Юҡҡа сығып барыусы төрҙәр: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) |
||
47 юл:
Төрҙең һаҡлау статусы буйынса һәр яҡлап ентекле мәғлүмәтте [[Ҡыҙыл китап]] (МСОП) бирә. Унда төрҙәр 9 категорияға бүленә:
'''Юҡҡа сыҡҡан''' (Extinct, EX) — һуңғы вәкиле юҡҡа сығыусы төр. Кеше ҡулында ла бер заты ла ҡалмаған. (Ирекһеҙ). Бында төрлө сәбәптәр менән 1500 йыл элек юҡҡа сыҡҡандар инмәй. (мәҫәлән, динозаврҙар).
* '''Тәбиғәттә юҡҡа сыҡҡан''' (Extinct in the Wild, EW) — тәбиғәттә тулыһынса юҡҡа сыҡҡан, ләкин ирекһеҙ йәшәгән заттары бар.
* '''Киҫкен ҡурҡыныс аҫтында''' (Critically Endangered, CR) — тәбиғәттә һаны бер нисә тиҫтәнән үтмәгән төрҙәр.
* '''Курҡыныс аҫтында''' (Endangered, EN) —һаны күп кенә, тик билдәле сәбәптәр арҡаһында юҡҡа сығыуы ихтимал булған төрҙәр.
* '''Хәүефле (сетерекле''') (Vulnerable, VU) — күп һанлы төр, ләкин янаусы хәүеф бар (мәҫәлән, урман ҡырҡыу)
* '''Юҡҡа сығыуға яҡын''' (Near Threatened, NT) — нығынып өлгөргән, тик хәүеф төркөменә төшөү хәүефе юғаллып бөтмәгән.
* '''Ҙур булмаған ҡурҡыныс аҫтында''' (Least Concern, LC) — күп һанлы төр. Үҙ-үҙенә юҡҡа сығыу ихтималы әҙ булған төр. 2009 йылда был төркөмгә кешеләрҙе лә кереткәндәр.
* '''Билдәһеҙ ,мәғлүмәттәр етерлек түгел''' (Data Deficient, DD) — Һаны асыҡ түгел төрҙәр
* '''Тикшерелмәгән, өйрәнелмәгән''' (Not Evaluated, NE) — йәшәүенә янаған хәүефте бер нисек тә асыҡлап булмаған төр..
Юҡҡа сыҡҡандар исемлегенә 1500 йылдан юғалған төрҙәрҙе индерәләр. Уға тиклем европалылар бөтөнләй осрата алмағандар, сөнки Америка, Австралия асылмаған булған. Шулай уҡ, йыш ҡына хайуандар тәбиғи сәбәптәрҙән үлгәндәр. Ул дәүерҙә браконьерлыҡ та була алмаған.Һунар итеүгә сикләүҙәр булмағанда ла, хайуандарҙың күплеге, ҡоралдар ябай булыуы промысло әһәмиәтендәге ҡиммәтле төрҙәрҙе лә һаҡлап торған. Юғалыу ҡурҡынысы янаған төрҙәрҙе төркөмләүҙә CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) классификацияһы ла ҡулланыла. Был халыҡ-ара һатыу итеүҙең төргә зыян килтерерҙәй юлдарын тыйыуға йүнәлтелгән.
<gallery>
| |||