Таш аҫты алабуғаһы

Таш аҫты алабуғаһы (лат. Romanichthys valsanicola) — реликтив төр, алабуғаларҙың сөсө һыуҙа йөҙөүсе нур-ҡанат балыҡтар ғаиләһенә ҡарай (Percidae). Таш аҫты алабуғаһы (Romanichthys) төрөнөң берҙән-бер вәкиле. 1957 йылда тәүге тапҡыр румын ихтиологтары М. Думитреску, П. М. Бэнэресук һәм Н. Стойка тарафынан телгә алына.

Таш аҫты алабуғаһы
Фәнни классификация
арауыҡтағы ранг Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Хайуандар Суб-батшалыҡ:  Эуметазойҙар Тип/Бүлек:  Ике яҡлы - симметриялы Суб-тип:  Икенсел ауыҙлылар Тип:  Хордалылар Клад:  Баш һөйәклеләр Суб-тип:  Умыртҡалылар Инфратип:  Башһөйәклеләр Клада:  Балыҡтар Супер-класс:  Һөйәкле балыҡтар Класс:  Нурҡанатлы балыҡтар Суб-класс:  Яңы ҡанатлылар Инфра-класс:  Һөйәкле балыҡтар Супер-отряд:  Сәнскеле ҡанатлылар Отряд:  Алабуға һымаҡтар Ғаилә:  Алабуға һымаҡтар Ырыу:  Таш аҫты алабуғаһы (Romanichthys Dumitrescu et al., 1957) Төр:  Таш аҫты алабуғаһы
Халыҡ-ара фәнни исеме
Romanichthys valsanicola Dumitrescu, Bănărescu & Stoica, 1957
Һаҡлау статусы
Критик хәлдәге төр IUCN 3.1 Critically Endangered : 19740
Викитөркөмдә Систематика рәсем эҙләү рәсемдәр

Тасуирламаһы

Вылсан йылғаһы — таш аҫты алабуғалары тереклек иткән берҙән-бер урын

12,5 см оҙонлоҡҡа етә Тәне йоморайып тора, арҡаһында осона ҡарай ҡалынайған ике ҡанаты бар. Башы яҫы, тулыһынса тиерлек тәңкәләр менән ҡаплаған. Енес папиллаһы яҡшы үҫешкән.

Тәңкәһенең төҫө — ҡара-һоронан алып тоноҡ һороға тиклем, ҡорһағы аҡтан алып ҡоңғорт — һары төҫтә була.

Таралышы

Элек бөтә Палеарктикала киң таралған төрҙәрҙең береһе була, беҙҙең көндәрҙә Румыния эндемиктының реликты һанала. Башта (таксон тасуирламаһы мәлендә) Арджеш һәм уның ике ҡушылдығы — Рыул-Доаменей һәм Вылсан йылғаларында тереклек итә; хәҙерге көндә Вылсан биләмәһендә был төрҙөң таралыу өлкәһе бер саҡрымға ҡәҙәр тарайыуы хәбәр ителә.

Һыу төбөндәге таштар араһында йәшәй.

Үрсеүе

Инә балыҡ таштар араһына яҡынса 120–150 (башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 40–50) ыуылдырыҡ һала. Ыуылдырыҡ сәсеү ваҡыты, күрәһең, самалы, ул майҙың икенсе яртыһына тура килә.

Енси айырмалыҡ инә һәм ата балыҡта күҙгә ташланып тормай.

Туҡланыуы

Һыу күбәләге йәки һыу мыры кеүек бөжәктәрҙең ҡарышлауыҡтары менән туҡлана. Ҡайһы ваҡыт үҙе лә ҙурыраҡ йыртҡыс балыҡтарҙың табышына әйләнә.

Һаҡлау буйынса иҫкәрмәләр

Таш аҫты алабуғаһы һүрәте төшөрөлгән 10 лей номиналлы румын почта маркаһы

Теүәл һаны билдәһеҙ

1996 йылғы халыҡ-ара тәбиғәтте һаҡлау берләшмәһе мәғлүмәттәре буйынса, алабуғаның был төрөнә юғалыу ҡурҡынысы янай («CR» статусы). Иң ҙур хәүефтәрҙең береһе — таш аҫты алабуғаһы тереклек иткән һыу ятҡылыҡтарының бысраныуы. Хәҙерге ваҡытта балыҡтың һирәк осрай торған был төрөн һаҡлау буйынса әүҙем саралар алып барыла, әммә улар иректәре сикләнгән шарттарҙа үрсемәҫкә лә мөмкин.

Алабуғаның был төрө балыҡсылыҡ өсөн ҡулай түгел, шулай ҙа элегерәк заманда таш аҫты алабуғаһына браконьерҙарҙың ауға сығыуы тураһында хәбәрҙәр бар.

Сығанаҡтар

• Bănărescu Petru Jelihovschipetru. Fauna Române Republicii Populare. Vol. XIII : Pisces — Osteichtyes (și osoși ganoizi Pești). București. Editura Academiei România Republicii Populare, 1964.
• George D. Vasiliu. Noastre Peștii apelor. București : Edit. Științifică, 1959.
• Th. Bușniță, I Alexandrescu. R. S. din România apele Atlasul peștilor. București, 1971.
• L. Lustun, Rădulescu I, V Voican. Dicționar piscicol. Ceres Editura. 1978 București.