Америка йорт ҡуяндары
Америка йорт ҡуяндары (лат. Sylvilagus, от лат. silva «урман» и бор. грек. λᾰγώς «ҡуян»; "урман «ҡуяны») — имеҙеүсе затына ҡараған ҡуяндар ғаиләһе. Нәҫелдең 16 төрө лә Америка континентында көньяҡ Канаданан төньяҡ Аргентинаға тиклем йәшәй.
| Америка йорт ҡуяндары | |
 | |
| Халыҡ-ара ғилми атамаһы | Sylvilagus J.E.Gray, 1867[1][2] |
|---|---|
| Таксономия рангыһы | Ырыу[1][2] |
| Яҡындағы юғарыраҡ кимәлдәге таксон | Ҡуяндар[1][2] |
| Таксондың халыҡ атамаһы | Cottontail rabbit, Iepure cu coadă de bumbac һәм bombaževorepi kunec |
| Вики-проект | Проект:Инвазионная биология[d] |
 Америка йорт ҡуяндары Викимилектә | |
Тасуирлама үҙгәртергә
22 —47 см оҙонлоҡтағы һәм 250—2700 грамм ауырлыҡтағы Америка ҡуяндары, етмәһә, айырым төргә ҡараған инә ҡуяндар йыш ҡына ата ҡуяндарҙан бәләкәйерәк. Кәүҙәһенең өҫкө өлөшөнөң тиреһе һоро йәки ерәнһыу-көрән төҫтә, кәүҙәһенең аҫҡы өлөшө аҡ. Ҡойроғо өҫ яҡтан көрән һәм аҫтан аҡ. Башҡа ҡуяндар менән сағыштырғанда ҡолаҡтары уртаса оҙонлоҡта
Йәшәү рәүеше үҙгәртергә
Төрҙәрҙең бер өлөшө һаҙлыҡтарҙа йәшәй, хәүеф янаған осраҡта улар һыуға сума. Икенсе өлөшө урмандар һәм буштарҙаhttps://ru.wikipedia.org/wiki/Буш_(ландшафт) йәшәй, улар хатта ағастарға менергә һәләтле, башҡа төрҙәре сүллектә һәм бейек тауҙарҙа йәшәй. Был хайуандар, ҡайһы берҙә башҡа хайуандарҙың өңдәрен файҙалана алһалар ҙа, ер аҫты өндәренә, йә тығыҙ үҫентеләргә йәшенәләр. Күпселек төрҙәре эңерҙә һәм төндә әүҙем, әммә ҡайһы берҙә уларҙы көндөҙ ҙә күҙәтергә мөмкин. Улар йыл әйләнәһенә әүҙем, яңғыҙ йәшәү рәүеше алып бара
Туҡланыуы үҙгәртергә
Америка ҡуяндары йәшәү майҙанына ҡарап төрлө үҫемлектәр, йышыраҡ үлән менән туҡлана. Һалҡыныраҡ райондарҙа ҡышын ҡабыҡ йәки ҡоро ботаҡтар менән дә туҡланалар.
Үрсеүе үҙгәртергә
Парлашыу миҙгеле төрлөсә дауам итә, мәҫәлән, АҠШ-тың төньяғында февралдән сентябргә тиклем, тропиктарҙа йыл әйләнәһенә бала килтерә алалар. Инә заттар йылына бер нисә тапҡыр, уртаса өс-дүрт тапҡыр, айырым осраҡтарҙа һигеҙ тапҡырға тиклем бала таба. Йөклөлөк, төрөнә ҡарап 4—6 аҙна дауам итә. Сүплектә уртаса 3—6 бала тура килә, тоҡомдарҙың максималь һаны — 12 бала. Балалары яланғас һәм һуҡыр булып тыуа, 4-7 көндән һуң күҙҙәрен аса һәм 2 аҙнанан һуң оянан сыға. 4—5 аҙнанан улар ашамай башлай. Хайуандарҙың күбеһе ғүмеренең икенсе йылында ғына парлана. Уртаса ғүмер оҙайлығы 15 ай самаһы тәшкил итә, ирекһеҙлектә иң күп ғүмер оҙайлығы 9 йыл.
Төрҙәре үҙгәртергә
Тоҡом түбәндәге төрҙәрҙе үҙ эсенә ала[3]:
- Tapeti тоҡомо
- Һыу ҡуяны (Sylvilagus)[4] һыуҙа тереклек итеүгә яраҡлашҡан. Йәшәү мөхите — АҠШ-тың көньяғында (көнсығыш Техас һәм Канзастан алып Көньяҡ Каролинаға тиклем) һаҙлыҡ һәм башҡа дымлы биотоптар. Был төр бик яҡшы йөҙә, һыуҙа хәрәкәтһеҙ ятып дошмандарынан йәшеренә, һыуҙан тик танау осо ғына күренеп тора. Был иң киң таралған төр.
- Бразилия ҡуяны (Sylvilaguss brasiliensis) Мексиканың көнсығышынан Аргентинаның төньяғына тиклем йәшәй. Башлыса тропик урмандарҙа йәшәүсе. Башҡа төрҙәрҙән айырмалы рәүештә, инә зат йылына бер бала таба. Йөклөлөк 6 аҙна дауам итә, ояла ни бары 2 генә бала була.
- Коста-рика ҡуяны:[5] Коста-Рикала һәм Панамала йәшәй һәм юғалыуға хәүеф янаған төр тип һанала.
- Амильтем ҡуяны (Sylvilagus insonus) Мексиканың Герреро штатындағы бәләкәй генә районда йәшәй.
- Һаҙлыҡ ҡуяны (Sylvilagus palustris) һыу ҡуянына оҡшаш тормош алып бара, әммә уның диапазоны көнсығышҡа табан һуҙыла, атап әйткәндә, АҠШ-тың Атлантик яр буйында Виргиниянан Флоридаға тиклем.
- Sylvilagus varynaensis
- Sylvilagus тоҡомо төрө
- Дала ҡуяны (Sylvilagus audubonii) АҠШ-тың көньяҡ-көнбайышында һәм Мексикала сүллектәрҙә һәм башҡа ҡоро райондарҙа йәшәй.
- Sylvilagus cognatus
- Мексика ҡуяны Мексиканың көньяҡ-көнбайышында ҙур булмаған районда йәшәй. Аҙ билдәле. Юғалыу хәүефе янай.
- Флорида ҡуяны (Sylvilagus moldarynus) Канаданың көнсығыш һәм үҙәк илдәренән һәм АҠШ-тан Колумбияға таралған. Сүллектәрҙә һәм далаларҙа, шулай уҡ урмандарҙа, һаҙлыҡтарҙа һәм кеше тораҡ пункттары янында йәшәй.
- Утрау ҡуяны (Sylvilagus graysoni) Мексика ярҙарынан көнбайыштараҡ Мария утрауҙарында эндемик булып тора. Үҙенең бәләкәй ареалы арҡаһында дөйөм популяцияһы әҙ һәм төргә юғалыу хәүефе янай.
- Нутталла ҡуяны (Sylvilagus nuttallii) АҠШ-тың төньяҡ-көнбайышындағы таулы райондарҙа йәшәй.
- Аппалач ҡуяны
- Аҡш-тың көнсығышында Яңы Англия ҡуяны йәшәй.
- Microlagus тоҡом аҫтында
- Калифорния ҡуяны (Sylvilagus bachmani) АҠШ-тың көнбайышында (Орегон һәм Калифорния) һәм Калифорния ярымутрауында йәшәй. Ҡыуаҡлыҡ менән ҡапланған участкаларға өҫтөнлөк бирә. Был сағыштырмаса ҙур булмаған, ҡорос төҫөндәге төр. Был төр хатта ҙур ҡыуаҡтарға ла үрмәләргә һәләтле.
- Шырт ҡуян (Sylvilagus mansuetus) Калифорния ярымутрауынан көнсығышҡа ҡарай Сан-Хосе утрауында ғына йәшәй. Юғалыу хәүефе янай.
Иҫкәрмә үҙгәртергә
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Integrated Taxonomic Information System (ингл.) — 2006.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Mammal Species of the World (ингл.): A Taxonomic and Geographic Reference / D. E. Wilson, D. M. Reeder — 3 — Baltimore: JHU Press, 2005. — 35, 2142 p. — ISBN 978-0-8018-8221-0
- ↑ Названия по книге Полная иллюстрированная энциклопедия. «Млекопитающие» Кн. 2 = The New Encyclopedia of Mammals / под ред. Д. Макдональда. — М.: Омега, 2007. — С. 440. — 3000 экз. — ISBN 978-5-465-01346-8.
- ↑ Sylvilagus aquaticus. Дата обращения: 29 август 2011. Архивировано из оригинала 4 март 2016 года. 2016 йыл 4 март архивланған.
- ↑ Энциклопедия домашних животных и др.), однако данное название не используется в статье, так как согласно правилам образования прилагательных от слов, пишущихся через дефис, написание должно быть «коста-риканский кролик», но это написание ещё не укоренилось в зоологической литературе]
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Ronald Nowak M.: Walker’of the World ' s Mammals. Johns University Press Hopkins, 1999 ISBN 0-8018-5789-9