Лунёв Владимир Васильевич
Владимир Васильевич Лунев (16 декабрь 1931, Әстерхан) — СССР һәм Рәсәй ғалим-механигы, ҙур тиҙлекле газ динамикаһы өлкәһендә белгес.
| Лунёв Владимир Васильевич | |
 | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 СССР Рәсәй |
| Тыуған көнө | 16 декабрь 1931 |
| Тыуған урыны | Әстрәхән, СССР |
| Вафат булған көнө | 1 ноябрь 2023 (91 йәш) |
| Һөнәр төрө | ғалим |
| Эшмәкәрлек төрө | механика |
| Эш урыны | Центральный научно-исследовательский институт машиностроения[d] |
| Уҡыу йорто |
М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты МДУ-ның механика-математика факультеты[d] |
| Ғилми дәрәжә | физика-математика фәндәре докторы[d] |
| Ғилми етәксе | Рахматулин, Халил Ахмедович[d] |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре |
     |
Биографияһы үҙгәртергә
Табип ғаиләһендә тыуа. Урта мәктәпте алтын миҙал менән тамамлай (1949). Шул уҡ йылда Мәскәү дәүләт университетының физика-техник факультетына уҡырға инә. Беренсе курстан һуң Мәскәү дәүләт университетының механика-математика факультетының 2-се курсына күсерелә.
1954 йылда М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетының механика-математика факультетын (махсус төркөм) тамамлай, В. В. Белецкий, А. А. Боровков, А. Г. Витушкин, А. А. Гончар, Е. А. Девянин, У. А. Джолдасбеков, А. П. Ершов, А. М. Ильин, И. А. Кийко, В. Д. Клюшников, М. Л. Лидов, Р. А. Минлос, И. В. Новожилов, Н. А. Парусников, Г. С. Росляков, С. А. Шестериков уның курсташтары булалар. 4-се курстан һуң производство практикаһын Ғилми-тикшеренеү институты-88-ҙә үтә һәм ракета-йыһан тематикаһы менән мауыға.
1957 йылда, Мәскәү дәүләт университетының аспирантураһын көндөҙгө бүлектә тамамлағандан һуң, физика-математика фәндәре кандидаты ғилми дәрәжәһенә дәғүә итеп диссертация яҡлай[1], күренекле ғалим һәм педагог А. Х. Рахматулин уның ғилми етәксеһе була. 1957 йылдан алып хәҙерге ваҡытҡа тиклем Ғилми-тикшеренеү институты-88-ҙә (хәҙер — машиналар эшләү Үҙәк ғилми-тикшеренеү институты) эшләй. 1963 йылдан алып 47 йыл дауамында — гипертауышлы газ динамикаһы лабораторияһын етәкләй, 2010 йылдан баш ғилми хеҙмәткәр. 2016 йылдан Машиналар эшләү Үҙәк ғилми-тикшеренеү институты ҡарамағындағы диссертация советын етәкләй. Ракета-космос техникаһының бөтә төп изделиеларын эшләүҙә ҡатнаша. 1962 йылдан алып (1969 йылдан профессор вазифаһында) шулай уҡ Мәскәү физика-техник институтында уҡыта.
1966 йылда физика-математика фәндәре докторы ғилми дәрәжәһенә дәғүә итеп диссертацияны уңышлы яҡлай.
Теоретик һәм ғәмәли механика буйынса Рәсәй милли комитет ағзаһы (1976).
В. В. Луневтың ғилми етәкселеге аҫтында һәм уның үҙе тарафынан:
- атмосферала тауыштан ҙур тиҙлек менән осошта газдың реаль физик-химик үҙсәлектәрен (тигеҙ һәм тигеҙ булмаған ауырлыҡлы) иҫәпкә алып, йоҡа тупаҫ есемдәрҙең йәбешкәк булмаған һәм йәбешкәк арауыҡ ағышы теорияһы буйынса ҙур эштәр циклы башҡарыла. Яңы сифатлы һөҙөмтәләр һәм оҡшашлыҡ закондар алына. Энтропик һәм физик-химик эффекттарҙы иҫәпкә алып, есемдәрҙең һәм уларҙағы сик ҡатламдарының ағылыуын баллистик һәм шыуып төшөүсе осоу аппараттарына ҡарата иҫәпләүҙең аныҡ һәм инженер ысулдары эшләнә һәм ғәмәлгә ашырыла;
- гипертауышлы осошта йылылыҡ һаҡлаусы япманың ҡыҙған сағында есемдәрҙең формалары үҙгәреүенең яңы математик һәм физик теорияһы эшләнә. Тәбиғи эксперименттарҙы тикшергәндә уны ҡулланыу йылылыҡ һаҡлағыс япмаларҙың бер нисә яңы үҙсәлеген асыҡларға һәм уларҙың емерелеү теорияһын аныҡларға мөмкинлек бирә. Яндырылыуҙың һәм бәләкәй баллистик коэффициентлы есемдәр динамикаһының үҙ-ара йоғонтоһо тураһында мәсьәлә хәл ителә;
- ВЧ-плазмотрондар өсөн тигеҙһеҙлектең разряд структураһына һәм тотош барышына йоғонтоһо тикшерелә. Уларҙың ағымдарын диагностикалау ысулдары эшләнә. Тигеҙ булмаған газ ағымдарында материалдарҙың гетероген үҙсәлектәре эксперименталь һәм теоретик яҡтан тикшерелә. Атомдарҙың гетероген рекомбинацияһына бәйле материалдарҙың «каталитик сублимацияһы» һөҙөмтәһе асыҡлана. «Буран» һәм «Бор»ҙың осош һынауҙары менән раҫланған "Буран"дың йылылыҡ һаҡлағыс япмаларының каталитик әүҙемлеге билдәләнә һәм башҡа төрлө тикшеренеүҙәр башҡарыла.
Библиография үҙгәртергә
В. В. Лунев аэродинамика, йылылыҡ алмашыныу һәм гипертауышлы осоу аппараттарының плазмалы ҡатламдары буйынса конструкторҙар өсөн бер нисә белешмә материал һәм етәкселек авторы һәм авторҙашы. Уның «Гиперзвуковая аэродинамика»[2] (1975) һәм «Течение реальных газов с большими скоростями» (2007 й.) монографиялары киң билдәле.
5 фән докторы һәм 25 фән кандидаты әҙерләгән. 110-дан ашыу ғилми мәҡәләһе, 10 монографияһы баҫылып сыҡҡан, 15 уйлап табыуға авторлыҡ танытмаһына эйә. Рәсәй тәбиғи фәндәр академияһы академигы (1992).
Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре үҙгәртергә
- Ленин премияһы лауреаты (1966, О. М. Белоцерковский, Г. Ф. Теленин һ. б. менән бергә)
- «Почёт Билдәһе» ордены (1984)
- РССР-ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1991)
- профессор Н. Е. Жуковский исемендәге 1-се дәрәжә премия (2007)
- Рәсәйҙең теоретик һәм ғәмәли механика буйынса милли комитетының Х. А. Рәхмәтулин исемендәге миҙалы (2009)
- академик Г. Г. Черный исемендәге премия (2013)[3]