Канделаки Константин Ефимович
Константин Ефимович Канделаки йәки Коция Канделаки[1] (1879 йыл[2][3] — 15 ғинуар 1938 йыл) — меньшевик, Батуми өлкәһе һәм Сухуми округынан II саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты.
| Канделаки Константин Ефимович | |
 | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
.svg){kind=small} СССР |
| Тыуған көнө | 1879 |
| Вафат булған көнө | 15 ғинуар 1938 |
| Вафат булған урыны | Башҡорт АССР-ы, РСФСР, СССР |
| Һөнәр төрө | сәйәсмән |
| Биләгән вазифаһы | Рәсәй империяһының Дәүләт думаһы ағзаһы[d] |
| Сәйәси фирҡә ағзаһы | Рәсәй социал-демократик эшселәр фирҡәһе[d] |
| Ҡатнашыусы | РСДРП-ның V съезы[d] |
Биографияһы үҙгәртергә
Константин Ефимович Канделаки 1879 йылда тыуа. Милләте буйынса грузин-имеретин. Канделаки дворяндар нәҫеленән[2], шуға ҡарамаҫтан, атаһы — рухани була[4].
Башланғыс белемде өйҙә ала. Эшсе, «Пасека [фабрикаһы] ҡойоусыһы»[5]. РСДРП ағзаһы, һуңыраҡ меньшевик. Иосиф Джугашвили[1] менән 1901 йылдың ноябрь һуңында, ул Батумиға килгәндә яҡындан таныша[6]. Уның менән бергә фатирға төшә. Әгәр Коба Джугашвилиҙы «эшселәр уҡытыусыһы» тип атаһалар, Канделакиҙы «уҡытыусы ярҙамсыһы» тип йөрөтәләр[7]. Джугашвили тәҡдиме буйынса эшселәренең йәшерен түңәрәге кассиры була. Уның һәм башҡа социал-демократтар менән бергә Манташев (ғинуар-февраль, 1902 йыл) һәм Ротшильд (1902 йылдың 26 февраленән) заводтарында стачкалар ойоштороуҙа ҡатнаша, Сталин менән бергә типография эшен ойоштора, листовкалар баҫтыра. 24 мартта Джугашвили менән бергә Тифлисҡа рөхсәт ителмәгән әҙәбиәт артынан бара. 29 мартта Сталин К. Канделаки менән бергә Кобулетиға йүнәлә, унда эшселәр йыйылышын үткәреп, социал-демократик түңәрәк ойошторалар. Эшселәр менән аралашҡанда Джугашвили ситтәрәк торорға тырыша, шуға күрә барлыҡ эшселәр ҙә уны белеп бөтмәй, ә һөйләшеүҙәрҙе Канделаки алып бара. 1902 йылдың 5 апрелендә уларҙы бер үк ваҡытта ҡулға алалар. Канделаки төрмәнән сентябрь уртаһында сыға. 1903 йылдың 23 авгусында яңынан ҡулға алына. 1907 йылға ул сәйәси эштәр буйынса дөйөм алғанда 26 ай төрмәлә ултыра. Канделаки Сталин тураһында мемуарҙар авторы, улар Рәсәй дәүләт социаль-сәйәси тарих архивында (элекке марксизм-ленинизм институты архивы)[8] һаҡлана, 1937 йылда уның өҙөктәре «Кавказ аръяғы эшселәренең бөйөк Сталин тураһында хәтирәләре» китабында баҫыла.
1907 йылдың 8 февралендә Батуми өлкәһе һәм Сухуми округынан II саҡырылыш Дәүләт Думаһына депутат итеп һайлана. Социал-демократик фракцияға инә. Дума эшмәкәрлегендә әүҙем ҡатнашмай. 22 ноябрь — 1 декабрҙә социал-демократик фракция процесы буйынса Сенаттың айырым ҡатнашлығында хөкөмдә ҡатнаша. 11 аҡлап хөкөм ителеүселәр араһында «Ғәйептәре иҫбат ителмәгәнлектән» 11 хөкөм ителеүсе менән бергә аҡлана[9].
1933 йылдың 31 ғинуарында ҡулға алына. 1934 йылдың 11 апрелендә иреккә сығарыла[10].
1937 йылдағы ҡулға алыу тураһында "Башҡортостан Республикаһының Хәтер китабы"нда мәғлүмәт бирелгәнлектән, был ваҡытта Канделаки Башҡортостанда йәшәгән, тип фаразларға мөмкин (бәлки, һөргөндә булғандыр). Итексе-кустарҙар булып эшләй[11]. 1937 йылдың 5 декабрендә ҡулға алына, РСФСР Енәйәт Кодексының, 58-10, 58-11 статьялар буйынса ғәйепләнеп, атыуға хөкөм ителә. 1938 йылдың 15 ғинуарында атыла[3].
1989 йылдың 26 апрелендә аҡлана[3].
Хеҙмәттәре үҙгәртергә
- К. Канделаки Сталин прокламациялар // иҫке хикәйә тураһындағы бөйөк Сталин кавказ аръяғы эш. М., 1937. С 84-86.
Сәнғәттә үҙгәртергә
Константин Канделаки М. А. Булгаковтың «Батум»[12] пьесаһында бар. 1939 йылда, Булгаков был пьеса өҫтөндә эшләгәндә Канделаки атылған була.
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Государственная дума Российской империи: 1906—1917. Б. Ю. Иванов, А. А. Комзолова, И. С. Ряховская. Москва. РОССПЭН. 2008. С. 231. 2020 йыл 31 октябрь архивланған.
- Боиович М. М. Члены Государственной думы (Портреты и биографии). Второй созыв. М, 1907. С. 453.
- Российский государственный исторический архив. Фонд 1278. Опись 1 (2-й созыв). Дело 177; Дело 599. Лист 9, 10.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ 1,0 1,1 К. К. Романенко. Борьба и победы Иосифа Сталина ГЛАВА 3. КРЕЩЕНИЕ
- ↑ 2,0 2,1 Боиович М. М. Члены Государственной думы (Портреты и биографии). Второй созыв. М, 1907. С. 453.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Жертвы политического террора в СССР
- ↑ Государственная дума Российской империи: 1906—1917. Б. Ю. Иванов, А. А. Комзолова, И. С. Ряховская. Москва. РОССПЭН. 2008. С. 231. 2020 йыл 31 октябрь архивланған.
- ↑ Крылов Алексей Николаевич Офицер русской разведки(недоступная ссылка)
- ↑ Сергей Семанов, Владислав Кардашов ИОСИФ СТАЛИН: ЖИЗНЬ И НАСЛЕДИЕ(недоступная ссылка)
- ↑ Ольга Эдельман. Сосо в Батуме, 1902
- ↑ ГФ ИМЛ. Ф. 8. Оп. 2. 4. 1. Д. 20. Л. 185—272.
- ↑ Джунковский В. Ф. Воспоминания. Том 1.
- ↑ Канделаки Константин Ефимович (1881)
- ↑ Сталинские списки. Канделаки Константин Ефимович (1879)
- ↑ Батум. Пьеса в четырех действиях 2014 йыл 17 март архивланған.