Әбү әл-Ғази
Әбүлғази, Әбү әл-Ғази хан (Абдәл-ғази, Багадур-хан, Абульгази Багадырхан, үзб. Abulgʻozi Bahodirxon, 24 август 1603, Гүргәнж — 1664, Хиуа) — Хиуа ханы шейбанид, шулай уҡ тарихсы булараҡ билдәле. Гүргәнжтә тыуған, Араб Мөхәммәт-хан улы.
| Әбү әл-Ғази | |
| үзб. Abulgʻozi Bahodirxon | |
 | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Хиуа ханлығы |
| Тыуған көнө | 24 август 1603 |
| Тыуған урыны | Гүргәнж, Үзбәк ССР-ы[d] |
| Вафат булған көнө | 1664 |
| Вафат булған урыны |
Хиуа, Хиуа ханлығы Хиуа ханлығы |
| Атаһы | Араб Мухаммад-хан[d] |
| Бер туғандары | Афган-Мухаммед[d] |
| Балалары | Ануша-хан[d] |
| Һөнәр төрө | тарихсы, яҙыусы |
| Биләгән вазифаһы | Хан (дәрәжә) |
 Әбү әл-Ғази Викимилектә | |
Идаралыҡ
үҙгәртергәӘбүлғази 17 йәшендә атаһынан биләмә ала, һәм шунан һуң ул ағайҙары менән боҙолоша, ағайҙары уны Сәфәүи империяһына ҡыуалар. 1644 йылда Әбүлғази Гүргәнжкә әйләнеп ҡайта һәм хан тип иғлан ителә. Тәхеткә 1643 йылда, ағайҙары менән оҙайлы көрәштән һуң ултыра. Төрөкмәндәргә, ҡалмыҡтарға һәм Бохар ханлығына ҡаршы һуғыша. 1663 йылда улы Мөхәммәт Ануша файҙаһына тәхеттән баш тарта, 1664 йылда вафат була.
Әҫәрҙәре
үҙгәртергәӘбүлғази ике тарихи әҫәрҙең авторы булараҡ билдәле: «Төрөкмәндәр шәжәрәһе» (1661 йылға тамамлаған), һәм «Төрөктәр шәжәрәһе» (1852 йылда Ҡаҙанда һәм 1871 йылда Петербургта баҫыла); ул Саблуков тарафынан бер нисә Европа телдәренә, һәм шул иҫәптән урыҫ теленә тәржемә ителгән, һәм И. Н. Березин тарафынан «Көнсығыш тарихсылары китапханаһы» нәшриәтенә урынлаштырылған (т. III, Ҡаҙан, 1854 йыл).
Ғүмеренең һуңғы йылдарында таҙа үзбәк телендә (ҡыпсаҡ) Сыңғыҙ хан нәҫеле һәм Шайбан ырыуы тарихын яҙа башлай. Әбүлғазиҙың үзбәк әҙәбиәте өсөн әһәмиәте шунан тора: ул фарсы телдәренең көслө йоғонтоһона дусар булған чагатай әҙәби теленә асыҡтан-асыҡ ҡаршы сығыш яһай. Әбүлғази теле — Хиуа үзбәктәренең еңел, ябай теле һәм чагатай әҙәби теленән бик ныҡ айырыла. Әбүлғази стиле, уның әҫәрҙәренең фәнни характерҙа булыуына ҡарамаҫтан, асыҡлыҡ һәм һүҙ байлығы менән айырылып тора.
Әҙәбиәт
үҙгәртергәӘҫәрҙәре исемлеге
үҙгәртергә- Родословная туркмен. Пер. А. Г. Туманского. Асхабад, 1897.
- Родословная тюрок
- 1-е изд.: Родословная история о татарах: В 2 томах / Г. Ф. Миллер. — 1-е изд. — СПб.: При Имп. Академии Наук, 1768. — 1 512 экз.
- Том первый. — 483 с.
- Том второй. — 480 с.
- 4-е изд.: Родословное древо тюрков. Пер. и предисл. Г. С. Саблукова, в кн. "Известия об-ва археологии, истории и этнографии при Казанском университете, т. 21, в. 5-6. Казань, 1906.
- 1-е изд.: Родословная история о татарах: В 2 томах / Г. Ф. Миллер. — 1-е изд. — СПб.: При Имп. Академии Наук, 1768. — 1 512 экз.
Библиография
үҙгәртергә- Самойлович А. Н. профессор. Некоторые дополнения к классификации турецких языков. — II. 1922.
- Саади-Газ Абульгази. «Зеравшан» (на узбекском языке), 1924. № 145, 146, 148 и 150.
- Кононов А. Н. Родословная туркмен. Сочинение Абу-л-гази, хана хивинского. М.-Л. Изд. АН СССР, 1958.
- Абул-гази-Багадур // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)(рус.)
- Абульгази — 1929—1939 йылғы Әҙәби энциклопедиянан мәҡәлә
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергәҺылтанмалар
үҙгәртергә- Абу-л-гази. Родословная туркмен. Восточная литература. Дата обращения: 18 февраль 2011. Архивировано 25 август 2011 года.
- Төркмән шәжәрәһендә. Әҫәр әбү-л-ғази хан хивинский. Изд. СССР ФӘНДӘР АКАДЕМИЯҺЫ. 1958 Предисловие. Архивировано 21 ғинуар 2012 года. Часть 1. Архивировано 21 ғинуар 2012 года. Часть 2. Архивировано 21 ғинуар 2012 года. Приложение. Восточная литература. Дата обращения: 18 февраль 2011. Архивировано 21 ғинуар 2012 года.
- Тормошо һәм эшмәкәрлеге әбү-л-Ғази хан хивинский, тарихсы һәм яугир
| Элек эшләүсе: Әсфәндиәр-хан |
Хорезм ханы 1643 — 1663 |
Алмашҡа килеүсе: Ануша-хан |