Балыҡ майы
Балыҡ (атап әйткәндә, тәрәс) майы — балыҡтан алына торған май — мәҫәлән, 1,3—2,2 кг тартҡан тәрәстең бауырынан етештерелә. Һалҡын һыулы донъя океанының диңгеҙҙәрендәге балыҡтарҙан — скумбриянан, сельдтән, башҡа һимеҙ балыҡтарҙан күпләп алына.
| Балыҡ майы | |
 | |
 Балыҡ майы Викимилектә |
Етештереү
үҙгәртергәТәрәс майын башлыса Норвегияла етештерәләр. XIX быуат уртаһында фармацевт Петер Мёллер (норв. Peter Möller, 1793—1869) Норвегияның көнбайышында йәшәгән һәм тәрәс балығы бауыры майын даими ҡулланған халыҡтың сәләмәтерәк булыуын асыҡлаған[1][2], ул балыҡ майы һата башлаған, шуға тиклем был май тире эшкәртеүгә тотонола торған булған.
Күп күләмдә һәм юғары техник камиллыҡ менән балыҡ майы етештереүсе икенсе ил — АҠШ.
Балыҡ майын юғары технологиялы сәнәғәт ысулы менән дә, айырым балыҡсы төркөмдәр иһә бик примитив ысулдар менән етештерә. Сәнәғәт ысулы тотоу менән үк тәрәсте таҙартып, бауырын алып етештерелеүе менән айырыла. Шәхси етештереүселәр балыҡты тотоп, мискәгә йыя бара ла, бер ни тиклем ваҡыттан ғына ярға сыға, шуға күрә балыҡ майының төҫө лә, тәме лә үҙгәргән булып сыға. Уны ҡыҙыл май тип атайҙар.
СССР-ҙа балыҡ майы
үҙгәртергәСовет ғалимдары аҙыҡта майҙар кислотаһы етмәү тураһында гипотеза иғлан итә, бынан һуң хөкүмәт илдә күләмле профилактик саралар ойоштора. Балыҡ майы балалар баҡсаларында, мәктәптәрҙә балаларға мотлаҡ бирелә башлай. Был 1970 йылдан диңгеҙ бысраныу сәбәпле тыйыу тураһында указ сыҡҡанға тиклем дауам итә. 1997 йылда указ ғәмәлдән сығарыла.
Медицинала
үҙгәртергә
Балыҡ майының төп ҡиммәте — уларҙағы туйындырылмаған майҙар кислотаһы миҡдары (Омега-3) йөрәк сирҙәре аҙыуын тотҡарлай.
Гипертония
үҙгәртергәКайһы бер кешеләрҙә үткәрелгән тикшеренеүҙәрҙә омега-3 май ҡышҡылдарын ҡулланыу ҡан баҫымын байтаҡҡа төшөрә тип билдәләнде (ДГК ЭПК-ға ҡарағанда һөҙөмтәлерәк булыуы мөмкин)[3][4]. Омега-3 май ҡышҡылдары ҡан һыуын юғары тәбиғи йоғонто яһай ала ине, шунлыҡтан балыҡ майын ҡулланыуҙан алда квалификациялы табип менән кәңәшләшеү кәрәк[5].
Туҡымалағы яман шеш
үҙгәртергәБалыҡ майын ҡулланыуҙың туҡымалағы яман шешкә йоғонтоһо ныҡлыҡлы түгел[6][7]. Мәҫәлән, бер тикшеренеү ҡанда DPA кимәле юғары булған осраҡта хәүефтең түбәнәйеүен күрһәтте. Әммә башҡа тикшеренеү, ҡанда EPA һәм DHA кимәле юғары булған осраҡта, агрессив туҡымалағы яман шешкә ихтималдың артыу тураһында хәбәр итте.
Йөклөлөк
үҙгәртергәКайһы тикшеренеүҙәрҙә, әсәләре лактацияның тәүге дүрт айында балыҡ майынан әҙерләнгән өҫтә мәләрҙе ҡабул иткән 30 айлыҡ балаларҙың психомотор үҫеше юғарыраҡ булыуын билдәләйҙәр[8]. Монан тыш, әсәләре, бала имеҙеүҙең тәүге дүрт айында, һыу үҫемлектәренән алынған докозагексаен ҡышҡылы менән әҙерләнгән өҫтә мәләрҙең бәләкәй дозаларын ҡулланған биш йәшлек балалар иғтибарҙы йыя алыу һынауында яҡшы итеү мөмкинлеге булыуы тураһында хәбәр итә. Был докозагексаен ҡышҡылы ҡабул итеүҙең әҙ бала сағында нерва системаһының үҫеше үҙенсәлегенә оҙайлы ваҡытлы уңайлы йоғонто яһай тигәнде аңлата.
Омега-3 май ҡышҡылдары күрем һаулығын яҡшырта, шешенеүҙе кәметә һәм гормондарҙы көйләй[9][10].
Йөрәк-ҡан тамырҙары системаһы
үҙгәртергәБалыҡ майының йөрәк-ҡан тамырҙары ауырыуҙарының алдан иҫкәртеүҙәге роле тураһында аныҡ күренеш юҡ, шул уҡ ваҡытта уны ҡулланыу тураһында төрлө күҙаллауҙар эшләнә[11]. Иҫ китмәле күп тикшеренеүҙәр балыҡ майы йөрәк-ҡан тамырҙары ауырыуҙары арҡаһында үлемде ҡапмаса тиерлек кәметмәй тип күрһәтәләр, әммә уны ҡулланыу осрағында йөрәк өҙлөгөнө һәм инсульт йышлығын әҙерләү мөмкинлеге бәләкәйерәккә сама[12][13].
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- К. Браун. Масла и жиры / Под ред. Д. Н. Артемьева. — Наука и жизнь, 1924. — С. 17—20. — (Русское издание «Библиотеки Гешен»).
- Сабатье П. Катализ в органической химии / Под ред. и с доп. Н. А. Орлова и А. Д. Петрова. — Л.: Госхимтехиздат, 1932. — 418 с.
- Рыбий жир // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Һылтанмалар
үҙгәртергә- П. Л. Капица. Рыбий жир
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Колупаева Е. А., Беляева Л. М Современный взгляд на рыбий жир // Медицинские новости. — 2013. — № 10. — С. 40—41.
- ↑ World class processing of Möller's omega 3 products. web.archive.org (16 октябрь 2016). Дата обращения: 12 декабрь 2018.
- ↑ Omega-3 fatty acids can lower your blood pressure. healthandscience.eu. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.
- ↑ Omega-3 fatty acids lowers the blood pressure: Study. drprem.com. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.
- ↑ Omega-3 Fatty Acids in Cardiovascular Health: A Functional Medicine Guide. www.rupahealth.com. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.
- ↑ Fish oil slows prostate cancer xenograft growth relative to other dietary fats and is associated with decreased mitochondrial and insulin pathway gene expression. www.nature.com. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.
- ↑ Fish Oil and Prostatic Cancer. www.wholefoodsmagazine.com. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.
- ↑ Effects of early maternal docosahexaenoic acid intake on neuropsychological status and visual acuity at five years of age of breast-fed term infants. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.
- ↑ How to Use Safe Fish Oils to Balance Your Hormones and Reduce Inflammation. hormonesbalance.com. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.
- ↑ Fertility. conceiveplus.com. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.
- ↑ Fish Oil in Cardiovascular Prevention. www.ochsnerjournal.org. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.
- ↑ Omega‐3 fatty acids for the primary and secondary prevention of cardiovascular disease. pmc.ncbi.nlm.nih.gov. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.
- ↑ Omega-3 Fatty Acids and Cardiovascular Disease: Current State of the Evidence. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. Дата обращения: 21 ноябрь 2024.