Зелпе (лат. Euónymus alátus, рус. бересклет) — зелпе һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты.
Яҡынса 200 төрө билдәле, Азияның көнсығышында һәм көньяҡ-көнсығышында таралған. Башҡортостанда сөйәлле зелпе үҫә. Ҡара сөйәлле үренделе һәм һоро нәҙек олонло япраҡ ҡойоусы 1—2 м бейеклектәге ҡыуаҡ. Япрағы ябай, эллипс рәүешендә, осло, ҡапма-ҡаршы теҙелешле, ҡыҫҡа һаплы. Сәскәһе ваҡ, көрән, насар «сысҡан» еҫле япраҡ ҡуйыны суғында урынлашҡан. Май—июндә сәскә ата. Емеше — орлоҡ яны япрағы ҡыҙыл төҫтәге ҡумта, сентябрҙә өлгөрә.
Киң япраҡлы һәм ҡарағай урмандарының ваҡ ағаслығында һәм ситендә үҫә; Башҡортостанда киң таралған. Емеше ағыулы. Декоратив үҫемлек. Баҫыу һаҡлағыс урман һыҙаттары булдырыуҙа һәм баҡса-парк төҙөлөшөндә ҡулланыла.
«Сәмреғош ҡанат ҡанат ҡаға» тигән әҫәрҙә (авторы — Мөкәрәмә Садиҡова) зелпе ҡайырыhы автомобиль тәгәрмәстәре яhау өсөн резина ҡайнатыуға кәрәкле икәнлеге яҙыла.
Ләкин уны hыҙырып алыуы ғына ҡыйын, әгәр ҙә ул бер аҙ елләп, кипшенеп тә ятhа, балта төйҙәhе менән туҡмап та ҡуптарырмын тимә.
Ыҙалана торғас, бының бер хәйләhенә лә төшөнөп алдыҡ. Урман ҡарауылсыhы атайҙарға зелпе тамырын тәүҙә ҡаҙанға hалып бер аҙ бешекләп алырға кәңәш иткән. Ошо әмәлде белеп алғандан hуң беҙҙең эштәр яйға hалынды.
Ҡәюм ағай ауылдан колхоздың баҫыуҙағы кешеләргә аш бешерә торған ҙур бер ҡаҙанын алып килде. Хәҙер инде тамырҙы тәүҙә күп итеп әҙерләйбеҙ ҙә бер юлы hалып ҡайнатабыҙ hәм турпыша өҫтөндә йыйнаулашып «hөйәк кимерәбеҙ». Аҙаҡ эш шундай тәртипкә hалынды: атайҙар ат менән урмандың зелпе ағасы айырыуса шәп үҫкән төпкөлдәренә китеп, көн буйына эшләйҙәр ҙә, табыштарын арбаға тейәп, ат менән ҡайтаралар, ә беҙ уны тураҡлайбыҙ, ҡаҙанға hалып бешекләйбеҙ ҙә ҡайырыhын hыҙырабыҙ. Был эш өсөн иң яйлы ҡорал әлеге лә баяғы шул сабата яhай торған шөшлө булып сыҡты
|
— тигән юлдар бар был әҫәрҙә.
