Гендар дрейфы

Ге́ндар дрейфы йәки гене́тико-автомати́к проце́стар — популяция эсендә гендарҙың аллель варианттары осраҡлы статистик сәбәптәр арҡаһында йүнәлешһеҙ үҙгәреү күренеше.

Ге́ндар дрейфының бер юлы: үрсеү процесында популяцияла ғәйәт күп енес күҙәнәктәре — гаметалар барлыҡҡа килә. Тик уларҙың бик әҙ өлөшө генә зигота барлыҡҡа килтерә ала . Яңы быуын осраҡлы гаметалар барлыҡҡа килтергән зиготаларҙан үҫешә. Шуға ла, популяцияла электән килгән аллелдәр йышлығы яңы быуында шылырға мөмкин.

Популяция эсендәге осраҡлы процестарҙы өйрәнеү буйынса тәүге тәжрибәләр 1930 йылдар башында Сьюэл Райт тарафынан АҠШ-та, Роналд Фишер тарафынан Англияла үткәрелә.

Ә СССРҙа был өлкәлә В. В. Лисовский, М. А. Кузнецов, Н. П. Дубинин һәм Д. Д. Ромашов эшләй.

«Ге́ндар дрейфы» төшөнсәһен (ингл. genetic drift) Райт тәҡдим (1931) итә. Ә синонимы булараҡ « популяцияларҙа гене́тико-автомати́к проце́стар» тигән төшөнсәнең фәнгә килеп инеүе Дубинин менән Ромашов (1932) исеменә бәйле . Аҙаҡ донъя кимәлендә (шулай уҡ урыҫ телле илдәрҙә лә) Райт тәҡдим иткән термин нығына.

Гендар дрейфына бер миҫал

Бер тамсы эсендәге бактериялар тупланмаһын күҙ алдына килтерәйек. Бактериялар A һәм B аллелдәренән торған ген менән генә айырылалар(ҡалған гендары буйынса бер төрлөлөр). Бактерияларҙың яртыһында аллель A, икенсе яртыһында - аллель B . Тимәк, A һәм B аллелдәренең йышлығы ½ була. A һәм B — нейтраль аллелдәр . Шуға ла , бактерияларҙың үрсеүенә йәки тереклек һәләтлегенә тәьҫир итмәйҙәр. Бөтә бактерияларҙың да үрсеү, тереклек итеүгә мөмкинлеге бер төрлө булып сыға.

Шунан тамсыны 4 бактерия ғына туҡланырға етерлек күләмгә кәметәбеҙ . Иҫән ҡалған дүртәүҙә A һәм B аллелдәре өсөн мөмкинлек 16 комбинацияны тәшкил итә.

(A-A-A-A), (B-A-A-A), (A-B-A-A), (B-B-A-A),
(A-A-B-A), (B-A-B-A), (A-B-B-A), (B-B-B-A),
(A-A-A-B), (B-A-A-B), (A-B-A-B), (B-B-A-B),
(A-A-B-B), (B-A-B-B), (A-B-B-B), (B-B-B-B).

Һәр комбинацияның мөмкинлеге

${\frac {1}{2}}\cdot {\frac {1}{2}}\cdot {\frac {1}{2}}\cdot {\frac {1}{2}}={\frac {1}{16}}$

1/2 (һәр бактерияла A йәки B аллелдәре мөмкинлеге) 4 –кә ҡабатлана (тере ҡалған бактериялар өсөн дөйөм һөҙөмтә)

Аллелдәр һаны буйынса варианттар төркөмен таблицаға индерәбеҙ:

A	B	Варианттар һаны	Мөмкинлек
4	0	1	1/16
3	1	4	4/16
2	2	6	6/16
1	3	4	4/16
0	4	1	1/16

16 эсенән 6 вариантта Как видно из таблицы, в шести вариантах из 16 в колонии будет одинаковое количество аллелей A һәм B аллелдәре берүк һанда булып сыға . Был мөмкинлек- 6/16. Башҡа бөтә осраҡтарҙа ла A менән B аллелдәре төрлө һанда һәм ун алты осраҡтын унауһын (10/16) тәшкил итә.

Популяциялағы гендар дрейфы осраҡлы ваҡиғалар арҡаһында килеп сыға. Әлеге осраҡта популяциялар бактериялар дүртәүгә тиклем кәмей (шешә муйыны эффекты ). Тәүҙә колонияла A һәм B аллелдәре тигеҙ була. Әммә ул нисбәт һаҡланыуға ҡарағанда гендар дрейфы мөмкинлеге ҙурыраҡ. Шулай уҡ, гендар дрейфы арҡаһында алледәрҙең берәүһе бөтөнләй юҡҡа сығыу мөмкинлеге 16—ан ике осраҡта була ала (2/16.)

С. Райт тарафынан эксперименталь иҫбатлауҙар

Ҙур булмаған популяцияларҙа мутант аллелдың бик тиҙ генә һәм осраҡлы рәүештә үҙгәрә алыуын иҫбатлау өсөн С. Райт тәжрибәләр үткәрә. Пробиркалар эсенә аҙығын да биреп икешәр пар инә һәм ата дрозофилалар урынлаштыра.

Барыһында себендәр ла А гены буйынса гетерозигота, йәғни генотиптары- Аа .

Был яһалма популяцияла ҡәҙимге (А) һәм мутант (а) аллелдәре йышлығы - 50 %.

Бер нисә быуындан һуң , популяцияларҙың берәүҙәрендә бөтә себендәр ҙә мутант аллель (а) буйынса гомозигота булып киткәндәр. Ә икенселәрендә бөтөнләй юҡҡа сыҡҡандар.

Өсөнсөләрендә ҡәҙимге мутант аллель дә һаҡланған .

Мутанттарҙың тереклек һәләтлектәре түбәнерәк булыуға ҡарамаҫтан ҡәҙимге генлы заттарҙы бөтөнләй ҡыҫырыҡлап сығара алыу мөмкинлеге гендар дрейфы һөҙөмтәһе булып тора ла.