Торун прәниге
Торун прәниге (пол. pierniki toruńskie, нем. Thorner Lebkuchen) — 700 йыллыҡ тарихы булған традицион поляк прәниге.
| Торун прәниге | |
 | |
| Кем хөрмәтенә аталған | Торунь[d] |
|---|---|
| Ил |
 Польша |
 Торун прәниге Викимилектә | |
«Toruńskie Pierniki» бренды Польшала барлыҡ тармаҡ брендтары араһында ҡулланыусылар тарафынан танылыуы буйынса 19-сы урынды биләй.
Тарихы үҙгәртергә
Торун прәнигенең тарихы XIV быуатта башлана, ә ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса — XIII быуатта уҡ.
XIV быуат аҙағындағы сығанаҡтар күп тапҡыр икмәк бешереүсе йәки кондитер булараҡ Никлос Чан (пол. Niclos Czan) телгә алына. XV быуат яҙмалары Тевтон орденына Торун икмәк бешереүсеһе Генрих Кухеның (пол. Heinrich Kuche) балауыҙ һатыуы тураһында мәғлүмәт теркәлә, был Чандың Торунда эшләүсе берҙәнүбер икмәк бешереүсе булмауын раҫлай.
Торунда прәник етештереүҙең үҫешенә уңышлы географик урынлашыуы ярҙам итә. Уңдырышлы ерҙә он тарттырыу өсөн бойҙай үҫтерелә, ә күрше-тирәләге ауылдар бал менән тәьмин итә. Кәрәкле тәмләткестәр алыҫ илдәрҙән, башлыса, Һиндостандан, Ҡара диңгеҙ һәм Львов маршруты буйынса төрлө Төньяҡ Германия сауҙа компаниялары аша таралған Изге Рим империяһы аша килтерелә. Ҡайһы бер осраҡта маршрут Гданьск порты аша үтә.
XVI быуатта Торун пряник эше буйынса йыш иҫкә алына. Мәҫәлән, «piernikarze» (пряничники) һүҙе Торун бешеренеүселәре гильдияһы уставында иҫкә алына[1]. Пряник бешереү менән икмәкханаларҙан тыш, монастрыҙар ҙа шөғөлләнә. XVI быуат йылъяҙмасыһы Симон Грюнау Торун эргәһендәге хәйерселеккә төшкән ҡатын-ҡыҙҙар монастырын иҫкә ала, унда монахинялар һатыу, шул иҫәптән сит илдәргә, өсөн прәник бешерә башлай. 1556 йылда Торун менән Нюрнберг (немец пряник етештереү үҙәге) араһында килешеүгә өлгәшелә, һөҙөмтәлә Торун оҫталары Нюрнберг перәниктәрен, ә нюрнберг оҫталары Торун перәниктәрен бешерә башлай.
Урта быуаттарҙа бешерелгән прәниктәрҙең тәмен тулыһынса тергеҙеп булмаһа ла, һаҡланып ҡалған прәник таҡталары ярҙамында уларҙың тышҡы йөҙөн тергеҙеү мөмкин була. XVI быуат даналарында кеше образдары, тәү сиратта, Сигизмунд III, королева Констанция, Владислав IV кеүек Польша хакимдары, шулай уҡ йәш ханымдар һәм кавалерҙар, рыцарҙар һәм изгеләрҙең (изге Георгий һәм Николай Чудотворец) образдары өҫтөнлөк итә. Хайуандар (әтәс, ҡабан, болан, балыҡ һәм ҡауҙы) образы ла популяр, шулай уҡ Торун гербы төшөрөлгән таҡталар ҙа даими осрай[2].
1751 йылда Густав Везе Торун ҡалаһында заманса прәник фабрикаһын аса. Төбәктәге был боронғо сәнәғәт производствоһы һәм Померанияла боронғо компания әлегәсә өҙлөкһөҙ эшләй. Уның бер нисә бинаһы була, XVIII һәм XIX быуаттарҙа төҙөлгән бер ҡоролма беҙҙең көндәргә тиклем һаҡланған.
Власҡа килгән Польша Халыҡ Республикаһы килгәс, Везе фабрикаһы дәүләткә алына һәм «Коперник» кондитер фабрикаһы тип атала башлай, башҡа прәник предприятиелары ябыла. Шулай итеп, тотош Польша Халыҡ Республикаһында бер генә прәник етештереүсеһе ҡала.
1989 йылдан һуң шәхси эшҡыуарлыҡты тергеҙеү процесы башлана, Торунда ҡабаттан прәник бешереү менән шөғөлләнгән ҙур булмаған икмәкханалар барлыҡҡа килә башлай.
Мәҙәни йоғонто үҙгәртергә
Торун прәниктәренең барлыҡҡа килеүе Катажина тураһында легендаға бәйле. Ҡайһы бер версияларҙа ул король өсөн ғәҙәти бьулмаған нәмәлер бешерергә тейешле тирмәнсе ҡыҙы булараҡ та бирелә. Бал ҡорттары ҡыҙға прәник рецебы менән бүлешә һәм ҡамырға нисек итеп бал һәм тәмләткестәр ҡушырға кәрәклеген һөйләй. Башҡа версияларҙа Катажина икмәк бешереүсе ҡыҙы була һәм сирле атаһына ярҙам итеп, ғәҙәти формала булмаған прәниктәр уйлап таба. Нисек кенә булмаһын, бөгөн дә уның хөрмәтенә аталған «катажинка» прәниген табырға мөмкин[3].
2002 йылдан Торунда прәник фестивале үтә. Уның программаһына бешереүҙең боронғо — игендән он алыу һәм прәниктәрҙе мейескә тыҡҡанға тиклемге процесын тергеҙеү ҙә инә.
Торунда бер-береһенә буйһонмаған ике прәник музейы бар:
- Тере прәник музей — шәхси музей
- Торун прәниге музейы — Торундағы район музейының филиалы, Везеның боронғо прәник фабрикаһының һаҡланып ҡалған биналарының береһендә урынлашҡан.
Прәник тураһында поляк мәҡәлдәре:
- Торун өсөн прәник, корабль өсөн яҡшы рулевой кеүек (польск. Dla Torunia tym jest piernik, czym dla statku dobry sternik)
- Уның битенән һыйпау өсөн сәскә түгел, прәник бир(польск. By na licu była gładka — daj jej piernik zamiast kwiatka)
- Уның битенән үбеү өсөн перәник бир, ул йөрәктәрҙе иретә (польск. Jeśli skraść jej chcesz całusa — piernik daj, on serce skrusza)
Галерея үҙгәртергә
-
Прәник эшләү өсөн һауыт-һаба һәм ингредиенттар -
«Коперник» кондитер фабрикаһы -
Тере прәник музейы -
Торун прәник таҡтаһы -
Торун прәник музейы
.jpg)
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Zespół - Szukaj w Archiwach. www.szukajwarchiwach.gov.pl. Дата обращения: 27 март 2020. 2020 йыл 27 март архивланған.
- ↑ admin. Historia (пол.). muzeumpiernika.pl (11 май 2015). Дата обращения: 28 март 2020.
- ↑ Polskie legendy: Toruńskie katarzynki. Дата обращения: 28 март 2020.