Алта
Алта[9][10], шулай уҡ Альта[11] (норв. Alta, с.-саамск. Álaheadju) — иң куп кеше йәшәгән коммуна һәм провинциаль ҡала (фюлька) Финнмарк Норвегияның төньяғында урынлашҡан.
| Алта | |
| норв. Alta Northern Sami: Álaheadju | |
| Флаг | Герб |
 |  |
| Нигеҙләү датаһы | 1863[1] |
|---|---|
 | |
| Рәсми атамаһы | Alta |
| Этнохороним | altaværing[2] һәм altaværing[2] |
| Рәсми тел | букмол[d] |
| Дәүләт |
 Норвегия |
| Административ үҙәк | Алта[d] |
| Административ-территориаль берәмек | Финнмарк[d][3] |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d] |
| Иң юғары нөктә | Store Haldi[d][4] |
| Хөкүмәт башлығы вазифаһы | Mayor of Alta[d] |
| Хөкүмәт башлығы | Monica Nielsen[d][5] |
| Ойоштороу-хоҡуҡ формаһы | KOMM[d] |
| Халыҡ һаны | 21 317 кеше (1 ғинуар 2023)[6] |
| Туғандаш ҡала | Буден[d] |
| Сиктәш | Hasvik[d], Хаммерфест[d], Лоппа[d], Квалсунн[d], Порсангер[d], Кёутукейну[d], Карасйок[d] һәм Квенанген[d] |
| Туристический центр | VISIT ALTA AS[d] |
| Алыштырған | Alta-Talvik[d][1] |
| Ҡулланылған тел | букмол[d] |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре | |
| Майҙан | 3849,6 км² (1 ғинуар 2020)[7] |
| Рәсми сайт | alta.kommune.no |
 | |
| Число домохозяйств | 8715[8] |
 | |
 Алта Викимилектә | |
Исеме үҙгәртергә
Күрше Алта - фьорд хөрмәтенә коммуна был исемде ала. «Алта» һүҙе, күрәһең, иҫке скандинав телендә аҡҡош һүҙен аңлата йәки норвегинизировать ителгән финн һүҙе alaattia — уйһыулыҡ урын, уйһыу. 1918 йылға тиклем коммуна Alten тип аталған.
Тарих үҙгәртергә
Әлеге ваҡытта коммуна урынлашҡан ерҙә боронғо заман вәкилдәре Комс мәҙәниәте йәшәгән,4200 г. йылдан беҙҙең эраға тиклемдән алып 500 йылдың беҙҙең эраға тиклем таш һүрәттәре ҡалған.
1838 йылда Алта-Талвик муниципаль берәмек барлыҡҡа килгән, ә 1868 йылда Алта һәм Талвикҡа бүленгән.
Икенсе донъя һуғышы ваҡытында Ко-фьордта, Алта - фьордтың көньяҡ-көнбайыш тармағында, немец Кригсмарина хәрби - диңгеҙ базаһы урынлаша. Унда 1942 - 1944 йылдарҙа линкор «Тирпица» базаланған, һәм Бөйөк Британия батша хәрби-диңгеҙ флотының палуба авиацияһының һөжүменә тура килә (ҡара. «Тангстен» операцияһы). Хәҙер бында "Тирпица линкорының музейы» урынлашҡан.
Һуғыш ҡала янғындан көслө зыян күрә һәм артабанғы йылдарҙа үҙгәртеп ҡорола.
1964 йылда Алта һәм Талвик коммуналары Алта исеме аҫтында берләштерелә.
70 - се йылдарҙа ҡаланы массалы ҡаршылыҡтар дер һелкетә, төп ҡатнашыусылар саамдар һәм энвайронментализм яҡлылар була, улар Алта йылғаһында гидроэлектростанция төҙөүгә ҡаршы булалар. Шуға ҡарамаҫтан, гидроэлектростанция төҙөлә.
2000 йылдың 1 ғинуарында бер нисә коммуна берләштерелә һәм Алта ҡалаһы булдырыла. Шул ваҡыттан алып ҡала халҡы яйлап арта бара.
Ҡаланың урынлашыуы һәм халҡы үҙгәртергә
Алта Алта-фьорд[12] ярында урынлашҡан (Норвегия диңгеҙе акваторияһы), оҙонлоғо яҡынса 40 км.
Алта — Финнмарктың иң ҙур ҡалаһы, халыҡ һаны -18 меңдән ашыу кеше (провинцияның административ үҙәгендә, Вадс ҡалаһында 6 меңдән ашыу кеше йәшәй).
Аэропорт бар[12]. Тиражы биш мең дананан ашыу Altaposten исемле көндәлек гәзит баҫтырыла (2010)[13].
Иҫтәлекле урындар үҙгәртергә
Алтаның төп күренкле урыны — ҡаяға төшөрөлгән һүрәттәр (петроглиф). Төньяҡ Норвегияла табылған 5000 һүрәт араһынан, 3000 Алта тирә-яғында, Jiepmaluokta ерендә урынлашҡан, ул асыҡ һауалағы музейға әйләнә. 1985 йылда Алталағы петроглифтар ЮНЕСКО бөтә донъя мираҫына индерелә. Иң бороңғо һүрәттәр яҡынса 4200 г. до н. э., иң һуңғылары — яҡынса 500 г. до н. э.
Алтаның башҡа иҫтәлекле урындары араһында —1899 йылда нигеҙ һалынған Суккертоппный тауында төньяҡ балҡышының «Халдде» обсерваторияһы [11]. Был туристар керә алырлыҡ фәнни-ағартыу учреждениеһы.[12].
Туғанлашҡан ҡалалар үҙгәртергә
Апатит[14]
Будный- Алтала ҡаяға төшөрөлгән һүрәттәр.
Иҫкәрмәлёр үҙгәртергә
- ↑ 1,0 1,1 Juvkam D. Historisk oversikt over endringer i kommune- og fylkesinndelingen — Статистика Норвегии, 1999. — Б. 84. — ISBN 82-537-4684-9 — ISSN 0806-2056
- ↑ 2,0 2,1 http://www.sprakradet.no/sprakhjelp/Skriverad/navn-pa-steder-og-personer/Innbyggjarnamn/
- ↑ Nye fylkes- og kommunenummer fra 2024 (билдәһеҙ) — 2022.
- ↑ Høgaste fjelltopp i kvar kommune
- ↑ Ordfører og varaordfører
- ↑ 07459: Alders- og kjønnsfordeling i kommuner, fylker og hele landets befolkning (K) 1986 - 2023 — Статистика Норвегии, 2023.
- ↑ Statens kartverk Arealstatistikk for Norge 2020 (билдәһеҙ) — Statens kartverk, 2019.
- ↑ Статистика Норвегии 11508: Bygningstype. Husholdninger (K) (B) 2015 - 2018, 11508: Type of building. Households (M) (UD) 2015 - 2018 — Статистика Норвегии, 2019.
- ↑ Норвегия. Справочная карта. 1:2 500 000. — Изд. четвёртое. — М.: Главное управление геодезии и картографии при Совете министров СССР, 1977. — 27 800 экз.
- ↑ Словарь географических названий зарубежных стран. — 3-е изд., перераб. и доп. — М.: Недра, 1986. — С. 15. — 459 с. — 70 000 экз. — УДК 528.935:003.035(038)
- ↑ 11,0 11,1 Альт(недоступная ссылка) // Кола энциклопедия. 5 т. т. 1. Ә — Д / Гл. а. Киселевтың ре. — СПб. : ИС ; Апатиты : КНЦ ӨФӨ, 2008. — 227.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Александров И Норвегия: төньяҡ балҡышы эҙләү. // Norge.ru — 20 июнь 2009. (Тикшерелгән 3 ғинуар 2012)
- ↑ Aviskatalogen, tall fra nettsidene til Mediebedriftenes Landsforening 2012 йыл 25 февраль архивланған.Ҡалып:Ref-no
- ↑ Туғанлашҡан ҡалалары мурманск өлкәһе 2015 йыл 28 ғинуар архивланған. //башҡорт энциклопедияһы Кола. 5 т. т. 1. Ә — Д / Гл. а. Киселевтың ре. — СПб. : ИС ; Апатиты : КНЦ ӨФӨ, 2008. — С. 502.
Өҙөмтә хатаһы: төркөмөндәге <Иҫкәрмәләрҙә> "КЭ" исеме менән билдәләнгән <ref> тамғаның эстәлеге юҡ.
Өҙөмтә хатаһы: төркөмөндәге <Иҫкәрмәләрҙә> "Александрова" исеме менән билдәләнгән <ref> тамғаның эстәлеге юҡ.
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Ҡала панорамаһы(недоступная ссылка)'
- Сайтта «линкор Тирпица Музейы» 2019 йыл 19 февраль архивланған.Ҡалып:Ref-no (инг.)
