Википедия

Ганимед (юлдаш)

Юпитер юлдашы

Ганимед (бор. грек. Γανυμήδης) — Галилей юлдаштарының береһе[6], Юпитерҙың бөтә юлдаштары араһында алыҫлашыу буйынса етенсе урында тора, Ҡояш системаһында иң эре юлдаш. Уның диаметры 5268 километрға тигеҙ, ул Титандан (ҡояш системаһында ҙурлығы буйынса икенсе урында тора) 2 процентҡа һәм Меркурийҙан 8 процентҡа ҙурыраҡ. Шул уҡ ваҡытта Ганимедтың массаһы Меркурий массаһының ни бары 45 процентына тигеҙ, әммә планеталар юлдаштары араһында ул уғата ҙур. Ганимед Айҙан массаһы буйынса 2,02 тапҡыр ҙурыраҡ.

Ганимед
Рәсем
Исем Jupiter III
Масса 148,148 ± 0,004 йоттаграмм[1]
Кем хөрмәтенә аталған Ганимед
Кем ҡушҡан Марий, Симон[d][2]
Асыусы йәки уйлап табыусы Галилео Галилей[2][3]
Асыу датаһы 7 ғинуар 1610[3]
Родительское тело Юпитер
Апоцентр 1 071 600 km
Перицентр 1 069 200 km
Орбита эксцентриситеты 0,0013
Наклонение орбиты 2,214 °
Орбитальный период 7,154 тәүлек
Большая полуось орбиты 1 070 400 km
Видимая звёздная величина 4,61
Альбедо 0,43
Магнитный момент 1,32E+20 ± 5,0E+17 J/T[4]
Тығыҙлыҡ 1,936 грамм на кубический сантиметр
Температура 70 K[5], 110 K һәм 152 K
Майҙан 87 000 000 км²
Радиус 2634,1 ± 0,3 km һәм 2631 km[2]
Астрономик символ һүрәте
Поверхностная гравитация 1,428 метр в секунду в квадрате
 Ганимед Викимилектә

[7][8]. Орбитаһын яҡынса ете көн эсендә үтеп, Ганимед Юпитерҙың башҡа ике юлдашы — Европа һәм Ио менән 1:2:4 орбиталь резонансында ҡатнаша.

Ганимед яҡынса тигеҙ өлөштәрҙә силикат тоҡомдары һәм һыу боҙонан тора. Ул — тимергә бай шыйыҡ үҙәкле тулыһынса айырым есем. Яҡынса 200 км тирәһе тәрәнлектә ҡатламдары араһында шыйыҡ һыулы океандың булыуы ихтимал[9]. Ганимедтың өҫтөндә ике төрлө ландшафт күҙәтелә. Өҫкө яҫылығының өстән бер өлөшө һыу аҫты кратерҙары менән сыбарланған ҡарараҡ төҫтә. Уларҙың йәше дүрт миллиард йылға тиклем барып етә. Ҡалған майҙанында бураҙналар һәм тау һырттары менән ҡапланған йәшерәк өлкәләр ята. Әлегә асыҡ төҫтәге өлкәләр геологияһының ҡатмарлы булыуының сәбәптәре аҙағына тиклем асыҡланмаған. Бәлки, был күренеш тектоник әүҙемлек менән бәйлелер тигән фараз бар[10].

Ганимед — Ҡояш системаһында үҙ магнитосфераһы булған берҙән-бер юлдаш. Моғайын, уны шыйыҡ үҙәгендәге конвекция барлыҡҡа килтерәлер[11]. Ганимедтың ҙур булмаған магнитосфераһы Юпитерҙың байтаҡҡа ҙур магнитосфераһы эсенә алынған һәм уның көс линияларын бер аҙ ғына деформациялай. Юлдаштың нәҙек кенә атмосфераһы бар, уның составына кислородтың O (атомар кислород), O2 (кислород) һәм, бәлки, O3 (озон) кеүек аллотроп модификациялары инә[12]. Атмосферала атомар водород (H) бик аҙ. Ганимедта ионосфераның булыу-булмауы билдәһеҙ[13].

Ганимедты Галилео Галилей 1610 йылдың 7 ғинуарында аса[14]. Оҙаҡламай Симон Марий был юлдашты шарап өләшеүсе хөрмәтенә Ганимед тип атарға тәҡдим итә. Беренсе тапҡыр Ганимедты «Пионер-10» йыһан аппараты 1973 йылда тикшерә. «Вояжер» программаһы аппараттары 1979 йылда ентеклерәк тикшеренеүҙәр үткәрә. 1995 йылдан башлап Юпитер системаһын өйрәнгән «Галилео» йыһан аппараты Ганимедтың аҫҡы ҡатында ер аҫты океаны һәм магнит яланы булыуын асыҡлай. 2012 йылда Европа космос агентлығы Юпитерҙың боҙ юлдаштары — JUICE-ны тикшеренеү өсөн яңы программаны хуплай; уны 2022 йылда ебәреү планлаштырыла, ә Юпитер системаһына ул 2030 йылда барып етәсәк.

Асыу тарихы һәм атамаһы үҙгәртергә

 
Ай, Ганимед (түбәндә һулда) һәм Ерҙең үлсәмдәрен сағыштырыу

Ганимедты Галилео Галилей 1610 йылдың 7 ғинуарында үҙенең тарихта беренсе тапҡыр уйлап тапҡан телескобы ярҙамында аса. Ул көндө Галилей Юпитер тирәләй 3 «йондоҙ» күрә: Ганимед, Каллисто һәм тағы бер «йондоҙҙо». Һуңынан был «йондоҙ» Юпитерҙың ике юлдашы — Европа һәм Ио булып сыға (тик киләһе төндә генә был ике юлдаш араһындағы ара уларҙы айрым күрерлек булып арта). Галилео 15 ғинуарҙа бөтә был объекттарҙың ысынында иһә Юпитер тирәләй орбита буйлап хәрәкәт иткән күк есемдәре булыуына инана[14]. Галилей үҙе асҡан дүрт юлдашты «Медичи планеталары» тип атай һәм уларға тәртип номерҙарын ҡуя.

Француз астрономы Никола-Клод Фабри де Пейреск йондоҙҙарға Медичи ғаиләһенең дүрт ағзаһының исемдәрен бирергә тәҡдим итә, ләкин был тәҡдим ҡабул ителмәй[15]. Ганимедты 1609 йылдан алып күҙәткән, әммә был туралағы мәғлүмәтте ваҡытында баҫтырып сығармаған немец астрономы Симон Марий ҙа Юпитерҙың был юлдашын асыусы булараҡ дәғүә итә[16][комм. 1][17]. Симон Марий 1614 йылда Иоһанн Кепплер артынса Юпитерҙың юлдаштарынаЗевстың яҡындарының (шул иҫәптән Ганимедтың) исемен биреүҙе тәҡдим итә:

 
Галилейҙың Леонардо Донатоға хаты, унда Гилилей юлдаштарын асыу тасуирлана

Әммә «Ганимед» атамаһы, ғәмәлдә, ХХ быуат урталарына тиклем тип әйтерлек ҡулланылмай. Тәүге астрономик әҙәбиәттә Ганимед (Галилео индергән система буйынса) Юпитер III йәки «Юпитерҙың өсөнсө юлдашы» булараҡ атала.

Ҡытай яҙмаларындағы астрономик мәғлүмәттәр буйынса беҙҙең эраға тиклем 365 йылда Гань Дэ ябай күҙ менән Юпитерҙың юлдашын күрә (ул, моғайын, Ганимед булғандыр)[18][19].

Килеп сығышы һәм эволюцияһы үҙгәртергә

Ганимед, моғайын, аккреция дискынан йәки Юпитер барлыҡҡа килгәндән һуң бер ни тиклем ваҡыт уны уратып алған томанлыҡтан, 10 000 йыл самаһы ваҡыт арауығында формалашҡандыр[20][21]. Галилей юлдаштары формалашҡан мәлдә Юпитер томанлығында газдың сағыштырмаса аҙ булыуы ихтимал, Каллистоның бик әкрен формалашыуын да тап ошо факт менән аңлатырға мөмкин. Ганимед Юпитерға яҡыныраҡ һәм томанлығы артыҡ тығыҙ булған арауыҡта барлыҡҡа килә, шуға ла ул сағыштырмаса тиҙ арала формалаша. Һөҙөмтәлә аккреция мәлендә бүленеп сыҡҡан йылылыҡ тирә-йүнгә таралып өлгөрмәй. Был күренеш, бәлки, боҙҙарҙың ирей башлауына һәм унан ҡая тоҡомдарының бүлегеләнеүенә килтергәндер. Таштар, Юлдаштың үҙәген барлыҡҡа килтереп, уның үҙәгендә туплана. Ганимедтан айырмалы рәүештә Каллисто формалашҡанда йылылыҡ ситкә таралып өлгөрә, уның эсендәге боҙҙар иремәй һәм бүлгеләнеү күренеше күҙәтелмәй[22]. Юпитерҙың массаһы һәм составы буйынса оҡшаш булған ошо ике юлдашының нилектән ике төрлө булыуҙарын тап ошо гипотеза аңлата ла инде[23]. Альтернатив теориялар Ганимедтың эске температураһының юғары булыуын ташыу көсө[24] йәки һуңыраҡ күҙәтелгән ауыр шартлауҙарҙың уға интенсив йоғонтоһо менән бәйләй[25].

Ганимед үҙәге формалашҡандан һуң аккреция һәм бүлгеләнеү осоронда тупланған йылылыҡты һаҡлап ҡала. Үҙәк, үҙенсәлекле йылылыҡ батареяһы һымаҡ, боҙ мантияға (япмаға) әкренләп кенә йылыһын биреп тора[22]. Мантия, үҙ сиратында, конвекция ярҙамында йылылыҡты өҫкә сығара[23]. Үҙәктә радиоактив элементтарҙың тарҡалыуы, есемде йылытыуын дауам итеп, артабан бүлгеләнеүҙе ҡуҙғытып тора: шулай итеп, тимер һәм тимер сульфидынан эске үҙәк (ядро) һәм силикат мантия барлыҡҡа килә[26]. Бына шулай Ганимед тулыһынса айырым есемгә әйләнә. Сағыштырыу өсөн: радиоактив йылытыу бүлгеләнмәгән Каллистоның эсендәге боҙҙарҙа конвекция барлыҡҡа килтерә, ә был уны эффектив рәүештә һыуыта һәм боҙҙарҙың уғата ҙур масштабтарҙа иреүен булдырмай һәм тиҙ арала формалашыуына булышлыҡ итә[27]. Каллистолағы конвекция таштарҙың боҙҙарҙан өлөшләтә айырылыуын ғына тәьмин итә. Әлеге ваҡытта Ганимед әкренләп һыуына бара. Үҙәктән килгән йылы һәм силикат мантияһы юлдаш эсендәге океанды һаҡлай[28], ә тимерҙән һәм тимер сульфидынан (II) торған шыйыҡ үҙәктең (ядро) әкренләп һыуыныуы конвекция барлыҡҡа килтерә һәм магнит ҡырының һаҡланыуына булышлыҡ итә. Ганимед эсенән килгән йылылыҡ ағымы, моғайын, Каллистоныҡына ҡарағанда ҡеүәтлерәктер.

Орбитаһы һәм әйләнеүе үҙгәртергә

Ганимед Юпитерҙан 1 070 400 километр алыҫлыҡта урынлашҡан, ул Галилей юлдаштары араһында алыҫлыҡ буйынса өсөнсө урынды биләй. Юпитер тирәләй тулы әйләнеш яһау өсөн уға ете көн дә өс сәғәт талап ителә. Билдәле юлдаштарҙың күбеһе кеүек үк, Ганимедтың үҙ күсәре тирәләй әйләнеүе Юпитер тирәләй әйләнеүгә синхронлашҡан, һәм ул планетаға һәр ваҡыт бер яғы менән генә боролғон[29]. Уның орбитаһы Юпитер экваторына ҡарата бер аҙ ғына ауышҡан һәм эксцентриситетҡа эйә, улар быуаттар дауамында Ҡояш һәм планеталар тайпылыштарына бәйле йыш ҡына үҙгәреп тора. Эксцентриситет 0,0009—0,0022 диапазонында, ә ауышлығы — 0,05°-0,32° диапазонында[30] үҙгәрә. Был орбиталь тирбәлеүҙәр әйләнеү күсәре ауышлығын 0-дән 0,33 градусҡа тиклем үҙгәрергә мәжбүр итә[31].

 
Ганимед, Европа һәм Ио юлдаштарының Лаплас резонансы (орбиталь резонанс)

Ганимед Европа һәм Ио менән орбиталь резонанста тирбәлә: Ганимед планета тирәләй бер тапҡыр әйләнеп сыҡҡан арала Европа ике тапҡыр, ә Ио дүрт тапҡыр әйләнә[30]. Ио перицентрҙа, ә Европа апоцентрҙа булған мәлдә Ио менән Европа бер-береһенә ныҡ яҡыная. Европа үҙенең перицентрында саҡта ғына Ганимед менән яҡыная. Шулай итеп, был өс юлдашты бер һыҙатҡа теҙеп булмай. Бына ошондай резонанс Лаплас резонансы тип атала[32].

Хәҙерге заман Лаплас резонансы Ганимед орбитаһының эксцентриситетын арттырырға һәләтле түгел[32]. Әлеге мәлдә эксцентриситет 0,0013 самаһы тәшкил итә, бәлки, үткән дәүерҙәрҙәге резонанс иҫәбенә ошолай артҡандыр ул. Әммә әлеге ваҡытта артмауы шундай һорау тыуҙыра: Ганимед эсендә барған көс энергияһы диссипацияһы ни эшләп уның эксцентриситетын нулгә төшөрмәгән. Бәлки, эксцентриситеттың һуңғы артыуы күптән түгел — бер нисә йөҙ миллион йыл элек кенә булғандыр. Ганимед орбитаһы эксцентриситеты сағыштырмаса түбән (уртаса 0,0015) булғанға, был юлдаштың йылытыу көсө әллә ни юғары түгел. Ләкин, Ганимед элек, бәлки, бер йәки бер нисә тапҡыр Лаплас резонансына оҡшаш һәм орбита эксцентриситетын 0,01—0,02-гә тиклем күтәрергә һәләтле резонанс аша үткәндер[10]. Был, һис шикһеҙ, Ганимедта көс йылытыуын арттырыуы ихтимал һәм тигеҙ булмаған ландшафт булдырған тектоник әүҙемлектең сәбәбе булғандыр.

Физик характеристикалары үҙгәртергә

Үлсәме үҙгәртергә

Ганимед — Ҡояш системаһында иң ҙур һәм иң ауыр юлдаш. Уның диаметры (5268 км) Ер диаметрының 41 процентын тәшкил итә, Сатурн юлдашы Титандың (ҙурлығы буйынса икенсе) диаметрынан 2 процентҡа, Меркурий диаметрынан 8 процентҡа, Каллисто диаметрынан 9 процентҡа, Ионыҡынан — 45 % һәм Ай диаметрынан 51 процентҡа ҙурыраҡ. Уның массаһы Титандыҡынан 10 процентҡа, Каллистоныҡынан 38 процентҡа, Ионыҡынан 66 процентҡа һәм Ай массаһынан 2,02 тапҡырға ҙурыраҡ

Составы үҙгәртергә

 
Николсон өлкәһенең боронғо ҡарараҡ төҫтәге ландшафын асыҡ төҫтәге Арпагия бураҙналарынан тип-тигеҙ итеп һыҙылған сик айыра.

Ганимедтың уртаса тығыҙлығы 1,936 г/см3 тәшкил итә. Ул тау тоҡомдары һәм туңған һыуҙан тора[10]. Боҙҙоң өлөшө — 46-50 % , был Каллистолағына ҡарағанда бер ни тиклем түбән[33]. Боҙҙа аммиак кеүек тиҙ осоусан ҡайһы бер газдарҙың да булыуы ихтимал[28]. Ганимедтағы тау тоҡомдарының составы аныҡ билдәле түгел, моғайын, ул L һәм LL төркөмөнә ҡараған ябай хондриттарға яҡын торалыр. Ганимедта тимер массаһы менән кремний нисбәте 1,05—1,27-гә тигеҙ (сағыштырыу өсөн, Ҡояшта ул 1,8-гә тигеҙ).

Ганимедтың өҫтө асимметрик. Юлдаштың орбитаһы буйлап хәрәкәте яғына боролған алдынғы ярымшары асыҡ төҫтә, артҡы өлөшө ҡарараҡ төҫтә[34]. Европа юлдашында ла шундай уҡ күренеш, ә бына Каллистола — киреһенсә. Ганимедтың алғы ярымшарында, бәлки, көкөрт диоксиды күберәктер[35][36]. Углекислый газ ике ярымшарҙа ла бер төрлө, әммә полюстары эргәһендә бөтөнләй газ юҡ[37][38]. Ганимедтағы удар кратерҙар ҙа (берәүһенән башҡалары) углекислый газ менән байытылмаған, был мәғлүмәт тә уның Каллистонан айырылып тороуын раҫлай. Углекислый газдың Ганимедтағы ер аҫты запастары, моғайын, элегерәк замандарҙа сығып бөткәндер.

Эске төҙөлөшө үҙгәртергә

 
Ганимедтың эске төҙөлөшө ошондай булыуы мөмкин

Ганимед өс ҡатламдан тороуы ихтимал: ирегән тимер йәки тимер сульфиды йәҙрәһенән, силикат мантиянан һәм ҡалынлығы 900—950 километрға еткән тышҡы боҙ ҡатламынан (мантияһынан)[10][39]. Был мәғлүмәттәрҙе «Галилео» йыһан аппараты Ганимед тирәләй осоп үткәндә туплай. Артабанғы тикшеренеүҙәр Ганимедтың аныҡ ҡатламдарға бүленеүен раҫлай. Ирегән тимергә бай йәҙрәһенең булыуы Ганимед тирәләй магнит ҡырының булыуын аңлата, был мәғлүмәтте лә «Галилео» алып ҡайта[26]. Ирегән тимерҙә барған конвекция магнит ҡырының килеп сығышын аңлата[11].

Өҫтө үҙгәртергә

 
Ганимедтың артҡы ярымшары фотоһүрәттәре мозаикаһы. Өҫкө уң мөйөштә ҡараңғы боронғо зонала — Галилей өлкәһе. Урук бураҙналары уны Мариус өлкәһенән айыра. Түбәндәге яҡты, сағыу структура — яңы барлыҡҡа килгән, сағыштырмаса йәш Осирис кратерынан атылған яңы боҙ
 
«Галилео» йыһанға аппараты фотоһүрәтендә Ганимедтың алғы ярымшары (төҫтәре көсәйтелгән)[40]. Түбәнге уң мөйөштә Ташмет ркатерының сағыу нурҙары күренә, ә юғарыла уңы мөйөштә — Хершеф кратерынан боҙҙар ташланған ҙур ялан. Түбәндә һулда ҡара төҫтәге Николсон өлкәһе урынлашҡан. Юғарыла уңда Гарпагий бураҙналары
 
Ганимедтың фотоһүрәте (меридиан үҙәге буйынса 45° з. д.). Ҡара участкалар — Перрайн өлкәһе (өҫтә) һәм Николсон өлкәһе (аҫта); сағыу кратерҙар — Трос (өҫкө яҡта) һәм Чисти (аҫтағы һулдан)

Ганимедтың өҫтө ике типтағы участкаларҙан тора: бик боронғо кратерҙар менән тулы ҡара өлкәләрҙән һәм бураҙналар һәм канауҙар менән ҡапланған бер нисә асыҡ төҫтәге йәш өлкәнән (әммә барыбер боронғо). Ҡара участкалар юлдаш майҙанының яҡынса өстән бер өлөшөн биләй[41] һәм балсыҡ һәм органик матдәләрҙән тора[42].

 
Гула һәм Ахелой (түбәндә) кратерҙары
 
Геологическая карта Ганимеда (11 февраля 2014 года)

Атмосфераһы һәм ионосфераһы үҙгәртергә

 
Ганимедтың температура картаһы
 
Юпитер яланында Ганимедтың магнит ҡыры. Йомоҡ көс һыҙаттары йәшел төҫ менән билдәләнгән
 
1973 йылда Ганимедтың «Пионер-10» төшөргән фотоһүрәте

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

Комментарийҙар үҙгәртергә

  1. ↑ Работа Мариуса «Mundus Iovialis anno MDCIX Detectus Ope Perspicilli Belgici» описывает наблюдения, проведённые в 1609 году, а опубликована лишь в 1614 году.

Сығанаҡтар үҙгәртергә

  1. ↑ https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Store norske leksikon (норв.) — 1978. — ISSN 2464-1480
  3. ↑ 3,0 3,1 НАСА Jupiter's Moons
  4. ↑ https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1007/1007.4497.pdf — Б. 5.
  5. ↑ https://web.archive.org/web/20061003013845/http://trs-new.jpl.nasa.gov/dspace/bitstream/2014/20675/1/98-1725.pdf
  6. ↑ Jupiter's Moons. Дата обращения: 7 декабрь 2007. Архивировано 4 февраль 2012 года.
  7. ↑ Ganymede Fact Sheet. Дата обращения: 14 ғинуар 2010. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2009 йыл 8 декабрь архивланған.
  8. ↑ Ganymede. Дата обращения: 27 февраль 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года.
  9. ↑ Solar System's largest moon likely has a hidden ocean. Дата обращения: 11 ғинуар 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года. 2012 йыл 17 ғинуар архивланған.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Showman, Adam P. The Galilean Satellites (инг.) // Science. — 1999. — Т. 286. — № 5437. — С. 77–84. — DOI:10.1126/science.286.5437.77 — PMID 10506564.
  11. ↑ 11,0 11,1 Kivelson, M.G. The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede (инг.) // Icarus. — 2002. — Т. 157. — № 2. — С. 507–522. — DOI:10.1006/icar.2002.6834 — Bibcode: 2002Icar..157..507K
  12. ↑ Hall, D.T. The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede (инг.) // The Astrophysical Journal. — 1998. — Т. 499. — № 1. — С. 475–481. — DOI:10.1086/305604 — Bibcode: 1998ApJ...499..475H
  13. ↑ Eviatar, Aharon The ionosphere of Ganymede (инг.) // Planet. Space Sci.. — 2001. — Т. 49. — № 3—4. — С. 327–336. — DOI:10.1016/S0032-0633(00)00154-9 — Bibcode: 2001P&SS...49..327E
  14. ↑ 14,0 14,1 Galilei G. Sidereus Nuncius (translated by Edward Carlos and edited by Peter Barker). — Byzantium Press, 2004 (ориг. 1610).
  15. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ].
  16. ↑ Ганимед – Самый большой спутник. Дата обращения: 1 сентябрь 2010. Архивировано 25 август 2011 года. 2011 йыл 17 март архивланған.
  17. ↑ Discovery. Дата обращения: 24 ноябрь 2007. Архивировано 20 сентябрь 2006 года. 2006 йыл 20 сентябрь архивланған.
  18. ↑ Astronomical content of American Plains Indian winter counts
  19. ↑ Ancient Astronomy in Modern China
  20. ↑ Canup, Robin M. Formation of the Galilean Satellites: Conditions of Accretion (инг.) // The Astronomical Journal. — 2002. — Т. 124. — № 6. — С. 3404–3423. — DOI:10.1086/344684 — Bibcode: 2002AJ....124.3404C
  21. ↑ Mosqueira, Ignacio Formation of the regular satellites of giant planets in an extended gaseous nebula I: subnebula model and accretion of satellites (инг.) // Icarus. — 2003. — Т. 163. — № 1. — С. 198–231. — DOI:10.1016/S0019-1035(03)00076-9 — Bibcode: 2003Icar..163..198M
  22. ↑ 22,0 22,1 McKinnon, William B. On convection in ice I shells of outer Solar System bodies, with detailed application to Callisto (инг.) // Icarus. — 2006. — Т. 183. — № 2. — С. 435–450. — DOI:10.1016/j.icarus.2006.03.004 — Bibcode: 2006Icar..183..435M
  23. ↑ 23,0 23,1 Freeman Non-Newtonian stagnant lid convection and the thermal evolution of Ganymede and Callisto (инг.) // Planetary and Space Science. — 2006. — Т. 54. — № 1. — С. 2–14. — DOI:10.1016/j.pss.2005.10.003 — Bibcode: 2006P&SS...54....2F Архивировано из первоисточника 24 август 2007.
  24. ↑ Showman, A. P. Tidal evolution into the Laplace resonance and the resurfacing of Ganymede (инг.) // Icarus. — Elsevier, 1997. — Т. 127. — № 1. — С. 93–111. — DOI:10.1006/icar.1996.5669 — Bibcode: 1997Icar..127...93S
  25. ↑ Barr, A. C. Origin of the Ganymede–Callisto dichotomy by impacts during the late heavy bombardment (инг.) // Nature Geoscience. — 2010. — Т. 3. — № March 2010. — С. 164–167. — DOI:10.1038/NGEO746 — Bibcode: 2010NatGe...3..164B
  26. ↑ 26,0 26,1 Hauk, Steven A. Sulfur's impact on core evolution and magnetic field generation on Ganymede (инг.) // J. Of Geophys. Res.. — 2006. — Т. 111. — № E9. — С. E09008. — DOI:10.1029/2005JE002557 — Bibcode: 2006JGRE..11109008H Архивировано из первоисточника 27 февраль 2008.
  27. ↑ Nagel, K.A A model for the interior structure, evolution, and differentiation of Callisto (инг.) // Icarus. — 2004. — Т. 169. — № 2. — С. 402–412. — DOI:10.1016/j.icarus.2003.12.019 — Bibcode: 2004Icar..169..402N
  28. ↑ 28,0 28,1 Spohn Oceans in the icy Galilean satellites of Jupiter? (инг.) // Icarus. — 2003. — Т. 161. — № 2. — С. 456–467. — DOI:10.1016/S0019-1035(02)00048-9 — Bibcode: 2003Icar..161..456S Архивировано из первоисточника 27 февраль 2008.
  29. ↑ Miller, Ron. The Grand Tour: A Traveler's Guide to the Solar System. — Thailand: Workman Publishing, 2005. — С. 108–114. — ISBN 0-7611-3547-2.
  30. ↑ 30,0 30,1 Musotto, Susanna Numerical Simulations of the Orbits of the Galilean Satellites (инг.) // Icarus. — 2002. — Т. 159. — № 2. — С. 500—504. — DOI:10.1006/icar.2002.6939 — Bibcode: 2002Icar..159..500M
  31. ↑ Bills, Bruce G. Free and forced obliquities of the Galilean satellites of Jupiter (инг.) // Icarus. — 2005. — Т. 175. — № 1. — С. 233–247. — DOI:10.1016/j.icarus.2004.10.028 — Bibcode: 2005Icar..175..233B
  32. ↑ 32,0 32,1 Showman, Adam P. Tidal Evolution into the Laplace Resonance and the Resurfacing of Ganymede (инг.) // Icarus. — 1997. — Т. 127. — № 1. — С. 93–111. — DOI:10.1006/icar.1996.5669 — Bibcode: 1997Icar..127...93S
  33. ↑ Kuskov, O.L. Internal structure of Europa and Callisto (инг.) // Icarus. — 2005. — Т. 177. — № 2. — С. 550–369. — DOI:10.1016/j.icarus.2005.04.014 — Bibcode: 2005Icar..177..550K
  34. ↑ Calvin, Wendy M. Spectra of the ice Galilean satellites from 0.2 to 5 µm: A compilation, new observations, and a recent summary (инг.) // J.of Geophys. Res.. — 1995. — Т. 100. — № E9. — С. 19041–19048. — DOI:10.1029/94JE03349 — Bibcode: 1995JGR...10019041C
  35. ↑ Domingue, Deborah Evidence from IUE for Spatial and Temporal Variations in the Surface Composition of the Icy Galilean Satellites (инг.) // Bulletin of the American Astronomical Society. — 1996. — Т. 28. — С. 1070. — Bibcode: 1996DPS....28.0404D
  36. ↑ Domingue, Deborah L. IEU's detection of tenuous SO2 frost on Ganymede and its rapid time variability (инг.) // Geophys. Res. Lett.. — 1998. — Т. 25. — № 16. — С. 3,117–3,120. — DOI:10.1029/98GL02386 — Bibcode: 1998GeoRL..25.3117D
  37. ↑ McCord, T.B. Non-water-ice constituents in the surface material of the icy Galilelean satellites from Galileo near-infrared mapping spectrometer investigation (инг.) // J. Of Geophys. Res.. — 1998. — Т. 103. — № E4. — С. 8603–8626. — DOI:10.1029/98JE00788 — Bibcode: 1998JGR...103.8603M
  38. ↑ Hibbitts, C.A. Carbon dioxide on Ganymede (инг.) // J.of Geophys. Res.. — 2003. — Т. 108. — № E5. — С. 5,036. — DOI:10.1029/2002JE001956 — Bibcode: 2003JGRE..108.5036H
  39. ↑ Sohl Implications from Galileo Observations on the Interior Structure and Chemistry of the Galilean Satellites (инг.) // Icarus. — 2002. — Т. 157. — № 1. — С. 104–119. — DOI:10.1006/icar.2002.6828 — Bibcode: 2002Icar..157..104S
  40. ↑ Galileo has successful flyby of Ganymede during eclipse. Дата обращения: 19 ғинуар 2008. Архивировано 4 февраль 2012 года.
  41. ↑ Petterson, Wesley A Global Geologic Map of Ganymede (инг.) // Lunar and Planetary Science. — 2007. — Т. XXXVIII. — С. 1098.
  42. ↑ Pappalardo, R.T. The Grandeur of Ganymede: Suggested Goals for an Orbiter Mission (англ.) // Lunar and Planetary Science. — 2001. — Vol. XXXII. — P. 4062. — Bibcode: 2001iaop.work…62P.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

  • Бурба Г. А. Номенклатура деталей рельефа галилеевых спутников Юпитера / Отв. ред. К. П. Флоренский и Ю. И. Ефремов. — Москва: Наука, 1984. — 84 с.

Һылтанмалар үҙгәртергә

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ганимед_(юлдаш)&oldid=1179799» битенән алынған