1906 йылдан 1907 йылға васыят
1906 йылдан 1907 йылға васыят — Башҡортостандың беренсе халыҡ шағиры Мәжит Ғафури шиғыры. 9-сы кластың Башҡорт әҙәбиәте дәресе программаһына индерелгән. 1906 йылда яҙылған[1].
1906 йылдан 1907 йылға васыят | |
Атамаһы | 1906 йылдан 1907 йылға васыят |
---|---|
Жанр | шиғыр[d] |
Автор | Ғафуров Ғәбделмәжит Нурғәни улы |
Нәшер ителеү ваҡыты | 1906 |
Мәжит Ғафуриҙың Октябрь инҡилабына тиклемге ижады
үҙгәртергә1906 йылдың көҙөндә, революцион хәрәкәт көсәйгән дәүерҙә, бер йыл Ҡазандағы «Мөхәммәҙиә» мәҙрәсәһендә уҡып йөрөгән Мәжит Ғафури «Ғәлиә» мәҙрәсәһендә уҡыуын дауам итеү маҡсатында Өфөгә ҡайта.
1905-1907 йылдарҙағы беренсе урыҫ инҡилабы тәьҫирендә Мәжит Ғафури ижады әүҙемләшә, хәл иткес эволюция этабын үтә. Был осор шиғриәтендә инҡилап ҙур үҙгәрештәр һәм иркенлек вәғәҙә итеүсе яңы заман булып кәүҙәләнә. Ғафури синыфтар көрәшен, инҡилап көстәренең нисбәтен шәйләп еткермәй, шулай ҙа халыҡҡа хас һиҙемләү аша етди бәрелештәр дәүере килгәнен аңлай һәм еңеү-еңелеү мәсьәләһе тиҙ көндә хәл ителергә тейешлегенә лә төшөнә. Ғафуриҙың мәғрифәтселек идеялары революцион-демократик ҡараштарға күсә килеүе менән ҡылыҡһырлана. Шағирҙың тормошҡа ҡарашындағы үҙгәрештәр «1906 йылдан 1907 йылға васыят» һәм «1907 йылдың яуабы» исемле билдәле шиғырҙарында айырыуса асыҡ сағыла. Батшалыҡты ул ауҙарылырға тейешле «ҙур ағас» менән сағыштыра, ә «ҙур кеше»гә батырырбыҙ тешебеҙҙе» тигән юлдар батшаны тәхеттән төшөрөү кәрәклегенә ишаралай. Шағир хеҙмәтсәндәрҙе донъяны үҙгәртеп ҡорорға саҡыра. 1911 йылда Өфө һәм Ҡазан ҡалалары жандарм идаралыҡтары «1906 йылдан 1907 йылға васыят» шиғырында әйтелгән «енәйәтсел» фекерҙәре өсөн Ғафуриҙы полиция күҙәтеүе аҫтына ала[2].
«1906 йылдан 1907 йылға васыят» шиғыры
үҙгәртергә«1906 йылдан 1907 йылға васыят» шиғыры беренсе тапҡыр «Ҡазан мөхбире» гәзитенең 1907 йылғы 1 ғинуар һанында баҫыла. 1978 йылда Өфөлә нәшер ителгән 4 томлы әҫәрҙәр йыйынтығына урынлаштырыу өсөн «1906 йылдан 1907 йылға васыят» шиғыры М. Ғафуриҙың 1911 йылда баҫылған «Милләт мөхәббәте» шиғри йыйынтығынан алынды. Ундағы 31-32 юлдар һуңғараҡ:
Урынһыҙ: «Мин һеҙгә баш», — тигән кеше |
«1906 йылдан 1907 йылға васыят» шиғыры шулай уҡ Мәжит Ғафури ижады буйынса сығарылған 1950 йылғы йыйынтығының 13-сө битендә һәм 1954 йылғы йыйынтығының 6-сы томында 62-се биттә баҫылған. Шағир иҫән саҡта донъя күргән шиғри йыйынтыҡтарында уның был әҫәре күренмәй.
1906 йылдан 1907 йылға васыят
Күп йылда бер генә рәт килеп кистем,
|
Килделәр ул шәһәргә белгән ирҙәр,
|
Хәрәкәтте күп кешегә тиҙ белдереп,
|
Төп фекере һәм художество алымдары
үҙгәртергәШағир поэзияһы реализм методын үҙләштерә барҙы. Был осорҙа Ғафури үҙ заманының ҡиҫкен ҡаршылыҡтарын, синфи тигеҙһеҙлекте ҡаты тәнҡитләгән «Баҙарға сыҡтым» (1907) шиғырын да ижад итте. 1905-1907 йылдарҙағы шиғриәтендә Ғафури замандың ижтимағи-сәйәси ваҡиғалары менән бәйле публицистик шиғыр тыуҙырыу оҫталығына иреште. Был шиғырҙар Мәжит Ғафуриҙың башланғыс ижадына хас булған мәғрифәтселек идеяларының яңы шарттарҙа дауамы булараҡ тыуҙы. Шул уҡ ваҡытта традицион алымдарға яңы заман билдәләрен — үткәнгә, иҙеүсе синыфҡа тәнҡит күҙлегенән ҡарауҙы, кинәйәле-аллегорик образдар, яңыса параллелдәр өҫтәлде. Шағир ижадында яңы ысынбарлыҡ сағылышы булған новаторлыҡ барлыҡҡа килде[4].
«Мәжит Ғафури шиғырҙарын уҡыйбыҙ» конкурсы
үҙгәртергә2020 йылда, шағирҙың 140 йәшен билдәләгән көндәрҙә, Башҡортостан мәҙәниәт минстрлығы, Башҡортостан Яҙыусылар союзы, Мәжит Ғафуриҙың халыҡ-ара йәмәғәт фонды «Мәжит Ғафури шиғырҙарын уҡыйбыҙ» конкурсын иғлан итте. Шиғри флешмобта күп кеше ҡатнашты һәм башҡорт халыҡ шағирына булған ихтирамын күрһәтте[5].
Сығанаҡтар
үҙгәртергә- Урыҫ мәктәптәренең 9 синыфында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте / Д. С. Тикеев, Б.Б. Ғафаров, Ф.Ә. Хөснөтдинова.- Өфө: Китап, 2006.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Мәжит Ғафури. Әҫәрҙәр дүрт томда. I том, 496 б. (125, 441 бб.) / Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1978
- Башҡорт әҙәбиәте тарихы. 1-се том / Ғ. Хөсәйенов, Р. Байымов, Р. Бикбаев, Ә. Мирзаһитов, С. Сафуанов, З. Ураҡсин, Р. Шәкүр. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1990.
- История башкирской литературы. Т. 1. Уфа: Китап, 2014.
Һылтанмалар
үҙгәртергәИҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Урыҫ мәктәптәренең 9 синыфында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте / Д. С. Тикеев, Б.Б. Ғафаров, Ф.Ә. Хөснөтдинова.- Өфө: Китап, 2006.
- ↑ Мәжит Ғафури. Әҫәрҙәр дүрт томда. I том, 496 б. (125, 441 бб.) / Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1978
- ↑ Мәжит Ғафури. Әҫәрҙәр дүрт томда. I том, 496 б. (125, 441 бб.) / Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1978
- ↑ Башҡорт әҙәбиәте тарихы. 1-се том / Ғ. Хөсәйенов, Р. Байымов, Р. Бикбаев, Ә. Мирзаһитов, С. Сафуанов, З. Ураҡсин, Р. Шәкүр. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1990.
- ↑ Флешмоб "Поэты читают поэта" к 140-летию Мажита Гафури