Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты
Ҡалын яҙылыш
| Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты | |
|
| |
| Тип | |
|---|---|
| Тип | |
| Дәүләт | |
| История | |
| Нигеҙләнгән ваҡыты | |
| Бөтөрөлгән ваҡыты | |
| Алдан килеүсе | |
| Дауамсы | |
| Руководство | |
| Рәйес |
Калинин Михаил Иванович (һуңғыһы), ВКП(б) |
| Структураһы | |
.svg)
.svg){kind=small}
Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты (ВЦИК) — 1938 йылға тиклем Советтарҙың Бөтә Рәсәй съезы менән бер рәттән, Рәсәй Совет Республикаһы һәм РСФСР дәүләт власының юғары закондар сығарыусы, күрһәтмә биреүсе һәм контроллек итеүсе органы.
1918 йылдан съезд ҡарарҙарын тормошҡа ашырыу маҡсатында Советтарҙың Бөтә Рәсәй съезы тарафынан һайланған һәм съездар араһындағы осорҙа эшләгән РСФСР-ҙың Халыҡ Комиссарҙары Советы булдырылған[1].
Партияла ҙур абруйға эйә булған беренсе ВЦИК рәйесе Свердлов Я. М. үлгәндән һуң, рәйес вазифаһына кандидатура тураһында мәсьәлә 1919 йылдың 25 мартында РКП (б) Үҙәк Комитеты пленумында ҡарала. Ф. Э. Дзержинский, М. И. Калинин, Н. Н. Крестинский, А. Г. Белобородов, В. И. Невский һәм Көнбайыш өлкәһе өлкә башҡарма комитеты һәм фронты вәкиле Иванов кандидатуралары тәҡдим ителә. Калинин кандидатураһы өсөн 7 тауыш, ҡаршы — 4, тыйылып тороуҙы аңлатҡан — 2 тауыш бирелә[2].
СССР ойошторолғанға тиклем Бөтә Рәсәй ҮБК составына шулай уҡ Украина Социалистик Совет Республикаһы һәм Белоруссия Социалистик Совет Республикаһы вәкилдәре инә, улар Советтарҙың республика съездарында һайлана. IX Бөтә Рәсәй Советтар съезы тарафынан һайланған Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты, Украина һәм Белоруссия вәкилдәренән тыш, Кавказ аръяғы республикаларынан делегаттарҙы индерҙе[3]. 1917 йылдың ноябренән Бөтә Рәсәй Үҙәк башҡарма комитеты сессиялары араһында уның функцияларын Президиум, Бөтә Рәсәй ҮБК-ның оператив органы тормошҡа ашыра[4]. Бөтә Рәсәй Үҙәк башҡарма комитетының 1-15 көнлөк 33 сессияһы үтте. Бөтә Рәсәй ҮБК аппараты Президиумдан, Бюронан һәм 20-гә яҡын бүлектән тора[5].
РСФСР-ҙың яңы Конституцияһы ҡабул ителеүгә бәйле, Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты 1938 йылда бөтөрөлә.
Дөйөм характеристикаһы үҙгәртергә
Бөтә Рәсәй Үҙәк башҡарма комитетының үҙенсәлектәре, уның мөһим идеологы В. И. Ленин билдәләүенсә, ул «парламентаризм уңайлыҡтарын туранан-тура демократия уңайлыҡтары менән берләштерергә, йәғни халыҡ һайлаған вәкилдәр йөҙөндә закондар сығарыу функцияһын да, закондарҙың үтәлешен дә берләштерергә мөмкинлек бирә»[6].
РСФСР дәүләт аппараты аяҡҡа баҫҡан осорҙа дәүләт власы органдары компетенцияһында аныҡ бүленеш булмай. «Совет дәүләте теорияһы, власты бүлеүҙең буржуаз принцибын кире ҡағып, Рәсәй Совет Республикаһы власының ҡайһы бер органдары араһында хеҙмәтте техник бүлеү кәрәклеген таный» тигән нигеҙе быға мөһим сәбәп булып торҙо[7].
Вәкәләттәрҙе бүлеү Советтарҙың VIII Бөтә Рәсәй съезы тарафынан ҡабул ителгән «Совет төҙөлөшө тураһында»ғы ҡарарында ғына билдәләнде[8]. Документҡа ярашлы, закон сығарыу акттарын Бөтә Рәсәй Советтары съезы, Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты, Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумы һәм Халыҡ Комиссарҙары Советы нәшер иткән. Советтар съезының икенсе ҡарары менән Хеҙмәт һәм оборона советы (СТО) акттары ведомстволар, төбәк һәм урындағы органдар өсөн мотлаҡ тип танылды[9].
Граждандар һуғышы һәм сит ил интервенцияһы шарттарында, теге йәки был хәл тиҙ арала ҡарар ҡабул итеүҙе һәм закондар сығарыуҙы талап иткәнлектән, бик күп закон акттары һәм ҡайһы бер функциялар ҡабатланды. 1918 йылда РСФСР Конституцияһының аныҡ формалаштырылған Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетының Бөтә Рәсәй Советтар съезы алдында, Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумының Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты алдында, Халыҡ Комиссарҙары Советының Бөтә Рәсәй Советтары съезы алдында яуаплылығы һөҙөмтәһендә, закондар сығарыу органдарының күп булыуы РСФСР закондар сығарыу базаһына коллизия индермәне[10].
1925 йылдың майында Бөтә Рәсәй Үҙәк башҡарма комитеты, Д. И. Курский, Н. В. Крыленко, В. А. Аванесов, А. С. Енукидзе, П. И. Стучка һәм башҡалар составында Конституция комиссияһын төҙөп, РСФСР Конституцияһын (1925 йылдың майында XII Бөтә Рәсәй Советтар съезы тарафынан раҫлана) әҙерләй. Конституция РСФСР-ҙың үҙәк һәм урындағы дәүләт власы һәм идара итеү органдары системаһын: Бөтә Рәсәй Советтар съездарын, Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетын, уның Президиумын, Халыҡ Комиссарҙары Советын, наркоматтар системаһын тулыһынса раҫлай.
1925 йылдан 1937 йылға тиклем Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты аппараты түбәндәге структураға эйә булған:
- бүлектәр
- Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумы секретариаты
- Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Рәйесенең ҡабул итеү бүлмәһе.
Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумы эргәһендә бер нисә дөйөм республика органы (матбуғатта — комиссиялар, комитеттар, идаралыҡтар) була. Уларҙың ҡайһы берҙәре Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеттары функцияларын башҡарған, башҡалары тар спецификаға: РСФСР составына ингән халыҡтарҙың милли ҡоролошо, мәҙәни төҙөлөшө мәсьәләләре, хеҙмәтсәндәрҙең тормош кимәлен яҡшыртыу бурыстары һәм ҡайһы бер тәғәйен халыҡ-хужалыҡ мәсьәләләрен хәл итеү буйынса (Законлаштырыуҙар Йыйынтығы мәғлүмәттәре буйынса, 1922, 69-сы һан, 902-се статья) йүнәлтелгән.
1922 йылда составы Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумы тарафынан тәғәйенләнгән РСФСР Юғары Суды ойошторола. 1933 йылдың июнендә РСФСР Прокуратураһы ойошторолғандан һуң, РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советынан, Юстиция Халыҡ Комиссариатынан һәм СССР прокурорынан тыш (Закондар Йыйынтығы мәғлүмәттәренә ярашлы, 1934, 1-се һан, 2-се статья), шулай уҡ РСФСР прокуроры Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетына буйһона.
С. С. Войтиков фекеренсә, Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумы рәйесе вазифаһына М. И. Калинин һайланғас, вазифа таҙа декоратив төҫ ала, ә Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты формаль, реаль власҡа эйә булмаған органға әүерелә[11].
РСФСР-ҙың яңы Конституцияһына (1937) ярашлы, РСФСР дәүләт власының юғары органы тип РСФСР-ҙың Юғары Советы иғлан ителә.
Составы үҙгәртергә
1917 йылдың 27 октябрендә (9 ноябрендә) Эшсе һәм һалдат депутаттары Советының Икенсе съезында һайланған Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты 101 кешенән торған. Улар араһында 62 большевик, 29 һул эсер, 6 меньшевик-интернационалист, 3 украин социалисы һәм 1 эсер-максималист була.
1917 йылдың ноябрендә Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты менән Крәҫтиән депутаттары Советы съезының Башҡарма комитеты берләшә. Берләштерелгән Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетына крәҫтиән Башҡарма комитетының 108 ағзаһы: 82 һул эсер, 16 большевик, 3 эсер-максималист, 1 меньшевик-интернационалист, 1 анархист һәм 5 «башҡалар» инә. Һөҙөмтәлә Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты составында һул эсерҙар большевиктарға ҡарағанда күберәк булып сыға. Әммә июндә үк ҡабул ителгән ҡарарға ярашлы, Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты составына өҫтәмә рәүештә 80 армия вәкиле, 20 флот вәкиле һәм 50 профсоюз вәкиле индерелә. Шулай итеп, 25 ноябрҙән Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетында большевиктар йәнә күпселекте тәшкил итә.
1918 йылдың ғинуарында Эшсе, һалдат, крәҫтиән һәм казак депутаттары советтарының III Бөтә Рәсәй съезы 326 кешенән торған Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетын һайлай, улар араһында 169 большевик, 132 һул эсер, 5 эсер-максималист, 5 уң эсер, 4 анархист, 4 меньшевик-интернационалист, 2 меньшевик була (Ф. Дан һәм Ю. Мартов).[12]
1918 йылдың 14 июнендә уң эсерҙар һәм меньшевиктар Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетының сираттағы составынан контрреволюционерҙар булараҡ сығарыла.
Эшсе, һалдат, Крәҫтиән һәм Казак депутаттары советтарының V Бөтә Рәсәй съезы йомғаҡтары буйынса Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетынан һул эсерҙарҙы сығарыу тураһында ҡарар ҡабул ителә.
Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетының артабанғы составтарында (күп партиялылыҡ ҡалдыҡтары илдә тулыһынса бөтөрөлгәнсе) ҡайһы берҙә башҡа партияларҙың айырым вәкиллеге рөхсәт ителә.
Закондар сығарыу эшмәкәрлеге үҙгәртергә
Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты закон проекттарын әүҙем әҙерләй һәм ҙур күләмле закон акттары сығара.
Мәҫәлән, түбәндәге документтар Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты (ВЦИК) тарафынан әҙерләнгән һәм ҡабул ителгән:
- «Ҡатламдарҙы һәм гражданлыҡ чиндарын юҡ итеү хаҡында» Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты, РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советының 1917 йылдың 10 ноябре Декреты[13]
- 1917 йылдың 14 декабрендәге «Банктарҙы национализациялау тураһында»ғы Декрет[14]
- 1917 йылдың 18 декабрендәге «Гражданлыҡ никахы, балалар һәм йорт акттары кенәгәһен алып барыу тураһында»ғы Декрет[15] и Декрет «о расторжении брака» от 19 декабря 1917 года[16]
- 1917 йылдың 22 декабрендәге «Ауырыу осрағына страховкалау тураһында»ғы ДекретДекрет ВЦИК от 22.12.1917 «О страховании на случай болезни» Правовая библиотека на Lawru.Info. Дата обращения: 3 май 2015. Архивировано из оригинала 6 март 2016 года. 2016 йыл 6 март архивланған.</ref>
- 1917 йылдың 29 декабрендәге «Дәүләт нәшриәте тураһында» Декреты[17]
- «Дәүләт власы функцияларын үҙләштерергә маташыуҙарҙы революцияға ҡаршы эш тип таныу тураһында» ҡарары 1918 йылдың 5 ғинуарында сығарыла.[18]
- 1918 йылдың 6 ғинуарындағы «Ойоштороу йыйылышын таратыу тураһында» декреты[19]
- 1918 йылдың 21 ғинуарындағы «Дәүләт займдарын бөтөрөү тураһында» декреты
- 1918 йылдың 27 апрелендәге «Мираҫты бөтөрөү тураһында»ғы декреты
- 1918 йылдың 7 мартындағы 2-се «Суд тураһында»ғы декреты
- 1918 йылдың 20 авгусындағы «Ҡалаларҙа күсемһеҙ милеккә хоҡуҡтарҙы бөтөрөү тураһында»ғы декрет[20]
- 1918 йылдың 16 сентябренән Гражданлыҡ хәле акттары, никах, ғаилә һәм опекунлыҡ хоҡуғы тураһындағы закондар кодексы
- 1922 йылдың 9 ноябрендәге Хеҙмәт тураһында закондар кодексы
- РСФСР-ҙың 1922 йылдың 22 майындағы Енәйәт-процессуаль кодексы
- РСФСР-ҙың 1922 йылдың 1 июнендәге Енәйәт кодексы, РСФСР-ҙың 1926 йылдың 22 ноябрендәге Енәйәт кодексы
- РСФСР-ҙың 1924 йылдың 16 октябрендәге Холоҡ төҙәтеү-хеҙмәт кодексы һәм РСФСР-ҙың 1933 йылдың 1 авгусындағы Хоҡуҡи-хеҙмәт кодексы — ИТК (ҡылған енәйәттәр өсөн язаларҙы үтәү өлкәһендә хоҡуҡ мөнәсәбәттәрен көйләүсе норматив-хоҡуҡи акттар йыйынтығы)
һ.б.
Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты (ВЦИК) рәйестәре үҙгәртергә
- Чхеидзе Николай Семенович (1917 йылдың 24 июне (7 июле) — 1917 йылдың 27 октябре (9 ноябре) (йәмәғәт ойошмаһы башлығы булараҡ)
- Каменев Лев Борисович (1917 йылдың 27 октябре (9 ноябре) — 1917 йылдың 8 (21) ноябре) (власть органы булараҡ ВЦИК-тың беренсе башлығы)
- Свердлов Яков Михайлович (1917 йылдың 8 (21) ноябре — 1919 йылдың 16 марты)
- Владимирский Михаил Фёдорович (1919 йылдың 16 марты — 30 марта 1919 йылдың 30 марты) (ВЦИК рәйесе бурысын ваҡытлыса башҡарыусы)
- Калинин Михаил Иванович (1919 йылдың 30 марты — 1938 йылдың 15 июле)
ВЦИК секретарҙары үҙгәртергә
- Аванесов Варлаам Александрович (Мартиросов Сурен Карпович) (10(11).1917 — 1918) (1884—1930)
- Енукидзе Авель Сафронович (7.1918 — 12.1922) (1877—1937)
- Серебряков Леонид Петрович (1919—1920) (1888—1937)
- Залуцкий Пётр Антонович (1920—1922) (1887—1937)
- Томский (Ефремов) Михаил Павлович (12.1921 — 12.1922) (1880—1936)
- Сапронов Тимофей Владимирович (12.1922 — 1923) (1887—1937)
- Киселёв Алексей Семёнович (1924—1937) (1879—1937)
Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумы үҙгәртергә
1917 йылдың 2 ноябрендә Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты ултырышында даими эшләүсе оператив власть органы сифатында ойошторолған. Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты эштең сессия тәртибенә күскәндән һуң, сессиялар араһында эшләүсе юғары власть органына әүерелгән. Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумы тураһындағы Конституция положениеһы 1919 йылдың 9 декабрендә үткән VII Советтар съезының «Совет төҙөлөшө тураһында» декреты менән нығытылған. Уға ярашлы, Президиум Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты ултырыштарына етәкселек иткән, уларға материалдар әҙерләгән, декрет проекттарын Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты пленумы ҡарауына индергән, ҡарарҙарының үтәлешен күҙәткән. 1920 йылдың 29 декабрендә VIII Советтар съезының «Совет төҙөлөшө тураһында» декреты менән Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумына өҫтәмә рәүештә РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарарҙарын бөтөрөү, Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты исеменән ҡарарҙар сығарыу һәм административ-хужалыҡ бүлеү мәсьәләләрен хәл итеү хоҡуғы бирелә.
1925 йылда РСФСР Конституцияһы буйынса Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты Президиумы Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты сессиялары араһында РСФСР-ҙың юғары закондар сығарыу, күрһәтмә биреү һәм контроллек итеү органы була. Сираттағы саҡырылыш Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һайланған. 1938 йылдың 3 декабрендә бөтөрөлә.
- ↑ Конституция РСФСР 1918-го года, ст. 35: «Всероссийский Центральный Исполнительный Комитет Советов образует Совет Народных Комиссаров для общего управления делами Российской Социалистической Федеративной Советской Республики и отделы (Народные Комиссариаты) для руководства отдельными отраслями управления».
- ↑ Протокол заседания пленума ЦК РКП(б) 25.03.1919 // Известия ЦК КПСС — 1989 № 12 — С.133.
- ↑ «Съезды Советов РСФСР в резолюциях и постановлениях». М., 1939, стр. 203.
- ↑ 03468. Дата обращения: 21 август 2007. Архивировано из оригинала 3 сентябрь 2019 года.
- ↑ «Избран ВЦИК I созыва» 2014 йыл 19 декабрь архивланған. «На заседании ВЦИК 22 июня (5 июля) 1917 г. была утверждена его внутренняя структура. В аппарат ВЦИК входили Президиум, Бюро и около 20 отделов».
- ↑ В. И. Ленин. Полное собрание сочинений, т. 34, стр. 304—305.
- ↑ П. Стучка. Учение о государстве и Конституции РСФСР. П., 1922, стр. 197—198.
- ↑ Постановление VIII Всероссийского Съезда Советов от 23 декабря 1920 г. «О советском строительстве». Дата обращения: 12 февраль 2011. Архивировано 4 март 2016 года.
- ↑ Съезды Советов Союза ССР, союзных и автономных советских социалистических республик. Сб. док. 1917—1937 гг. Т. 1. М., Госюриздат, 1959, стр. 141—142, 147—148.
- ↑ Советские конституции. Справочник. М., Госполитиздат, 1963, стр. 138—140.
- ↑ Войтиков С. С. Из истории российского «парламента» эпохи диктатуры Ленина (рус.) // Новый исторический вестник : Журнал. — 2012. — № 32. — С. 37—48. — ISSN 2072-9286.
- ↑ Логинов В. Т. «Председатель Совнаркома» 2016 йыл 2 апрель архивланған. // Логинов В. Т. Неизвестный Ленин
- ↑ Декрет ВЦИК, СНК РСФСР от 10.11.1917 «Об уничтожении сословий и гражданских чинов» Правовая библиотека на Lawru.Info. Дата обращения: 3 май 2015. Архивировано из оригинала 29 июнь 2015 года. 2015 йыл 29 июнь архивланған.
- ↑ Декрет ВЦИК от 14.12.1917 «О национализации банков» Правовая библиотека на Lawru.Info. Дата обращения: 3 май 2015. Архивировано из оригинала 22 июль 2017 года. 2017 йыл 22 июль архивланған.
- ↑ Декрет ВЦИК, СНК РСФСР от 18.12.1917 «О гражданскомъ браке, о детяхъ и о веденіи книгъ актовъ состоянія» Правовая библиотека на Lawru.Info. Дата обращения: 3 май 2015. Архивировано из оригинала 6 март 2016 года. 2016 йыл 6 март архивланған.
- ↑ Декрет ВЦИК от 19.12.1917 «О расторжении брака» Правовая библиотека на Lawru.Info. Дата обращения: 3 май 2015. Архивировано из оригинала 5 март 2016 года. 2016 йыл 5 март архивланған.
- ↑ Декрет ВЦИК от 29.12.1917 «О государственном издательстве» Правовая библиотека на Lawru.Info. Дата обращения: 3 май 2015. Архивировано из оригинала 16 сентябрь 2016 года. 2016 йыл 16 сентябрь архивланған.
- ↑ Постановление ВЦИК «О признании контр-революционным действием всех попыток присвоить себе функции государственной власти». Дата обращения: 3 май 2015. Архивировано 4 март 2016 года.
- ↑ Декрет ВЦИК от 06.01.1918 О роспуске Учредительного Собрания(недоступная ссылка)
- ↑ Декрет ВЦИК «Об отмене прав частной собственности на недвижимости в городах». Дата обращения: 3 май 2015. Архивировано 4 март 2016 года.