Википедия

Боронғо һинд-европа халҡы

энеолит һәм иртә бронза быуатында тәү боронғо илендә, яҡынса 6 мең йыл элек йәшәүсе боронғо һинд-европа телен йөрөтөүселәр

Боронғо һинд-европа халҡы — энеолит һәм иртә бронза быуатында тәү һинд-европалыларҙың боронғо илендә, яҡынса алты мең йыл элек йәшәгән боронғо һинд-европа телендә һөйләшкән халыҡ.

Боронғо һинд-европа халҡы
Барлыҡҡа килгән East European forest steppe[d] һәм Кесе Азия
Тәртип буйынса һуңыраҡ килеүсе индоевропейцы[d]
Ҡулланылған тел праиндоевропейский язык[d]
Эра Неолит
"Ҡурған гипотезаһы"на ярашлы, һинд-европа миграцияһы. Алһыу төҫ менән фаразланған тыуған илдәре билдәләнгән (һамар мәҙәниәте, среднестогов мәҙәниәте), ҡыҙыл менән — б. э. т. III мең йыллыҡ уртаһына таралыуы һәм һәм ҡыҙғылт һары төҫтә — б. э. т. I мең йыллыҡ уртаһына таралыуы

Һинд-Европа халыҡтарының уртаҡ лексиконы уның тәүгеләрҙән булып аттарҙы ҡулға эйәләштергән һәм тәүҙә бик ҙур тотош, һуңыраҡ еңел сымлы тәгәрмәсле арбаларҙы йөрөү өсөн файҙаланған хәрби күсмә халыҡ булыуын раҫлай. Тәгәрмәс һәм арба кеүек технологияларҙы ҡулланып, уларҙың тоҡомдары — һинд-европалылар — Евразияның иҫ киткес киңлектәрендә йәшәргә мөмкинлек алған. Боронғо һинд-европа халҡының үҙатамаһы билдәһеҙ.

Йәмғиәте үҙгәртергә

Сағыштырма-тарихи тел ғилеме мәғлүмәттәре боронғо һинд-европа халҡы тураһында патриархаль йәмғиәт булараҡ һөйләргә мөмкинлек бирә, уның төп шөғөлө малсылыҡ, бигерәк тә эре мөгөҙлө мал үрсетеү булған. Кешенең байлығы уның милке иҫәбе менән иҫәпләнгән (күп кенә һинд-европа телдәрендә аҡса һәм мал билдәләү өсөн терминдар туғандаш). Тәүҙә һигеҙ һанлы системаһы файҙаланылыуы ихтимал[1], ваҡыт үтеү менән ул унлаған һанлыға алмаштырылыуы ихтимал (күп һинд-европа телдәрендә «туғыҙ» һаны яңғырашы яғынан «яңы» сифатына оҡшаш).

Жорж Дюмезиль өс функция теорияһын тәҡдим итә[2][3], уға ярашлы боронғо һинд-европа йәмғиәте функциональ яҡтан өс ҡатламға — ҡанбабалар (брахмандар), хәрби (кшатрийҙар) һәм игенселек (урта вайштар) ҡатламына бүленә. Дюмезилдең эшен дауам итеүсе шәкерттәре был тезисты төрлө боронғо һинд-европа халыҡтарының социаль ойошмаһында раҫланыуын күрә (мәҫәлән, Геродоттың скиф йәмғиәтенең өс өлөштән торған төҙөлөшө тураһындағы хикәйәһе). Т. Гамкрелидзе һәм Вячеслав Иванов Дюмезиль теорияһына ҡаршы һинд-Европа социаль ойошмаһының дуалистик принцибын тәҡдим итә[4].

Диндәре үҙгәртергә

Боронғо һинд-европа дине — политеизм, ул күк йөҙөнән сым тәгәрмәсле арбала йөрөгән һәм күк күкрәтеп йәшенле ямғырҙар яуҙырған юғары «бог-громовержец»ҡа «күк күкрәтеүсе алла»ға («бог-громовержец»ҡа) табыныуға нигеҙләнгән. Изге йолаларҙы башҡарыу өсөн яуаплы ҡанбабаларҙың махсус кастаһы булғандыр, моғайын, был йолаларҙы башҡарғанда галлюциноген эсемлек (хаома, сома һ. б.) ҡулланыу ойошторолғандыр тип иҫәпләнә.

Өс функция теорияһына ярашлы, һәр каста үҙенең илаһтарын тәҡдим итә: жрецтар — язалаусы алла-судья (Зевс — Юпитер — Один — Перун — Пяркунас — Митра — Варуна), яугирҙар — һуғыш аллаһы (Тор — Марс — Арес — Индра), ә игенселәр — уңдырышлылыҡ аллаһы (Фрейр — Квирин — Велес). Һинд-Европа халыҡтарының күбеһенә шулай уҡ илаһи игеҙәктәр фигуралары бәйләнгән ат культы хас.

Гамкрелидзе Тамаз Валерианович һәм Иванов Вячеслав Всеволодович[4], игеҙәктәр культында һәм игеҙәктәр инцесты тураһында мифта, шулай уҡ пандавтар һәм кауравтарҙың дошманлығы тураһында мифта ("Махабхарата"ның төп сюжеты), пантеонды бер-береһенә ҡапма-ҡаршы ҡуйылған ике төркөмгә бүлеп күҙаллауҙа (Һиндостанда ҡыҙҙар һәм асурҙар, Иранда дейеүҙәр һәм аһурҙар, Скандинавияла вандар һәм астар, шулай уҡ Грецияла күпмелер олимп аллалары һәм титандар) боронғо һинд-европа халҡы ырыу-ҡәбилә йәмғиәтенең дуаль ойошторолоуы тураһындағы таныҡлыҡтарҙы, уның идеологик сағылышын һәм аңлатмаһын күргән.

Археологик интерпретациялар үҙгәртергә

Ттикшеренеүселәр, төрлө гипотезаларға яраштырып, боронғо һинд-европа халҡы менән тиңләштергән археологик мәҙәниәттәр[5]:

  • Гребеников мәҙәните (б. э. т. 7000—5500) — Павленко Юрий Витальевич
  • Чаталһөйүк мәҙәниәте (б. э. т. 6800—5500) — Гамкрелидзе Тамаз Валерианович, Иванов Вячеслав Всеволодович, Дьяконов Игорь Михайлович, Сафронов Владимир Александрович
  • Буг-Днестр мәҙәниәте (б. э. т. 5500—4800) — Генинг Владимир Фёдорович, Горнунг Борис Владимирович, Даниленко Валентин Николаевич, Павленко Ю. В.
  • Старчев-Криш мәҙәниәте (б. э. т. 5000—4500) — Горнунг Б. В.
  • Ҡырым мәҙәниәте (б. э. т. 4900—3400) — Даниленко В. Н., Павленко Ю. В.
  • Сур-днепр мәҙәниәте (б. э. т. 4900—3800) — Даниленко В. Н., Павленко Ю. В.
  • Азов-днепр мәҙәниәте (б. э. т. 4900—4500) — Генинг В. Ф., Даниленко В. Н., Павленко Ю. В.
  • Мариуполь этно-культура дөйөмлөгө: Днепр, Түбәнге Дон, Һамар, Каспий буйы, Верёвкин төркөмө (б. э. т. 4300—3800) — Васильев Игорь Борисович, Отрощенко Виталий Васильевич, Павленко Ю. В.
  • Һыҙатлы-таҫмалы мәҙәниәт керамикаһы (б. э. т. 4500—4000) — Гойслер О., Даниленко В. Н., Сафронов В. А.
  • Винч мәҙәниәте (б. э. т. 4400—3500) — Горнунг Б. В., Даниленко В. Н., Сафронов В. А.
  • Боян-Марица мәҙәниәте (б. э. т. 4390—4100) — Горнунг, Б. В., Даниленко В. Н.
  • Днепр-донецк мәҙәниәте (иртә этап) (б. э. т. 4200—3800) — Генинг В. Ф.
  • Струмель-Дубеч тибы (б. э. т. 4000—3500) — Даниленко В. Н.
  • Гумельница мәҙәниәте (б. э. т. 4000—3000) — Горнунг Б. В., Даниленко В. Н., Сафронов В. А.
  • Лендьель (археологик мәҙәниәт) (б. э. т. 4000—2700) — Сафронов В. А.
  • Триполье мәҙәниәте (б. э. т. IV—II мең йыллыҡ) — Горнунг Б. В., Даниленко В. Н.

Антропологияһы үҙгәртергә

Боронғо һинд-европа халҡы европеоид расаһына ҡараған.

Ареалы үҙгәртергә

Һинд-европалыларҙың боронғо төйәге — һинд-европеистиканың иң бәхәсле мәсьәләләренең береһе, уны хәл итеү лингвистика һәм археология мәғлүмәттәрен дөйөм тикшереүҙе талап итә. Тел мәғлүмәттәре боронғо һинд-европа телендә снег, бук һәм лосось мәғәнәләрен аңлатҡан һүҙҙәрҙең, йылҡы үрсетеү менән бәйле бик күп терминдарҙың булыуын, әммә море һәм уға бәйле төшөнсәләрҙең булмауын күрһәтә. Был боронғо һинд-европалыларҙың боронғо төйәге материктың төпкөлөндә булыуы хаҡында һөйләй.

XIX быуаттың башында тәүге һинд-европеистарына санскрит һәм боронғо фарсы текстары йоғонто яһаған — уны Иранда, Гималайҙа йәки туранан-тура Һиндостан субконтинентында урынлаштырғандар[6]. Һуғышҡа тиклемге әҙәбиәттә һөмбашлы һәм бук аргументтар нигеҙендә ғәҙәттә Европаның төньяғы (Көньяҡ Скандинавия һәм төньяҡ Германия) урынлашҡан, шул уҡ ваҡытта герман халҡын милләтселәр таҙа арийҙар тип таныған (ысынында иһә үҙҙәрен арий тип фәҡәт һинд-иран халыҡтары ғына йөрөткән).

Хәҙерге ваҡытта бер нисә теория бар, уларҙан күбеһенсә 1956 йылда литва тикшеренеүсеһе Мария Гимбутас тәҡдим иткән «ҡурған гипотезаһы» киң таралған. Уның фаразлауынса, һинд-европалыларҙың боронғо төйәге — среднестогов мәҙәниәте, хвалын һәм соҡор мәҙәниәттәре үҫешкән (һинд-европалыларҙың тыуған ере Рәсәйҙең көньяғында Ҡара диңгеҙ далалары 1886 йылда уҡ немец лингвисы Отто Шрадер тарафынан урынлаштырылған). Аҡрынлап һинд-европалыларҙың төрлө тармаҡтары ата-бабалары төйәгенән көньяҡҡа, көнсығышҡа, көнбайышҡа һәм төньяҡҡа күсенгән. Башланғыс ареалды барыһынан да оҙағыраҡ балт һәм славяндарҙың ата-бабалары биләгән[7]. Днепр-Донецк мәҙәниәте вәкилдәренең боронғо һинд-европа телендә һөйләшеүе күҙаллана[8][9].

Балтик-ҡара диңгеҙ гипотезаһында мезолитта уҡ (б. э. т. 8500 — 5000 йылдар) боронғо һинд-европа халҡы Балтик һәм Ҡара диңгеҙҙәр араһында ҙур территориялар биләүен күҙаллай[10].

Балҡан гипотезаһы боронғо европалыларҙың боронғо төйәген Балҡан ярымутрауына һәм Үҙәк Европаға урынлаштыра һәм уларҙы һыҙыҡлы-таҫма керамика мәҙәниәте менән тиңләштерә[11].

Колин Ренфрю менән билдәләнгән Анатолия гипотезаһына ярашлы, боронғо һинд-европа теле ғәҙәттәгенән алдараҡ, б. э. т. VII—VI мең йыллыҡта Анатолияла (һинд-европа халҡы йәшәгән тораҡ тип Чаталһөйүк һанала) булған, ә Европала һинд-европалыларҙың нәҫеле Анатолиянан Көньяҡ-Көнсығыш Европаға күсеп ултырыуы менән бәйле[12].В. В. Шеворошкин яҡлаған[13].

Әрмән гипотезаһы буйынса, боронғо һинд-европа теле Әрмән таулығында барлыҡҡа килгән. Академиктар Т. В. Гамкрелидзе һәм В. В. Иванов хеҙмәттәрендә сағылыш таба.

Бөгөн боронғо һинд-европа халҡының боронғо тыуған иле урынлашыуы тураһында төп конкуренцияға һәләтле гипотезалары булып[14][15]:

  • Көнсығыш Европа йәки «дала», «ҡурғанлы» (лингвистар А. Шлейхер, О. Шрадер 1890[16], Теодор Бенфей, Тадеуш Сулимирский 1968[17]; археологтар Э. Вале, Г. Чайлд 1926[18], М. Гимбутас, Дж. П. Мэллори 1989)[19].
  • Төньяҡ-Үҙәк Европа (лингвистар Л. Гейгер, Ю. Покорный, Г. Хирт, Ф. Шпехт, Г. Дечи һәм Дж. Крюгер 2000[20][21]; археологтар, антропологтар һәм тарихсылар К. Пенка, К. Мух 1902[22], Г. Косинна, Г. Швантес, Л. С. Клейн 2010)[23][24][25])
  • Көньяҡ-Үҙәк Европа йәки «Балҡан гипотезаһы» (лингвистар Джакомо Девото 1962[26], Дьяконов Игорь Михайлович 1982[27][28][29]; археологтар П. Боск-(и-)Жимпера 1960[30], Хенкен Хью, Янош Маккаи 1991[31][32])
  • Яҡын Көнсығыш, көнбайыш Анатолия йәки Алғы Азия «әрмән» (лингвистар М. Мюллер, Т. В. Гамкрелидзе һәм Вячеслав Всеволодович Иванов 1984[33]; археологтар Колин Ренфрю 1987[34], Долуханов Павел Маркович 1984[35], Звелебил Марек 1988[36][37][38])
  • «Киң боронғо тыуған ил» теорияһы (бөтә Европа йәки уның әһәмиәтле өлөшө) (лингвистар Трубецкой Николай Сергеевич, Г. Краэ, В. П. Шмид]]; археологтар һәм тарихсылар Герберт Кюн, Конрад Яжджевский, Лотарь Килиан 1983[39], Андреас Хойслер 1985[40], Л. Л. Зализняк, С. В. Конча]]), В. А. Сафронов теорияһы 1989[41], төньяҡ-Үҙәк Европа, көньяҡ Үҙәк Европа, Көнсығыш Европа һәм бер ни тиклем көнбайыш Анатолия гипотезаһы һыҙаттарын берләштерә[25]
  • Е. Н. Черныхтың «циркумпонтий сығанағы» теорияһы 1987[42][43], ул Көнсығыш Европа һәм Яҡын Көнсығыш гипотезалары концепцияларын берләштергән.
Соҡор мәҙәниәте әйберҙәре
Дәүләт Эрмитажы коллекцияһынан
 
 
 
 

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. ↑ Indo-European Numerals 2019 йыл 30 март архивланған. (ed. Jadranka Gvozdanović). Walter de Gruyter, 1992. ISBN 9783110113228. P. 13.
  2. ↑ Медведев А. П. В поисках древнейших социальных структур индоевропейцев (к 100-летию Ж. Дюмезиля) 2017 йыл 8 август архивланған. // Вестник ВГУ. Серия 1, Гуманитарные науки. 1997. № 2. С. 99—113.
  3. ↑ Элиаде М. Трехсоставная индоевропейская идеология // История веры и религиозных идей. Том первый. Глава VIII. § 63.(недоступная ссылка)
  4. ↑ 4,0 4,1 Гамкрелидзе Т. В., Иванов Вяч. Вс. Индоевропейский язык и индоевропейцы. Тб., 1984. с.776—779
  5. ↑ Історичний атлас України. Найдавніше минуле. Русь (Київська держава, Галицько-Волинська держава).— К.: Вид-о «Мапа», 2010.-с.61.-300 с. ISBN 978-966-8804-24-3
  6. ↑ Anthony D. W. The Horse, the Wheel and the Language. — Princeton — Oxford: Princeton University Press, 2007. — P. 9—10. — ISBN 978-0-691-05887-0.
  7. ↑ «The Indo-Europeans who remained after the migrations became speakers of Balto-Slavic 2011 йыл 8 июнь архивланған.» (Фредерик Кортландт).
  8. ↑ Кузьмин А. Г., Из предыстории народов Европы. Дата обращения: 3 ғинуар 2011. Архивировано 23 февраль 2010 года.
  9. ↑ J.P.Mallory. In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology and Myth. Thames and Hudson, 1989. P.197.
  10. ↑ Adams D. Q., Mallory J. P. Encyclopedia of Indo-European culture. — London: Fitzroy Dearborn Publishers, 1997. — P. 297. — ISBN 978-1-884-96498-5.
  11. ↑ Adams D. Q., Mallory J. P. Encyclopedia of Indo-European culture. — London: Fitzroy Dearborn Publishers, 1997. — P. 298—299. — ISBN 978-1-884-96498-5.
  12. ↑ Adams D. Q., Mallory J. P. Encyclopedia of Indo-European culture. — London: Fitzroy Dearborn Publishers, 1997. — P. 297—298. — ISBN 978-1-8849-6498-5.
  13. ↑ Shevoroshkin V. Indo-European Homeland and Migrations // Folia Linguistica Historica. — 1986. — Т. VII. — № 2. — С. 243.
  14. ↑ Клейн Л. С. Происхождение индоевропейцев и археология // Культуры степной Евразии и их взаимодействие с древними цивилизациями. Кн. 2. Материалы международной научной конференции, посвященной 110-летию со дня рождения выдающегося российского археолога Михаила Петровича Грязнова. — СПб.: ИИМК РАН, «Периферия», 2012. — С. 25—27. — ISBN 978-5-906168-01-6-2.
  15. ↑ А.К. Где находилась прародина индоевропейцев? Новые данные генетики. Антропогенез.РУ (19 февраль 2015). — «Главные конкурирующие гипотезы – ближневосточная (Гамкрелидзе, Иванов, 1984), западноанатолийская (Renfrew, 1987) и центральноевропейская (Дьяконов, 1982; Клейн, 2010). Теория В.А. Сафронова (1989) сочетает черты анатолийской и центральноевропейской гипотез, к ней близок поздний вариант теории К. Ренфрю.» Дата обращения: 12 сентябрь 2015. Архивировано 25 сентябрь 2015 года.
  16. ↑ Schrader O. Prehistoric antiquities of the Aryan peoples: a manual of comparative philology and the earliest culture / Trans. by Frank Byron Jevons, From the 2d rev. & enl. German ed. with the sanction and co-operation of the author. — L.: Charles Griffin & Co., 1890. — xv, 486 p.
  17. ↑ Sulimirski T. Corded Ware and Globular Amphorae North-East of the Carpathians. — L.: Athlone P., 1968. — xxiii, 227 p.
  18. ↑ Childe V. G. The Aryans: A Study of Indo-European Origins. — London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co. Ltd.; New York: Alfred A. Knopf, Inc., 1926. — xiii, 221 p. — (History of civilization, Pre-history and antiquity).
  19. ↑ Mallory J. P. The Indo-European homeland problem // In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology and Myth. — L.: Thames and Hudson, 1989. — P. 143—184. — 288 p. — ISBN 0-500-27616-1.
  20. ↑ Decsy G., Krueger J. R. The Linguistic Identity of Europe: in 2 Pt.. — Bloomington, IN: Eurolingua, 2000. — 262 (Pt. 1) + 268–507 (Pt. 2) p. — (Transworldidentity research series 4). — ISBN 0-931-92265-8, ISBN 0-931-92267-4.
  21. ↑ Осипова О. А. Рецензия на книгу: Decsy G., Krueger J. R. The Linguistic Identity of Europe. Eurolingua. Bloomington, Indiana, 2000. P. 1, 2. 507 p. // Вестник Томского государственного педагогического университета. — 2004. — Вып. 1 (38): Серия: гуманитарные науки (филология). — С. 91. — ISSN 1609-624X.
  22. ↑ Much M. Die Heimat der Indogermanen im Lichte der urgeschichtlichen Forschung. — Berlin: Verlag von Herman Costenoble, 1902. — 311, [1] S.
  23. ↑ Клейн Л. С. Время кентавров: Степная прародина греков и ариев. — СПб.: Евразия, 2010. — 496 с. — ISBN 978-5-8071-0367-3.
  24. ↑ Клейн Л. С. Происхождение индоевропейцев и археология // Культуры степной Евразии и их взаимодействие с древними цивилизациями. Кн. 2. Материалы международной научной конференции, посвященной 110-летию со дня рождения выдающегося российского археолога Михаила Петровича Грязнова. — СПб.: ИИМК РАН, «Периферия», 2012. — С. 25—34. — ISBN 978-5-906168-01-6-2.
  25. ↑ 25,0 25,1 Шер Я. А. Кентавры, единороги, драконы и другие мифологические персонажи (о книге Л. С. Клейн. Время кентавров. Степная прародина греков и ариев. – СПб, Евразия, 2010. – 496 с., илл. цв. 32 с.). // Вестник Кемеровского государственного университета. — 2011. — В. 2 (46). — С. 206. — ISSN 2078-8975. Архивировано из первоисточника 17 ноябрь 2015.
  26. ↑ Devoto G. Origini indeuropee. — Firenze: Sansoni, 1962. — xii, 521 с. — (Origines; Istituti italiano di preistoria e protostoria).
  27. ↑ Дьяконов И. М. О прародине индоевропейских диалектов // Вестник древней истории. — 1982. — № 3 (161). — С. 3—30.
  28. ↑ Дьяконов И. М. О прародине индоевропейских диалектов // Вестник древней истории. — 1982. — № 4 (162). — С. 11—25.
  29. ↑ Diakonoff I. On the Original Home of the Speakers of Indo-European // Journal of Indo-European Studies. — 1985. — Vol. 13. — P. 92—174.
  30. ↑ Bosch-Gimpera P. El Problema Indoeuropeo. — México: Universidad Nacional. Autónoma. Publicaciones del Instituto de Historia, 1960. — xix, 385 p.
  31. ↑ Makkay J. Az Indoeurópai Népek Östörténete. — Budapest: Gondolat Könyvkiadó, 1991. — 315 p. — ISBN 9-632-82418-0.
  32. ↑ Makkay J. A Neolithic Model of Indo-European Prehistory // Journal of Indo-European Studies. — 1992. — Vol. 20. — P. 193—238.
  33. ↑ Гамкрелидзе Т. В., Иванов Вяч. Вс. Индоевропейский язык и индоевропейцы: Реконструкция и историко-типологический анализ праязыка и протокультуры: В 2-х книгах. — Тбилиси: Издательство Тбилисского университета, 1984.
  34. ↑ Renfrew C. The Origins of Indo-European Languages // Scientific American. — 1989. — P. 82—90.
  35. ↑ Долуханов П. М. Неолитическая революция в Передней Азии: экологические, культурно-исторические и лингвистические аспекты // Лингвистическая реконструкция и древнейшая история Востока. Тезисы и доклады конференции. Ч. 1. — М.: «Наука», Глав. ред. восточной лит-ры, 1984. — С. 29—31.
  36. ↑ Zvelebil M., Zvelebil K. Agricultural Transition and Indo-European Dispersals // Antiquity. — Praha: Institute of Archaeology, 1988. — P. 574—583.
  37. ↑ Zvelebil M., Zvelebil K. Agricultural Transition. Indo-European Origins and the Spread of Farming // When Worlds Collide: the Indo-Europeans and pre-Indo-Europeans: the Rockefeller Foundation's Bellagio Study and Conference Center, Lake Como, Italy, February 8—13, 1988 / Ed. T. L. Markey, J. Greppia. — Ann Arbor, MI: Karoma, 1990. — P. 237—266. — ISBN 0-897-20090-X.
  38. ↑ Zvelebil M. Indo-European origins and the agricultural transition in Europe // Whither archaeology? Papers in honor of Evžen Neustupný. — Praha: Institute of Archaeology, 1995. — P. 173—203. — ISBN 8-090-19340-4.
  39. ↑ Killian L. Zum Ursprung der Indogermanen. — Bonn: Habelt, 1983. — 248 S. — ISBN 8-090-19340-4.
  40. ↑ Häulser A. Kulturebeziehungen zwischen Ost- und Mitteleuropa im Neolithikum? // Jahresschrift für mitteldeutsche Vorgeschichte. — 1985. — Bd. 68. — S. 21—74.
  41. ↑ Сафронов В. А. Индоевропейские прародины. — Горький: Волго-вятское книжное изд-во, 1989. — 398 с. — ISBN 5-7420-0266-1.
  42. ↑ Черных Е. Н. Протоиндоевропейцы в системе Циркумпонтийской провинции // Античная балканистика / Отв. ред. Л. А. Гиндин. — М.: Наука, 1987. — С. 136–147.
  43. ↑ Черных Е. Н. Циркумпонтийская провинция и древнейшие индоевропейцы // Древний Восток: этнокультурные связи / Под. ред. Г. М. Бонгард-Левина; Академия наук СССР; Институт востоковедения АН СССР. — М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1988. — С. 37—57. — ISBN 5-02-016792-4.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

  • Mallory, J.P. (1989), In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology, and Myth, London: Thames & Hudson.

Ҡалып:Прародина индоевропейцев Ҡалып:Индоевропейцы

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Боронғо_һинд-европа_халҡы&oldid=1196254» битенән алынған