Жас Алаш
'Жас Алаш — ҡаҙаҡ телендәге уң-консерватив ижтимағи-сәйәси гәзит, 1921 йылда һул йүнәлештәге совет баҫмаһы булараҡ нигеҙ һалына. СССР осоронда Лениншіл жас («Ленинская молодёжь») исеме аҫтында сыға. Аҙнаһына ике тапҡыр сыға.
| Жас Алаш | |
| Нигеҙләү датаһы | 1921 |
|---|---|
| Атамаһы | Zhas Alash |
| Әҫәрҙең теле | Ҡаҙаҡ теле |
| Рәсми сайт | zhasalash.kz |
Тәүге йылдары үҙгәртергә
Гәзит 1921 йылдың 22 мартында тарафынан нигеҙ һалына Төркөстан АССР-ы комсомол ойошмаһы етәкселәренең береһе Ғәни Моратбаев республиканың баш ҡалаһы Ташкентта нигеҙ һала, ул баҫманың баш мөхәррире лә була. Баҫмаға милләтсе, демократик һәм большевиктарға ҡаршы Алаш хәрәкәте йоғонто яһай тип иҫәпләп,[1]ярты йылдан һуң совет властары гәзитте яба.
Төркөстан АССР-ы ҡаҙаҡ йәштәре өсөн тәғәйенләнгән баҫма (шул иҫәптән Ҡаҙағстандың көньяғын да үҙ эсенә алған) Төркөстан комсомол ойошмаһының рупоры булып хеҙмәт итергә тейеш була, шуға күрә 1922 йылдың 1 сентябренән «Жас ҡайрат» гәзите сыға башлай (мөхәррире Е.Алдонгаров). Гәзит яҡынса бер йыл сыға, ә 1924 йылдан уның нигеҙендә шул уҡ исемле журнал булдырыла. Әммә 1925 йылдың 3 февраленән 1926 йылдың 30 октябренә тиклем тәүҙә Ырымбурҙа, ә һуңынан Ҡыҙылурҙала элекке «Жас ҡайрат» исеме аҫтында аҙналыҡ гәзит яңынан сыға башлай. Яңынан тергеҙелгән гәзит уҡыусыларҙы илдәге һәм сит илдәрҙәге яңылыҡтар менән таныштыра. «Ҡаҙағстан йәштәре» бүлегендә урындағы йәштәр органдары эшмәкәрлеге тураһында мәҡәләләр баҫыла. «Сәләмәт тәндә — сәләмәт рух» рубрикаһы медицина һәм спортҡа арналған. «Хужалыҡ» бүлеге күсмә тормоштан ултыраҡ тормошҡа күсеүҙе пропагандалай. 1926 йылдың сентябрендә, ябылыу алдынан, гәзит Ҡаҙағстан край һәм Һырдаръя губернаһы[2] йәштәр комитеты органы итеп үҙгәртелә.
1922 йылда Ырымбурҙа — Ҡырғыҙ АССР-ының (шул иҫәптән Ҡаҙағстанды ла үҙ эсенә алған) баш ҡалаһында күрһәтелгән баҫмалар менән бер үк ваҡытта «Ортен» йәштәр гәзите сыға, ул тиҙҙән ышанысһыҙ тигән сәбәп менән ябыла. Уның урынына «Жас казах» журналы сығарыла, ә һуңыраҡ (1924 йылдың 8 февраленән) «Енбекши казак» гәзите эргәһендә «Лениншил жас» ҡушымтаһы булдырыла (журнал етерлек оператив баҫма булып күренмәй), киләһе йылда ул «Жас казах» үҙ аллы гәзите булараҡ бүленә (бер йылдан кәмерәк сыға)[3].
Шул уҡ 1925 йылда «Жас казак» һәм «Жас ҡайрат» журналдары «Лениншил жас» исемле журналға (яҡынса шул ваҡытта шул уҡ исемле ҡушымта сығарылыуҙан туҡтай) берләшә, 1926 йылдың ноябренән ҡаҙаҡ телендә йәштәр өсөн берҙән-бер баҫма була, һәм, ниһайәт, 1927 йылдың 22 сентябренән шул уҡ исемле гәзиткә үҙгәртелә[4].
«Лениншил жас» үҙгәртергә
1929 йылда гәзит баҫма урынын алмаштыра, республиканың яңы баш ҡалаһы Алма — Атаға күсә. 1931 йылдың ғинуарында ғәрәп яҙмаһынан латиницаға, ә һуңыраҡ кириллицаға күсә. 1941 йылдың октябренән, хеҙмәткәрҙәрҙең күпләп фронтҡа китеүе менән бәйле, гәзит сығарыу туҡтатыла, 1945 йылдың сентябрендә яңынан сыға башлай.[5]
«Бер аҙ иркенлек» башланыу менән гәзиттең йөкмәткеһе һәм тышҡы ҡиәфәте ҡыҙыҡлыраҡ була, һөҙөмтәлә баҫманың популярлығы арта. «Был 1959 йыл ине, — тип иҫенә төшөрә С. Бердиҡулов, ул саҡта йәш журналист, ә киләсәктә гәзиттең баш мөхәррире, ул йылда былай ҙа популяр йәштәр гәзите „Лениншил жас“, әйтерһең дә, дандың иң юғары нөктәһендә була. Һәм миңә уның туҙған номерҙарының ҡулдан ҡулға йөрөүен үҙ күҙҙәрем менән күрергә тура килде —Мойынкумда бер баш бухгалтер йыйып барған билдәле повесты минең янымда бер үк ваҡытта дүрт кеше уҡыны»[6]. 1973 йылда гәзит «Почет Билдәһе» ордены.[7].
Советтарҙан һуңғы осорҙа үҙгәртергә
1991 йылда исемен тәүге — «Жас Алаш» тип үҙгәртә. 2000 йылда «Йылдың иң яҡшы гәзите» булараҡ «Алтын Жулдыз» (Алтын йондоҙ) премияһына лайыҡ була[5]. Был осорҙа тиражы яҡынса 50000 дана була (совет осоронда тиражы хатта 300 мең данаға етә) һәм аҙнаһына өс тапҡыр сыға.
Шулай уҡ ҡарағыҙ үҙгәртергә
- Ерубаев Саттар Асҡар улы 1930 йылдарҙа гәзит мөхәррире урынбаҫары.
- Жунисбаев Нәсип Жунисбай улы 1975 йылдан 1991 йылға тиклем спорт һәм хәрби-патриотик тәрбиә бүлеге мөдире.
Һылтанмалар үҙгәртергә
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Газете «Жас Алаш» — 90 лет! // «Республика», 25.03.2011 2015 йыл 26 апрель архивланған.
- ↑ Жас кайрат // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2005. — Т. II. — ISBN 9965-9746-3-2.
- ↑ Страницы былого. Слово о газете, о друзьях-товарищах по перу, 1965, стр. 20. Дата обращения: 10 сентябрь 2016. Архивировано 18 сентябрь 2016 года.
- ↑ Киргызбаева Г. А. К вопросу об истории казахской молодежной печати. Изв. АН КазССР. Серия общественных наук, 1990, No 5
- ↑ 5,0 5,1 90 лет газеты «Жас Алаш» // А. Мамасулы, Радио Азаттык, 18 марта 2011 года. Дата обращения: 10 сентябрь 2016. Архивировано 17 сентябрь 2016 года.
- ↑ Гонка: повести и рассказы / Бердикулов С. — Алма-Ата: Жалын, 1990, 544
- ↑ Указ Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик о награждении. Дата обращения: 10 сентябрь 2016. Архивировано 18 сентябрь 2016 года.