Ваниҙың археология ҡомартҡылары

Вани-Сит майҙаны (грузин: ნაქალაქარი ვანის), көнбайыш Грузияның Имеретия төбәгенең Вани ҡалаһында убала урынлашҡан археологик ҡатлам. Милли әһәмиәттәге күсемһеҙ мәҙәниәт ҡомартҡыһы исемлегенә индерелгән

Ваниҙың археология ҡомартҡылары
Дәүләт	Грузия
Ваниҙың археология ҡомартҡылары Викимилектә

Нығытмалар һәм ҡорам харабалары, урында етештерелгән һәм ситтән индерелгән керамик әйберҙәр, алтындан яһалған ҡатмарлы эштәрҙең ҡалдыҡтары б.э. тиклем 8 быуаттың беренсе яртыһында Ваниҙың ҡала ултырағы булыуын дәлилләй. Эштәр әлеге ваҡытта Вани археология музейында һәм Тбилисиҙа Симон Канашия музейында күрһәтелә

Урынлашыуы

Вани районы хәҙерге ҡаланың көнбайыш өлөшөндә иҫке сауҙа юлдары сатында урынлашҡан

Археологик тикшеренеүҙәр

Берҙән-бер һаҡланып ҡалған археологик табылдыҡтарҙы 1851 йылда француз академигы Мари-Феликите Броссет теркәй. Унан һуң 1870 йылдарҙа Грузия матбуғатында баҫылып сыҡҡан ҡыҫҡа мәҡәләләр серияһы була. 1889 йылда археологик тикшеренеүҙәрҙе Александр Стоянов етәкләй. Күләмле тикшеренеү эштәрен 1896 йылда һәм 1901 йылдан 1903 йылға тиклем декан Такаишвили башҡара.1936 йылда күп асыштар була. Даими булмаған ҡаҙыныу эштәрен 1947 йылдан 1962 йылға тиклем Нино Хазтария етәкселеге аҫтында үтә. 1966 йылда Археология үҙәге ҡаҙыныу эштәрен яңырта, Отар Лордкипанидзе 2002 йылда үҙе үлгәнгә тиклем тикшеренеү эштәре үткәрә

Үҙенсәлектәре

Эллинистик бронза һын. Тарихы билдәһеҙ.

Вани районында б.э. тиклем 8 быуаттан алып б.э. тиклем 1 быуаттың беренсе яртыһына тиклем дүрт этап билдәләнә.

Беренсе һәм икенсе этабы

Вани тарихы менән бәйле иң боронғо табылдыҡтар был өлкәнең шул ваҡытта ҙур булмаған тораҡ икәнлеген раҫлай. Төҙөлөштәр ағас аҙбарҙарҙан торған. Беренсе фазаға ҡараған ҡатламда һалам эҙҙәре, көршәк ҡалдыҡтары, ҡара төҫкә буялған төрлө хайуандарҙың һындары, шулай уҡ бай ҡәберлектәр табылған .

Өсөнсө этап

Вани тарихының өсөнсө этабы (б.э. тиклем 350 йылдан б.э. тиклем 250 йылдар) ҡулланыла торған матди мәҙәниәттә үҙгәрештәр һиҙелә. Иң мөһим артефакттарҙың береһе булып б.э. тиклем 4 -се йылда табылған быуат мисәте менән ҡулса тора.

Дүртенсе этабы

Вани тарихының дүртенсе этабы б.э. тиклем 250 йылдан б.э. тиклем 47 йылға тиклем була. Был осор Колхис үҙәгенең сағыштырмаса бөлгөнлөккә төшөү осоро: бай кәшәнәләр һәм күп тораҡтар юҡҡа сыға. Вани районы үҙенең башнялары һәм ныҡ ҡапҡалары менән ҡеүәтле оборона диуары булараҡ сығыш яһай. Яҡынса б.э. тиклем 150 йылда ҡаланың ҙур өлөшө юҡҡа сыға. Б.э. тиклем 2 быуат аҙағында биналар йүнәтелә: емереклектәр урынына яңы биналар төҙөлә . Убаның төньяҡ өлөшө оборона ҡоролмаларынан тора, ә террасаның аҫҡы өлөшөндә ҡорам комплексы урынлаша. Ҙур биналар арыҫлан башы менән биҙәлә. Бронзанан эллинистик һындар грек мәҙәниәтенең йоғонтоһо тураһында һөйләй.

Б.э. тиклем 1 быуат уртаһында боронғо Вани ҡалаһы талауға дусар була һәм емерелә. Ҡорамдың ишектәрендә, мозаикалы иҙәндәрендә, алтарында янғын эҙҙәре күренеп тора: диуарҙары нигеҙенән һүтеп алынған, урҙалары күмергә әйләнгән.

Ваниҙы бер ваҡытта ла тергеҙеп булмаған. Рим һәм урта быуат осоро артефакттары айырыла. Миҫал өсөн беҙҙең эраның 200 йылына ҡараған бронза саркофагтағы таланған ҡәберҙе, урта быуат сиркәүенең харабаларын һәм яугирҙең ҡәберен килтерергә мөмкин.

Боронғо атамаһы

Боронғо ҡаланың исеме билдәһеҙ. Ике гипотеза тәҡдим ителә. Нино Хазтарияның ҡарашына ярашлы был беҙҙең эраның беренсе йылы, Колхис ҡалаһы, уның тураһында Рим быуат яҙыусыһы Бөйөк Плиний "Суриум" кеүек телгә ала. Птолемей шулай уҡ Суриумды телгә ала. " Равенна Космография " әҫәрендә Колхис үҙәгендә " Суртум" исемле тораҡ пункт бар. Суртум Родополис һәм Сарапанис ауылдары араһында урынлашҡан, ул яҡынса Вани урыны менән тап килә. Сурис һуҙе шулай уҡ Вани урынында табылған бронза яҙыуҙа күренә.

Әҙәбиәт

• Georgia in antiquity: a history of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC–AD 562. — Oxford University Press. — ISBN 9780198144731.
• (1991) «Vani: An Ancient City of Colchis».