әсҡәр бабай ғүмер иткән ерен ташлап китәһе килмәгән.Ғүмеренең аҙаҡҡы көнөнә тиклем шунда йәшәгән. Үлгәндән һуң бабайҙы ошо ҡайынлыҡҡа хөрмәтләп күмгәндәр һәм был ҡайынлыҡты Әсҡәр ҡайынлығы тип йөрөтә башлағандар.
Айыс түбәһе тип аталған тау һыртының исеме ҡыҙыҡ та, сәйер ҙә. Айыс түбәһендә ҡар бөтмәйенсә, яҙ етмәй, тигән әйтем дә йәшәй беҙҙә. Түбәнең ҡарҙан әрселеүе сәсеү етеүҙе аңлаткан. Атаманың килеп сығышын ике төрлө аңлаталар. Түбәгә ҡауҙылар (аист) төшә торған булған, ти берәүҙәр. Икенселәр «айыс» һүҙен «айыш» һүҙенә бәйләй. Ҡояш нурҙары түбәгә ҡыйыш, йәғни айыш, ауыш төшә. Ә вакыт үтеү менән айыш айыс булып киткән.▼
Ҡолама таштан арыраҡ — Эзбиз баҙы. Бында элек-электән баҙ ҡаҙып, эзбиз яҡҡандар. Был эш бөгөн дә дауам итә. Яғылған эзбиз үҙенең яҡшы сифаты менән айырылып тора.▼
Ауылыбыҙҙың көньяҡ-көнсығыш яғында, тағы бер шишмә бар. Ул ер аҫтынан ҡойо булып ҡалҡа. Халыҡ телендә уны Һыуыҡ шишмә тип йөрөтәләр . Эйе, ысынлап та, йәй көндәре ҡулды сәңгетерлек һыуыҡ ул. Ә иң мөһиме: ул ҡышын туңмай.▼
Ҡарама ҡойоһо ла булған. Ҡарама ағасы төбөнән сығып ятҡанға шулай атағандарҙыр инде. Хәҙер был урын һаҙматҡа әйләнгән. Ә һыуы бәләкәй генә йырын булып ағып ята. Тәбиғәт үҙенә ҡыҫылғанды яратмай шул. Кешеләр ҡойоно тәрәнәйтеү маҡсаты менән төбөн ҡаҙғас, шишмәнең ер аҫтынан юлы юғалған.▼
▲'''Айыс түбәһе''' тип аталған тау һыртының исеме ҡыҙыҡ та, сәйер ҙә. Айыс түбәһендә ҡар бөтмәйенсә, яҙ етмәй, тигән әйтем дә йәшәй беҙҙә. Түбәнең ҡарҙан әрселеүе сәсеү етеүҙе аңлаткан. Атаманың килеп сығышын ике төрлө аңлаталар. Түбәгә ҡауҙылар (аист) төшә торған булған, ти берәүҙәр. Икенселәр «айыс» һүҙен «айыш» һүҙенә бәйләй. Ҡояш нурҙары түбәгә ҡыйыш, йәғни айыш, ауыш төшә. Ә вакыт үтеү менән айыш айыс булып киткән.
Ҡарткиҫәктең көнсығыш яғында Баязит исемле ялан бар. Был яландың исеме былай башлана.▼
Баязит исемле кеше ҡасып йөрөгән. Ул шул яланда ял итергә яратҡан. Баязит бер ҡасан да мосолмандарҙы рәнйетмәгән, халҡына зыян килтермәгән. Рустар Баязит яланына бесән эшләргә килгәндәр. Улар сымылдыҡ йәйеп ашарға ултырғас, Баязит эргәләренә килеп һөйләшеп ултыра һәм һиҙҙермәй генә сымылдыҡ ситен ат ҡойроғона бәйләп куя. Уңайлы ваҡыт еткәс, ул атына атланып сабып китә. Шулай итеп, рус халҡын төрлөсә этләгән. Был этлектәренән һуң, рустар Баязиттан үс алыу өсөн уны һағалап йөрөй. Бер ваҡыт Баязит ошо яланда ял итергә була һәм йоҡлап китә. Шунда рустар килеп, балта менән сабып үлтерә. Шул ваҡыттан башлап был яланды Баязит яланы тип йөрөтәләр.▼
▲Ҡолама таштан арыраҡ — '''Эзбиз баҙы'''. Бында элек-электән баҙ ҡаҙып, эзбиз яҡҡандар. Был эш бөгөн дә дауам итә. Яғылған эзбиз үҙенең яҡшы сифаты менән айырылып тора.
▲Ауылыбыҙҙың көньяҡ-көнсығыш яғында, тағы бер шишмә бар. Ул ер аҫтынан ҡойо булып ҡалҡа. Халыҡ телендә уны Һыуыҡ шишмә тип йөрөтәләр . Эйе, ысынлап та, йәй көндәре ҡулды сәңгетерлек һыуыҡ ул. Ә иң мөһиме: ул ҡышын туңмай.
Беҙҙең ауыл менән Куяштыр ауылы араһында бик матур күркәм ҡайын урманы бар. Уны элек ата-бабайҙар Сибәр ҡайынлыҡ тип атап йөрөткән. Сөнки унда үҫкән ҡайындар нәҙек, төҙ, матур булған. Улар сибәр һылыу ҡыҙҙарҙы хәтерләткән. Хәҙер ҡайынлыҡта ҙур-ҙур ҡайындар ғына ҡалған.▼
▲'''Ҡарама ҡойоһо''' ла булған. Ҡарама ағасы төбөнән сығып ятҡанға шулай атағандарҙыр инде. Хәҙер был урын һаҙматҡа әйләнгән. Ә һыуы бәләкәй генә йырын булып ағып ята. Тәбиғәт үҙенә ҡыҫылғанды яратмай шул. Кешеләр ҡойоно тәрәнәйтеү маҡсаты менән төбөн ҡаҙғас, шишмәнең ер аҫтынан юлы юғалған.
▲'''Баязит яланы'''. Ҡарткиҫәктең көнсығыш яғында Баязит исемле ялан бар. Был яландың исеме былай башлана.
▲Баязит исемле кеше ҡасып йөрөгән. Ул шул яланда ял итергә яратҡан. Баязит бер ҡасан да мосолмандарҙы рәнйетмәгән, халҡына зыян килтермәгән. Рустар Баязит яланына бесән эшләргә килгәндәр. Улар сымылдыҡ йәйеп ашарға ултырғас, Баязит эргәләренә килеп һөйләшеп ултыра һәм һиҙҙермәй генә сымылдыҡ ситен ат ҡойроғона бәйләп куя. Уңайлы ваҡыт еткәс, ул атына атланып сабып китә. Шулай итеп, рус халҡын төрлөсә этләгән. Был этлектәренән һуң, рустар Баязиттан үс алыу өсөн уны һағалап йөрөй. Бер ваҡыт Баязит ошо яланда ял итергә була һәм йоҡлап китә. Шунда рустар килеп, балта менән сабып үлтерә. Шул ваҡыттан башлап был яланды Баязит яланы тип йөрөтәләр.
▲'''Сибәр ҡайынлыҡ'''. Беҙҙең ауыл менән Куяштыр ауылы араһында бик матур күркәм ҡайын урманы бар. Уны элек ата-бабайҙар Сибәр ҡайынлыҡ тип атап йөрөткән. Сөнки унда үҫкән ҡайындар нәҙек, төҙ, матур булған. Улар сибәр һылыу ҡыҙҙарҙы хәтерләткән. Хәҙер ҡайынлыҡта ҙур-ҙур ҡайындар ғына ҡалған.
Сибәр ҡайынлыҡтың эсендә бер ҡәбер бар. Уны хәҙер Изгеләр ҡәбере тип йөрөтәләр. Был урын элек бай ере булған. Уға ярлылар ялланып ер һөргән, иген сәскән. 12 йәшлек малай ҙа ошо байға ялланып Сибәр ҡайынлыҡта ат менән ер һөргән. Йәш бала ғына булғанға күрә, малай бик арыған һәм атын туҡтатып аҙ ғына ял итергә уйлаған. Ултырыуы була, ул иҙерәп йоҡлап та китә. Бәхетһеҙлеккә ҡаршы, бай үҙ ерҙәрен, эшселәрен ҡарап ошо урынға килеп сыға һәм йоҡлап ятҡан балаға килтереп тибә. Малай шул тибеүҙән үк йән бирә. Уны ауыл кешеләре Сибәр ҡайынлыҡҡа ер ҡуйынына ҡәҙерләп күмәләр. Хәҙерге көнгә тиклем күпме һыуҙар акҡан, күпме ерҙәр һөрөлгән, ләкин Изгеләр ҡәбере һаҡланған һәм ул әле лә бар.
== Урамдары ==
Юл 191 ⟶ 166:
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Категория : Башҡортостан ауылдары]]▼
* [[Ҡарткиҫәк]]
Юл 207 ⟶ 180:
== Һылтанмалар ==
[[Категория:Тарихи Башҡортостан ерҙәре топонимикаһы]]
| |||