Әһәмәниҙәр
Әһәмәниҙәр (грек. Ἀχαιμενίδαι) — Боронғо Фарсы иле Әһәмәниҙәр дәүләтенең (705(?) — б. э. т. 330) батша династияһы.
| Әһәмәниҙәр бор. фарсы 𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁 Haxāmaniš | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Ил: | Фарсы иле | ||
| Титулдар: | Шаһиншаһ, Фарсы иле Батшаһы, Мысыр фирғәүендәре исемлеге | ||
| Нигеҙләүсе: | Әһәмәни | ||
| Һуңға хаким: | Дарий III Кодоман | ||
| Нигеҙләнгән йыл: | б. э. т. 705(?) | ||
| Нәҫел өҙөлгән: | ?? | ||
| Төшөрөү: | б. э. т. 330 | ||
| Милләте: | Фарсылар | ||
Династия Әһәмәниҙән, фарсы ҡәбиләләре союзы юлбашсыһынан, башланған. Әһәмәни вариҫтары Парсала һәм Аншанда (Төньяҡ Элам) (б. э. т. 558—530) идара иткән Бөйөк Кир II (б. э. т. 558—530) Яҡын һәм Урта Көнсығыш илдәренең күпселеген берләштергән ҙур Фарсы империяһына нигеҙ һалған. Б. э. т. 330 йылда Искәндәр Зөлҡәрнәй армияһы баҫымы аҫтында Әһәмәниҙәр дәүләте йәшәүҙән туҡтай. Дарий Iнең Әһәмәниҙәр династияһына ҡарағанлығы иҫбат ителмәгән, үҙен Артаксеркс V исемле батша тип иғлан иткән Бесстың Әһәмәниҙәр менән бәйләнеше тағы ла күберәк икеләнеү тыуҙыра.
Мысырҙы баҫып алған Камбис II-нән башлап, Әһәмәниҙәр династияһы хакимдарын тарихсы Манефон фирғәүендәр сифатында XXVII Боронғо Мысыр династияһына ҡарата[1].
Династия вәкилдәре үҙгәртергә
Урыҫ тарихи традицияһында Әһәмәни батшалары исемдәрен уларҙың грек варианттары менән атау ҡабул ителгән. Был дөйөм ҡабул ителгән эллинлаштырылған формаларҙан тыш, исемлектә ысын фарсы исемдәре лә бирелгән.
- Ахемен (Һаһаманиш, бор. фарсы 𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁, Haxāmaniš) Әһәмәни (? — б. э. т. 675)
- Теисп (Чишпиш, бор. фарсы 𐎨𐎡𐏁𐎱𐎡𐏁, Čišpiš) (б. э. т. 675—640)
- Аншанлы Кир I (Куруш, бор. фарсы 𐎤𐎢𐎽𐎢𐏁, Kuruš) (б. э. т. 640—580)
- Камбис I (Камбуджия, бор. фарсы 𐎣𐎲𐎢𐎪𐎡𐎹, Kambūjiya) (б. э. т. 580—559)
- Бөйөк Кир II (Куруш, бор. фарсы 𐎤𐎢𐎽𐎢𐏁, Kuruš) (б. э. т. 559—530), Фарсы империяһына нигеҙ һалған, массагеттар менән һуғышта һәләк булған
- Камбис II (Камбуджия, бор. фарсы 𐎣𐎲𐎢𐎪𐎡𐎹, Kambūjiya) (б. э. т. 530—522), йәнәһе үҙенә ҡул һалып ғүиерен өҙгән
- Смердис (Бардия, бор. фарсы 𐎲𐎼𐎮𐎡𐎹, Bardiyā) (б. э. т. 522 йылдың март — сентябре), сторонниками Дарий I яҡлылар уны узурпатор-маг (законһың рәүештә сихыр ярҙамында власҡа килеүсе) Гаумата тип танытҡан
- Бөйөк Дарий I, Гистасп(ид) (Дараяваһуш, бор. фарсы 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁, Dārayavahuš) (б. э. т. 522—486)
- Ксеркс I (Хшаярша, бор. фарсы 𐎧𐏁𐎹𐎠𐎼𐏁𐎠, Xšayāršā) (б. э. т. 486—464)
- Артаксеркс I, Макрохейр (Артахшасса, бор. фарсы 𐎠𐎼𐎭𐎧𐎨𐏁𐎨, Artaxšaçā) (б. э. т. 464—424)
- Ксеркс II (Хшаярша, бор. фарсы 𐎧𐏁𐎹𐎠𐎼𐏁𐎠, Xšayārša) (б. э.т. 424 йылдың май — июле)
- Секудиан (Сеһудон, sekhudon), 6 ай (б. э. т. 423)
- Дарий II Ох, Нот (Дараяваһуш Вахаука, бор. фарсы 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁, Dārayavahuš) (б. э. т. 423—404)
- Артаксеркс II Арсак, Мнемон (Артахшасса Арсак, бор. фарсы 𐎠𐎼𐎭𐎧𐎨𐏁𐎨, Artaxšaçā ) (б. э. т. 404—358)
- Артаксеркс III Ох (Артахшасса Вахаука, бор. фарсы 𐎠𐎼𐎭𐎧𐎨𐏁𐎨, Artaxšaçā) (б. э. т. 358—337)
- Артаксеркс IV Арс (Артахшасса, бор. фарсы 𐎠𐎼𐎭𐎧𐎨𐏁𐎨, Artaxšaçā ) (б. э. т. 337—335)
- Дарий III Кодоман (Дараяваһуш, бор. фарсы 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁, Dārayavahuš) (б. э. т. 335—330), Бесс, Дарий III Кодоманды үлтереп, урынын биләгән.
- Артаксеркс V Бесс (Артахшасса, бор. фарсы 𐎠𐎼𐎭𐎧𐎨𐏁𐎨, Artaxšaçā ) (б. э. т. 330—329)
Генеалогияһы үҙгәртергә
| Ахемен царь Персии[*] 705—675 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Теисп царь Персии 675—640 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ариарамн царевич[*] | Кир I царь Персии 640—600 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Арсам царевич[*] | Камбис I царь Персии 600—559 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Гистасп царевич[*] | Кир II Великий царь Персии 559 — 530/28 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Дарий I Великий царь Персии 522—486 | Атосса царевна | Камбис II царь Персии 530—522 | Смердис (Бардия) | Артистона царевна | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ксеркс I Великий царь Персии 485—465 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Артаксеркс I царь Персии 465—424 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ксеркс II царь Персии 424 | Согдиан царь Персии 424—423 | Дарий II царь Персии 423—404 | Арсит царевич | Парисатида (I) царевна | Багапай царевич | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Артаксеркс II царь Персии 404—358 | Аместрида царевна | Кир Младший царевич | Кир (IV) царевич | Остан царевич | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Артаксеркс III царь Персии 358—338 | Ариасп царевич | Родрогуна царевна | Апама царевна | Сисигамбис царевна | Арсам (II) царевич | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Артаксеркс IV царь Персии 338—336 | Парисатида (II) царевна | Дарий III царь Персии 336—330 | Оксатр царевич | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Артаксеркс V царь Персии 330—329 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Статира (II) царевна | Александр III Великий царь Македонии и Персии 329—323 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
Шулай уҡ ҡарағыҙ үҙгәртергә
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Ахемениды // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Family Tree of Darius the Great (JPG). Encyclopædia Iranica. Дата обращения: 28 март 2011. Архивировано 17 май 2012 года.
- Richard Nelson Frye. Handbuch der Altertumswissenschaft: Alter Orient-Griechische Geschichte-Römische Geschichte. Band III,7: The History of Ancient Iran. 1984. S. 359. ISBN 3-406-09397-3, 9783406093975
Ҡалып:Цари Мидии и Ахемениды Ҡалып:Династии Древнего Египта Ҡалып:История Афганистана