Нибелунгтар тураһында йыр

«Нибелу́нгтар тураһында йыр» (немец. Nibelungenlied) — урта быуаттар герман эпик поэмаһы, XII быуат аҙғында — XIII быуат башында билдәһеҙ автор тарафынан яҙылған. Кешелектең иң билдәле эпик әҫәрҙәре иҫәбенә инә. Унда V быуат герман ҡәбиләләренең үҙ-ара мөнәсәбәттәре тураһында һәм ул ваҡытта Көнсығыш Европала нығынып килгән германдар менән һәм Рейн ярҙарына янаған һундар менән туғанлыҡ бәйләнештәре урынлаштырырға тырышыуы бәйән ителә.

Нибелунгтар тураһында йыр
Нигеҙләү датаһы	1200
Атамаһы	Das Nibelungenlied
Производная работа	Лоэнгрин[d], Кольцо нибелунга[d], Нибелунги[d], Годви или каменный портрет матери[d], Q109925396? һәм The Story of Sigurd[d]
Сәнғәт формаһы	шиғыр[d]
Жанр	эпос
Баҫма йәки тәржемә	I Nibelunghi[d], Niedola Nibelungów[d], The Lay of the Nibelungs[d] һәм The Nibelungenlied[d]
Автор	билдәһеҙ
Әҫәрҙең теле	средневерхненемецкий язык[d]
Место действия	Королевство бургундов[d], Вормс[d], Вормсский собор[d], Империя гуннов[d] һәм Ксантен[d]
Персонаждар	Зигфрид[d], Кримһильда, Гунтер[d], Хаген из Тронье[d], Брюнһильда, Рюдигер из Бехеларна[d], Этцель[d], Фолькер[d], Андвари[d], Helche[d], Гундомар I[d], Уте[d], Hadburg[d] һәм Piligrim of Passau[d]
Первая строка	Uns ist in alten mæren wunders vil geseit
Авторлыҡ хоҡуғы статусы	🅮[d] һәм 🅮[d]
Нибелунгтар тураһында йыр Викимилектә

Поэманың сюжеты легендар франк геройы -«аждаһа менән көрәшеүсе» Зигфридтың бургунд принцессаһы Кримхильда менән никахына, Кримхильда менән ағаһы Гунтерҙың ҡатыны Брунгильда менән конфликты арҡаһында үлеме, ә һуңынан Кримхильданың һундар хакимы Этцель ярҙамында яратҡан беренсе ире Зигфридты үлтергәндәре өсөн үҙ ҡәбиләләштәре бургундтарҙан үс алыуы ваҡиғаларына нигеҙләнгән. Бөтә ваҡиғаларҙың катализаторы булып һәр ерҙә булған һәм бөтә нәмәне белгән яуыз серле өсөнсө көс — Хаген тора.

Шиғыр төҙөлөшө үҙенсәлектәре

Тотош дәүер дауамында герман шиғриәтенең формаһы булып тоник аллитерация шиғыры була. Континенталь герман халыҡтарының ул иртә урта быуаттарҙа уҡ ахырғы рифмалы шиғыр менән алмашына, айырыуса был форма Исландияла оҙаҡ һаҡланған. «Беовульф» һәм «Оло Эдда» йырҙары традицион аллитерация формаһында. «Нибелунгтар тураһында йыр» — рифмаға нигеҙләнгән яңы йыр. «Нибелунгтар тураһында йыр» парлы рифмалашҡан дүрт шиғырҙан торған «кюренберг строфаһы», "нибелунг строфаһы"на ҡоролған. Һәр шиғыр тәүге ярым шиғырҙың дүрт баҫымлы ике ярым шиғырына бүленгән. Ә тәүге өс шиғырҙың икенсе яртыһында өсөшәр баҫым, ә строфаны тамамлаусы һуңғы шиғырҙың икенсе яртыһында һүҙҙең формаль яғы һәм мәғәнәһе буйынса — дүрт баҫым. «Нибелунгтар тураһында йыр»ҙың урта үрге немец теленән руссаға тәржемә итеү аллитерацияланған шиғриәтте тәржемә итеү кеүек ҡыйынлыҡтарҙы осратмай һәм уның метрик структураһы тураһында төшөнсә бирә.

Авторлығы

«Нибелунгтар тураһында йырҙар» авторы, йәғни быға тиклем булған шиғри әҫәрҙәрҙе һәм хикәйәттәрҙе берләштергән һәм уларҙы үҙенсә эшкәртеп, уларға һуңғы художество формаһын һәм төҙөлөшөн биргән шағир, билдәһеҙ. 2233-сө строфала ул үҙен «яҙыусы» («писец») тип атауы, бәлки, ниндәйҙер кимәлдә уның ижади үҙаң дәрәжәһен сағылдыралыр: ул үҙен материал менән иркен эш иткән үҙ аллы ижадсы тип һанамай. Үҙенең шиғри хеҙмәтен ул традицияны билдәләп (фиксация) барыу тип күҙ алдына килтерә. Ләкин уның үҙ-үҙен шулай хис итеүе булһа (күрәһең, замандаштарының уға ҡарата мөнәсәбәте), ысынында иһә, билдәһеҙ шағирҙың ҡәләменән сыҡҡан «Нибелунгтар тураһында йыр» йөкмәткеһенән дә, шулай уҡ риүәйәттең башҡа фараздарынан да ныҡ айырыла.

Эпопея яҡынса 1200 йылдарҙа яҙылған, тип уйларға нигеҙ бар. Уның барлыҡҡа килгән урынын Дунайҙа, Пассау менән Вена араһындағы районда, эҙләргә кәрәк: шул Австрияның һәм уның менән сиктәш булған өлкәләрҙең географияһы, Европаның башҡа өлөштәренә ҡарағанда, авторға яҡшы билдәле.

Фәндә авторҙың шәхесенә ҡарата төрлө фараздар әйтелгән. Ҡайһы бер ғалимдар уны шпильман, берәҙәк йырсы, «уйынсы» («игрец») тип иҫәпләгән, икенселәре уны — дини зат (бәлки, Пассау епискобында хеҙмәттә торғандыр), өсөнсөләре уның ярлы нәҫелдән сыҡҡан белемле рыцарь булыуы тураһында һүҙ йөрөткән. «Нибелунгтар тураһында йыр» Германияның героик йырҙары һәм хикәйәттәре материалын киң масштаблы эпопеяға эшкәртеү һөҙөмтәһе булды. Был эшкәртеү уңыштар һәм юғалтыуҙар менән оҙатылған.

Уңыштары менән — сөнки эпопеяның исемһеҙ авторы боронғо риүәйәттәрҙе яңыса яңғырарға мәжбүр итә һәм ғәҙәттән тыш, күргәҙмәле һәм сағыу (һүҙҙең тура мәғәнәһендә: автор кейем-һалымға, зиннәттәргә һәм геройҙарҙың ҡоралдарына төҫлө ҡылыҡһырлама бирә; уның тасуирламаларында автор ҡыҙыл, алтын, аҡ төҫтәрҙең ҡапма-ҡаршылығы һәм ярашыуы урта быуат китап миниатюраһын хәтерләтә. (286-сы строфаны ҡара). Шағир үҙе лә Зигфрид һәм Кримхильда тураһындағы хикәйәттәрҙе үҙенең элгәреләре аҙ һүҙ менән ҡыҫҡаса тасуирлаған һәр сәхнәһен ентеклерәк сағылдырырға кәрәклеген күҙ уңында тотҡандыр. Бер нисә быуат дауамында билдәле булған йырҙар XIII быуатта йәнә актуаллек һәм художестволы көскә эйә булһын өсөн, ҙур сәнғәт һәм талант талап ителде.

Эстәлеге

Персонаждарҙың генетик ағасы (NB — А. Н. Корнеев тәржемәһендә лә, шулай уҡ А ҡулъяҙмаһында ла (1-се авентюра) Гунтерҙың атаһы Данкрат исеме менән аталған

Поэманың йөкмәткеһе «авентюралар» тип аталған 39 өлөшкә (йырҙарға) ҡайтып ҡала.

Персонаждарҙың һәм топонимдарҙың исемдәре 1972 йылда «Литературные памятники» («Әҙәби ҡомартҡылар») серияһында баҫылған Ю. Б. Корнеевтың тәржемәһенә ярашлы бирелгән.

1-се авентюра

V быуат башы. Йәш Кримхильда Урта Рейндағы бургундтарҙың, уларҙың шул осорҙағы баш ҡалаһы — Вормс ҡалаһында, үҙенең ағай-энеләре королдәр Гунтер, Гернот һәм Гизельхер ҡурсалауы аҫтында йәш ҡыҙ Кримхильда йәшәй. Кримхильда — скандинав йырҙары Гудруны, әммә ул немец эпосында яңы һыҙаттар ала, шуның һөҙөмтәһендә уның тыуған иле өсөн үс алыуы (ҡара: «Старшая Эдда») тураһындағы хикәйәт ирен үлтереүсе нәҫел-нәсәбенән үс алыу тураһында хикәйәләүгә әүерелә. Кримхильда образы тәү сиратта «Нибелунгтар тураһында йыр»ҙың берлеген сағылдыра. Ул йәш Кримхильданың төшөнән (13-сө строфа) башлана һәм, Зигфрид өсөн үс алғандан һуң, уның вафаты менән тамамлана. Батша ҡыҙы матур һәм саф күңелле, һәр витязь (бәһлеүән), уны күргәндән һуң, фәҡәт уны ғына уйлай. Бер ваҡыт ул үҙенә эйәләшкән ирекле ыласын тураһында төш күрә, әммә, ҡапыл, ике бөркөт шыҡыйып төшөп, ыласынға һөжүм итә һәм уны суҡып үлтерә.

Ныҡ ҡайғырған Кримхильда төшөн әсәһенә һөйләй. «Ыласын, — тип аңлата әсәһе, — һинең выжданлы ирең булыр, тик Хоҙай һине унан иртә айырмаһын ине!» Әммә Кримхильда кейәүгә сығыу тураһында ишетергә лә теләмәй: «Мөхәббәт өсөн ғазап сигергә тура килмәһен өсөн, мин йәшлегемде һәм матурлығымды ерләргә тейешмен»

Зигфрид

2-се авентюра

Был ваҡытта түбәнге Рейндағы көнбайыш (салик) франктарының баш ҡалаһы Ксантенда Зигмунд менән Зиглинданың үҫмер сағынан уҡ бик күп ҡаһарманлыҡтары менән дан ҡаҙанған улы Зигфрид йәшәгән. Ул бик сибәр һәм бай рухлы, теләһә ниндәй һылыуҡайҙың да күңеленә хуш килерлек ир-егет була. Улын рыцарлыҡҡа бағышларға ваҡыт еткәс, Зигмунд ете көнлөк йомарт байрам ойоштора һәм улын тәхеткә ултыртырға теләгәнен белдерә, әммә Зигфрид, тыуған ерен ҡылысы менән һаҡларға вәғәҙә биреп, король тажынан баш тартҡан.

3-сө авентюра

Кримхильданың һылыулығы тураһындағы хәбәрҙе Зигфрид та ишетә һәм Вормсҡа уның ҡулын һорарға барырға ҡарар итә. Бургундтарҙың ҡеүәте һәм тәкәбберлеге тураһында хәбәрҙар ата-әсәһе улдарының унда барыуын теләмәй. Шуға ҡарамаҫтан, Зигфрид 12 бәһлеүәндән (витязь) торған ҙур булмаған оҙатып йөрөүсе ярандары (свита) менән юлға сыға. Етенсе иртәгә ул Вормсҡа килеп етә лә батша һарайы янында туҡтай. Иҫ киткес сибәр витязде бер кем дә танымай.

Батшалар үҙҙәренең сит ерҙәрҙе яҡшы белгән иң көслө Хаген вассалына мөрәжәғәт итә. Троньенан килгән Хаген да Зигфридты бер ҡасан да күргәне булмай, ләкин уның иргәйел Альберихтан күҙгә күренмәгән плащын тартып алып, нибелунгтарҙы еңгән атаҡлы бәһлеүән икәнлеген аңлай. Шулай уҡ ҡот осҡос аждаһа Фафнирҙы үлтереп, уның ҡанында ҡойонғанлыҡтан, Зигфридтың тиреһе, мөгөҙ кеүек, ныҡ булған. «Ризаһыҙлығын тыуҙырмаҫ өсөн, уны мөмкин тиклем яҡшыраҡ ҡаршыларға кәрәк», — тип уйлай Хаген.

Тәкәбберлегенә ҡарамаҫтан, Зигфридты ҙур хөрмәт менән ҡаршы алалар, һәм тиҙҙән ул үҙенең хужалары менән дә дуҫлаша. Күренекле ҡунаҡ өсөн күңелле табындар һәм турнирҙар ойошторола. Бер йыл буйына Кримхильда тәҙрәһе аша ғына Зигфридҡа йыш һоҡланып ҡарап тора. Ләкин витязь дә, бик теләһә лә, ҡыҙҙы күреү мөмкинлегенә эйә булмай.

4-се авентюра

Сакстар короле Людегер Дания короле Людегаст менән бергә бургундтарға һуғыш иғлан итә. Зигфрид Гунтер урынына ғәскәрҙе етәкләргә ҡарар итә. Һайлап алынған меңләгән бургунд витяздәре һәм үҙенең юлдаштары менән походҡа юллана һәм бер нисә ҙур еңеүҙән һуң ике королде лә әсирлеккә ала.

Вормсҡа хәбәр менән сапҡын килгәс, Кримхильда, Зигфридтың батырлыҡтары тураһында белешеү маҡсатында, йәшерен генә уны үҙенә саҡыра. Һәм Гунтер ҙа батыр еңеүселәр өсөн мәжлес ҡора. Зигфрид, китергә теләһә лә, Кримхильда хаҡына ҡала.

5-се авентюра

Троица көнөндә алыҫ һәм яҡын илдәрҙән килгән витяздәр өсөн байрам башлана. Ҡунаҡҡа Кримхильда менән әсәһе лә килә.

Гунтер Зигфридты һеңлеһе янына килтерә, егет ҡыҙға рыцарҙарса баш эйә. Улар тартынып баҫып тора, шунда уҡ бер-береһенә ғашиҡ була. Төшкө ғибәҙәттән һуң, Кримхильда Зигфридҡа ағай-энеләренә ярҙам иткәне өсөн рәхмәтен белдерә. «Һеҙгә һөйөүем арҡаһында уларға хеҙмәт иттем», — тип яуаплай Зигфрид. 12 көн дауам иткән күңел асыу барышында Кримхильда көн һайын ҡунаҡтар янына сыға.

Ҡунаҡтар таралышып, Зигфрид та китергә йыйына, тик Гизельхер уны ҡалырға өгөтләй.

6-сы авентюра

Брюнхильда һарайы эргәһендә көс һынашыу

Шул ваҡытта диңгеҙ аръяғында мөғжизәле матурлыҡ һәм көскә эйә королева Брюнхильда йәшәгән. Күптәр уның мөхәббәтен яуларға тырыша, ләкин ул һуғыш уйындарында үҙен еңеүсегә генә кейәүгә сығырға теләгәнен белдерә. Гунтер Брюнхильдаға өйләнергә теләй.

Зигфрид тәүҙә уны кире уйлатырға тырыша, әммә һуңынан, Кримхильданы үҙенә кәләш итеүҙә Гунтер ярҙам итеренә өмөтләнеп, уға булышырға вәғәҙә итә. Зигфрид менән Гунтер, Хаген һәм Данкварт менән бергә, карапҡа ултырып Изенштейнға, Брюнхильда ҡәлғәһенә юллана. Гунтерҙың Брюнхильданы алыу теләге ҡапыл тоҡанғанлыҡтан, караптар ашығыс рәүештә яһала. Һәм барлығы өс карап була.

7-се авентюра

Брюнхильда Зигфридты яғымлы ҡаршы ала, һәм унан ниндәй маҡсат менән килеүе тураһында һорай. «Мин, — тип яуаплай Зигфрид, — һине ҡоҙаларға килгән король Гунтерҙың вассалы».

Һынауға әҙерлек башлана. Брюнхильданың ҡалҡаны бик ауыр булғанлыҡтан, уны дүрт ир саҡ күтәреп индергән. Шулай уҡ 12 кеше генә күтәрә алырлыҡ һөңгө һәм таш килтерәләр. Гунтерҙың ҡото оса, ләкин Зигфрид, күҙгә күренмәгән плащ кейеп, уға ярҙамға ашыға. Гунтер тейешле хәрәкәт ишараларын ғына яһаған, ә Зигфрид, ғәләмәт күп көс түгеп, уның мәнфәғәтен яҡлап көрәшкән. Брюнхильда еңелә һәм Гунтерға кейәүгә сығырға тейеш.

8-се авентюра

Зигфрид нибелунгтар иленә китә, унан, Гунтерҙы оҙатып йөрөргә тейешде ярандар сифатында, 1000 ирҙе алып килә. Гунтер кәләше менән өйөнә ҡайтып китә.

9-сы авентюра

Юл ыңғайы Зигфрид, королева менән Кримхильданы иҫкәртеү маҡсатында, Вормсҡа тейә.

Гунтерҙың никах төнө. Генрих Фюссли, 1807)

10-сы авентюра

Өйгә ҡайтҡас, Гунтер вәғәҙәһен үтәй: Кримхильда менән Зигфридтың никах туйын үткәргән, уларҙы король менән королева ҡаршыһына ултыртҡандар. Уларҙы күргәс, Брюнхильда үкһеп илай башлай. Гунтер унан күҙ йәше түгеүенең сәбәбен һорағас, ул былай тигән: «Һин Кримхильданы вассалға биргәнең өсөн илайым. Уның шул дәрәжәлә кәмһетелеүе айҡанлы мәңге хәсрәт кисерермен инде».

Брюнхильда Гунтер менән никах түшәгендә тағы ла бер тапҡыр көрәшә. Гунтер, был юлы ярҙам булмағанлыҡтан, аяҡ-ҡулы бәйләнгән килеш ҡаҙаҡҡа аҫып ҡуйылып, оятсылыҡ кисерә. Икенсе көндө ул был хәлде Зигфридҡа һөйләй, һәм Зигфрид, йәнә күҙгә күренмәгән плащ кейә, йәнә Брюнхильданы еңә һәм уның билбауын һәм балдағын алып, Кримхильдаға бүләк итә. Гунтерҙы ире тип танып, Брюнхильда үҙенең ғәҙәттән тыш көсөнән бөтөнләй мәхрүм була (урта быуаттарҙағы әҙәби традиция буйынса, яугир ҡыҙ, ғиффәтлелеген юғалтҡандан һуң, үҙенең яугирлыҡ көсөнән дә мәхрүм ҡала һәм ябай ҡатынға әүерелә).

11-се авентюра

Туй үткәндән һуң, Зигфрид ҡатыны менән тыуған яғына ҡайта һәм атаһының тәхете уға күсә. Бәхетле ун йыл үтә, Кримхильда бер ул таба, һәм бабаһы хөрмәтенә, уға Гунтер исеме, ә Гунтерҙың улына Зигфрид исеме бирелә. Нибелунгтар хазинаһына эйә булғанлыҡтан, Зигфрид бар королдәрҙән дә байыраҡ була.

12-се авентюра

Зигфридтың, башҡа вассалдар кеүек, бургунд һарайына килеп сыҡмағанлығынан Брюнхильда үҙен кәмһетелгән тип һанай.

Гунтер башта уны тынысландырырға тырыша, шунан, Зигфридҡа илселәр ебәреп, уны байрамға саҡыра. Зигфрид саҡырыуҙы ҡабул итә һәм илселәрҙе йомарт бүләкләй. Илселәр, ҡайтып бүләктәрен күрһәткәндән һуң, Хаген нибелунгтар хазинаһының ҡасан да булһа бургундтар еренә күсеүен теләгәнлеген белдерә.

13-сө авентюра

Зигфрид, ҡатыны, атаһы һәм күп һанлы ярандары оҙатыуында, Вормсҡа килә. Улар ҙур ихтирам һәм хөрмәт менән ҡабул ителә.

14-се авентюра

Королеваларҙың низағы

Ун көн буйына мәжлестәр, рыцарҙар уйындары тынмай. Ун беренсе көндә ике королева йәнәш ултырған саҡта, Кримхильда Зигфридты маҡтай башлай. «Ул Гунтерҙың вассалы ғына, — тип яуаплаған Брюнхильда, — һинең ағайың мине яусыланғанда, ул үҙе әйтте». Кримхильда уның шундай кәмһетеүле һүҙҙәрен оҡшатмай: ағалары уны вассалға кейәүгә бирер инеме ни? Ыҙғыш ҡыҙғандан-ҡыҙа. Кримхильда, ярһыған килеш, үҙенең шундай уҡ королева икәнен, ә вассал ҡатыны түгеллеген иҫбатлап, сиркәүгә беренсе булып инәсәген әйтә.

Брюнхильда собор эргәһендә апһынын көтөп тора, һәм ул яҡынлашҡас, хеҙмәтсе ҡатын хужабикәнән алда инергә тейеш түгел, тип, уға ҡәтғи итеп туҡтарға ҡуша. «Һин өндәшмәһәң яҡшыраҡ булыр ине, — ти уға Кримхильда. — Зигфрид Гунтер өсөн һине ғиффәтлелегеңдән яҙҙырҙы», — ти ҙә, алда сиркәүгә инә.

Төшкө ғибәҙәттән һуң, Брюнхильда Кримхильданан дәлилдәр талап итә. Һәм Кримхильда уға балдаҡты һәм билбауҙы күрһәтә. Зигфрид менән Гунтер үҙ-ара мөнәсәбәттәрен асыҡларға тотона: беренсеһе, ҡатынына ағаһына ҡағылышлы бер һүҙ ҙә әйтмәгәнлеген раҫларға тырыша һәм ҡатынын аҡылға ултыртасағын белдерә, Брюнхильданың тәкәбберлеген Гунтер ҙа тыйырға тейеш тип килешелә.

Королеваның күҙ йәштәрен күреп, асыулы Хаген уның өсөн Зигфридтан үс алырға ант итә. Ул үҙ яғына бик күп бургундтарҙы һәм Гунтерҙың үҙен дә йәлеп итә. Гизельхер ғына, ҡатын-ҡыҙҙар бәхәсе Зигфрид кеүек баһадир ғүмерен ҡыйырлыҡ ҡаршылыҡҡа килтерергә тейеш түгел, тип иҫәпләй. Хагендың кәңәше буйынса, Гунтерға ҡурҡыныс менән янаған даттарға ҡаршы һуғыш тураһында ялған хәбәр таратыла.

15-се авентюра

Зигфрид шунда уҡ бургундарға ярҙам итергә ынтыла. Хаген Кримхильда менән хушлашырға бара. Кримхильда Хашендан һуғыш барышында Зигфридты һаҡлауын үтенә. Аждаһа ҡанында һыу ингәнлектән, япраҡ уның иңбаштары араһына төшә, һәм тап ошо урыны йәрәхәткә бирешеүсән булыуы мөмкин була. Хаген тәҡдиме буйынса, ул был урынға ебәк тәре тегеп бирә. Данияның ялған илселәре походҡа сыҡҡанда, король тыныслыҡ килешеүе һорай, тип иғлан итә. Гунтер, яһалма шатланып, ҙур һунар ойоштора.

Зигфридтың вафаты

16-сы авентюра

Кримхильданы киләсәкте күрәҙәлек итеүсе (вещий) төштәрендә күргән шомло һиҙемләү тойғоһо яфалай. Зигфрид уны наҙлы иркәләүҙәре менән тынысландыра һәм тағы яуға китә. Зигфрид ҡыйыулығы һәм көсө менән барыһынан да өҫтөн булған һунарҙан һуң, һунарсылар ныҡ һыуһай, ә шарап булмай. Хагендың мәкерле бойороғо буйынса, кем уҙарҙан йүгереп, шишмәгә ынтыла улар. Зигфрид беренсе булып йүгереп килә, ләкин Гунтерҙан алда эсмәй. Гунтер эскәндән һуң, Зигфрид та һыу эсергә эйелә. Хаген уның тәре менән билдәләнгән еренә (ниңәлер, Зигфрид хәрби кейем урынына һунарсы кейемендә булған) һөңгө менән сәнсеп, үлемесле яралай. Зигфрид урынынан һикереп тоа, һәм, башҡа ҡорал таба алмайынса, Хагенға ҡалҡан менән шул тиклем көслө итеп һуға, хатта Хаген ергә ҡолай. Зигфрид та, хыянатсыл бургундарҙы шелтәләп, йығыла. Барыһы ла тетрәнә. Тик Хаген ғына беренселекте бургундарға кире ҡайтарған ғәмәле менән ғорурлана. Зигфрид, ҡатынын иҫенә төшөрә, һәм, уны Гунтерҙың туғандарса ҡурсалауына тапшырып, вафат була. Бәғзеләр, енәйәт юлбаҫарҙар тарафынан ҡылынған, тип иғлан итергә тәҡдим итә. Әммә Хаген бының менән ризалашмай һәм иренең мәйетен Кримхильданың тупһаһына илтеп бирергә була.

Батлер Чарльз. «Викингты ерләү» (1909)

17-се һәм 18-се авентюралар

Бисара тол ҡатындың ҡайғыһы үтә аяныс була, нибелунгтар ҙа оло һағыш кисерә. Кримхильда уларҙы, батырҙары үлтерелеүе өсөн үс алырға тырышып тормайынса, китергә күндерә. Ҡайныһы Зигмунд уны үҙе менән саҡырған, әммә Кримхильда баш тартҡан һәм Вормста ҡалған.

19-сы авентюра

Кримхильда Зигфрид ерләнгән урындан алыҫ булмаған аулаҡ урында йәшәгән һәм иренең күңел тыныслығы хаҡына доғалар уҡыған. Граф Эккеварт уға тоғро хеҙмәт иткән. Нибелунгтарҙың байлығына эйә булыр өсөн, Хаген Гунтерға һеңлеһе менән татыулашырға кәңәш итә. Гернот һәм Гизельхер ярҙамында мөнәсәбәт яйға һалына, һәм ул үҙ ҡулындағы иренең туй бүләген (Morgengabe) — нибелунгтарҙың бик ҙур хазинаһын Вормсҡа күсерергә ризалаша. Кримхильданың байҙарға һәм ярлыларға үҙенең хазиналарын йомарт тарата башлауы уға күп кенә рыцарҙарҙың йөрәген йәлеп иткән, һәм Хаген, был хазина үҙ башына етеүенән ҡурҡа башлаған. Шуға күрә ул хазинаны Рейнға ташлаған, һәм королдәр, ҡайһыһы иҫән булған хәлдә лә, хазиналар серен асмаҫҡа ант иткән.

Хаген алтынды Рейн йылғаһына ырғыта. Вормстағы статуя

20-я авентюра

Һундар короле Этцелдең хәләл ефете Хельха вафат булғанда, Кримхильда 13 йыл инде иренең ваҡытһыҙ үлеме буйынса күҙ йәштәрен түккән. Этцелдең дуҫтары уның иғтибарын Зигфридтың тол ҡалған ҡатынына йүнәлткән. Бехларен маркграфы, Рюдигерҙы, Кримхильданың ҡулын һорар өсөн, Рейнға ебәрәләр. Ағалары был тәҡдимде ҙур ҡыуаныс менән ҡабул итә. Бер Хаген ғына бургундарға ҡарата был никах яҡшылыҡ килтермәйәсәген аңлай. Әммә уның иҫкәртеүҙәренә иғтибар итмәйҙәр. Тәүҙә Кримхильда яңы ир, бигерәк тә мәжүси ир тураһында ишетергә лә теләмәй, әммә, Рюдигер шым ғына уның бөтөн дошмандарынан үс алырға вәғәҙә иткәс, Хагендың рәнйетеүенә ҡаршы үс алыу уйы менән, Этцелдең ҡатыны булырға һәм йыраҡ юлға сығырға ризалаша.

Кримхильда менән Этцелдең осрашыуы. Тульнелағы скульптура төркөмө

21-се һәм 22-се авентюралар

Этцель Кримхильданы ҡаршы ала, һәм улар бергә Венаға юл тота, унда күркәм туй үткәрелә. Әммә шау-шыулы мәжлес түрендә Кримхильда моңһоу һәм һөйләшмәй тиерлек: ул үткән бәхетен иҫенә төшөрә.

23-сө авентюра

Туйҙан һуң 13 йыл үткән, Кримхильданың Этцелдән ныҡышлығы арҡаһында һыуға сумдырылған (окрещённый) Ортлиб исемле 6 йәшлек улы ла бар. Ул иренә, «юғиһә халыҡ мине ҡыуып ебәрелгән йәки нәҫелһеҙ тип уйлаясаҡ» тип, туғандарын ҡунаҡҡа саҡырыу үтенесе менән мөрәжәғәт итә. Этцель шунда уҡ үҙенең музыканттарын, Вербель һәм Свемммелде, Гунтерҙы һәм уның вассалдарын ҡунаҡҡа саҡырырға, тип Вормсҡа ебәрә. Уларға айырыуса Хагенды саҡырырға тырышырға ҡуша Кримхильда.

24-се авентюра

Саҡырыу алғас, бургундар юлға әҙерләнә башлай. Хаген, Кримхильданың бер ҡасан да үҙ рәнйеүҙәрен кисермәйәсәген иҫенә төшөрөп, был сәфәргә ҡаршы килә. Ә Гизельхер уға, ғүмерең өсөн борсолһаң, ҡал, ти. Хаген шулай ҙа сәфәр хаҡында хәстәрләй башлай һәм үҙен һаҡлау өсөн бәһлеүәндәр (витязь) һайлай.

25-се авентюра

Гизельхерҙың һәм Рюдигер ҡыҙының туйы

60 һайлап алынған яугирҙәрҙе иҫәпләмәгәндә, 1000 рыцарь һәм 9000 хеҙмәтсе бургундтар юлға сыға. Уларҙы шомло төш күргән батша әсәһе юлға сыҡмаҫҡа өгөтләп ҡарай. Бургундтар ярҙан сығып ятҡан Дунайға барып еткәс, Хаген һыу аша сығарыусы эҙләй башлай. Һәм король капеланынан башҡа, бургундтарҙың береһе лә өйҙәренә ҡайтмаясағын әйткән һыу ингән юраусы ҡатындарҙы күрә. Хаген һыу аша сығарыусыны таба һәм үлтерә. Свитаны ташығанда, ул, күрәҙәлектең үтәлеүенә юл ҡуймаҫ өсөн, капеланды һыуға ташлай. Ләкин тегеһе йөҙә белмәһә лә, бургунд ярына сыҡты.

26-сы һәм 27-се авентюралар

Хагендың үлтерелгән һыу аша сығарыусыны үлтергәне өсөн баварҙар менән бәрелештән һуң, бургундтар Рюдигер эргәһенә килә Хужа уларҙы кенәздәрсә ҡабул итә һәм ҡыҙына королдәрҙе, уларҙың төп витяздәрен үбеп сәләмләргә ҡуша. Хагенды үбергә тейеш булғанда, уның йөҙө шул тиклем ҡурҡыныс булғанын күреп, хатта ағарынып киткән. Килгән ҡунаҡтар бында бер нисә көн булды, һәм Гизельхер Рюдигерҙың ҡыҙы менән никахлаша.

28-се авентюра

Бургундтар, Рюдигер менән бергә, Этцель һарайына яҡынлаша. Уларҙы ҡаршыларға килгән Дитрих уларҙы, Кримхильда әле булһа Зигфридты үлтереү хәсрәтенән күҙ йәшен түгә, тип иҫкәртә. Витяздәр Этцелгә килеп еткәс, һундар Зигфридтың ҡеүәтле үлтереүсеһенә ҡарарға йыйыла. Батша, береһен дә айырмай, һәммәһен дә яғымлылыҡ менән ҡаршылай, әммә Кримхильда бер Гизельхерҙы ғына ихлас сәләмләй. Кримхильда ла, Хаген да бер-береһенә ҡарата нәфрәтен йәшермәй.

29-сы авентюра

Королева Зигфрид ҡылысы менән ҡоралланған Хаген янына килә, үпкә белдерә һәм уға янай. Хаген, Брюнхильданы рәнйеткәне өсөн, Зигфридты үлтергәнен яңынан таный. Ләкин Кримхильда яҡлыларҙың береһе лә уға һөжүм итергә баҙнат итмәй. Этцель һарайында мәжлес дауам итә.

30-сы авентюра

Фолькер Ильзан менән алыша

Төндә батша ҡатынының кешеләре бургундтарға йоҡлаған ваҡытта һөжүм итергә маташа. Ләкин Хаген һәм мөһабәт музыкант Фолькер заланың ишеген һаҡлағанлыҡтан, һундар буш ҡул менән ҡайта.

31-се авентюра

Иртәнсәк бургундар тулыһынса ҡоралланған килеш төшкө ғибәҙәткә юллана. Унан һуң хәрби уйындар башлана, ә королдәр һәм уларҙың төп витяздәре өсөн — Этцель һарайында ҙур табын тәҡдим ителә. Кримхильданың теләге буйынса, уның улы Ортлиб та табынға саҡырыла.

32-се авентюра

Был ваҡытта Кримхильда ышандырған Этцелдең ҡустыһы Блёдель икенсе залала ултырған Гунтерға һөжүм итә. Уларға Хагендың ағаһы Данкварт етәкселек итә. Блёделды Данкварт үлтергән, әммә һундарға яңы яуҙаштары ярҙамға килә һәм барлыҡ бургундтарҙы үлтереп бөтөрәләр. Ҡанға батҡан Данкварт ҡына королдәр эскән залаға инә алған.

33-сө авентюра

Хаген был хәлдәрҙе белгәс, Ортлибтың башын киҫеп, һундарҙы туҡмарға тотонған. Данкварт ишекте тыштан һаҡлаған. Кримхильда, ҡурҡышынан, Дитрих Бернскийҙан үҙен яҡлауын һорай. Дитрихтың тауышы залда мөгөҙ тауышы кеүек яңғырай, алыш бер минутҡа туҡтай. Дитрих үҙенең яуҙа ҡатнашырға теләмәүен белдерә һәм үҙе һәм үҙенекеләр өсөн пропусктар талап итә. Уның менән Этцель, Кримхильда һәм Рюдигер залдан сығып китә. Этцелдең башҡа кешеләре бөтөнләй ҡыйратыла.

34-се авентюра

Хагендың үҙен ҡурҡаҡлыҡта ғәйепләүенә асыуланып, Этцель үҙе һуғышҡа ынтыла. Кримхильда уны тотҡарлай һәм Хагендың башын килтереүсегә алтын тулы ҡалҡан вәғәҙә итә.

35-се авентюра

Иринг Датский Хаген менән алышырға ҡарар итә, ул тәүҙә уны яралай, ә һуңынан үҙе уның ҡулынан һәләк була. Уның өсөн үс алырға теләүсе дуҫтары ла һәләк була.

36-сы авентюра

Кискә табан талсыҡҡан бургундтар уларҙы залдан сығарыуҙарын үтенә; Кримхильда, Гизельхерҙың үтенесенә ҡаршы тора алмай, әммә уларҙың Хагенды үҙенә биреү шарты менән, быға ризалаша. «Әгәр беҙ мең кеше булһаҡ, шул ваҡытта ла бер кешене лә һатмаҫ инек», — ти улар. Кримхильда залды яндырырға ҡуша. Эҫенән хәлһеҙ бургундтар, Хаген кәңәше буйынса, үлтерелгәндәрҙең ҡанын эсеп, һыуһындарын ҡандыра уҙарын ҡәнәғәтләндерә һәм емерек стеналар уртаһында ҡот осҡос ғазаптар кисереп төн уҙғара.

37-се авентюра

Этцель Рюдигерға ярҙам һорап мөрәжәғәт итә; Кримхильда Рейнда уға биргән вәғәҙәһен — уның өсөн бөтә дошмандарынан үс алыуҙы — иҫенә төшөрә. Рюдигер күңелендә ғазаплы көрәш бара: уға королеваның үтенесен дә кире ҡағыу мөмкин түгел, шул уҡ ваҡытта ул тоғролоҡҡа ант иткән дуҫтарына хыянат итеү ҙә ҡот осҡос тойола. Ниһайәт, тәүәккәлләп, бургундарға ҡаршы сыға, күптәрҙе тар-мар итә, Гернот менән һуғыша, һәм улар бер-береһен үлтерә.

38-се авентюра

Кримхильда Хагенға Гунтерҙың башын күрһәтә

Рюхдигерҙың вафаты тураһында хәбәр килгәс, ул ҡарт Хильдебрандтың гот витяздары менән эше тураһында белешергә ебәрә. Улар Рюдигерҙың мәйетен биреүҙәрен һорай, әммә бургундтар баш тарта. Бик күп батырҙар һәләк иткән яу тоҡана. Дитрих янына готтарҙан тик яраланған Хильдебранд ҡына ҡайта, бургундарҙан Хаген һәм Гунтер ғына тороп ҡала. Дитрих көрәштәштәре иҫтәлегенә ғазаплы күҙ йәштәрен түккән.

39-сы һәм һуңғы авентюра

Ул һуғыш урынына ашыға һәм Гунтер менән Хагендан үҙҙәре теләп бирелеүҙәрен талап итә, бының өсөн уларға ғүмер һәм азатлыҡ вәғәҙә итә. Хаген баш тарта. Дитрих уның менән ҡул көрәшенә сыға, уны ҡаты яралай һәм бәйләй. Гунтерҙы ла бәйләй. Уларҙы икеһен дә Кримхильд ҡулына тапшырып, батырҙарға мәрхәмәт күрһәтеүен һорай, һәм Кримхильда шулай эшләргә вәғәҙә бирә. Дитрих киткәндән һуң, Кримхильда Хагенды төрмәгә алып бара һәм, нибелунг хазинаһын кире ҡайтарған осраҡта ғына, уға ғүмер вәғәҙә итә. Хаген, шул хакимдарҙың береһе генә иҫән саҡта хазинаның ҡайҙа йәшерелгәнен берәүгә лә асмаҫҡа ант итте, тип яуаплай. Кримхильда Гунтерҙың башын киҫеп алырға ҡуша ла, сәсенән тотоп, Хагенға алып килә. «Хәҙер минән башҡа хазинаның ҡайҙа икәнлеген бер кем дә белмәй, — ти Хаген. — Һинең ҡулыңа ла, ҡомһоҙ ен ҡатыны, бер ҡасан да эләкмәҫ». Кримхильда Зигфрид ҡылысы менән Хагендың башын киҫкән. Хильдебранд, Кримхильданың Дитрихҡа биргән вәғәҙәһен боҙғанын күреп, шунда уҡ ҡылыс менән уны уртаға ярған. Этцель менән Дитрих мәрхүмдәрҙең барыһын хәтерләп әсе күҙ йәштәрен түккән.

Әҫәрҙең тарихы

Редакциялары

«Нибелунгтар тураһындағы йыр» («Песнь о Нибелунгах») беҙгә XIII—XVI быуаттарҙан ун ҡулъяҙма һәм бик күп өҙөктәрҙә килеп етә. Яңы заманда ул XVIII быуат уртаһынан мәғлүм була: 1757 йылда И. Бодмер «Нибелунгалар тураһында йыр»ҙың һуңғы өлөшөн, ике шиғыр менән яҙылған «Жалоба» (Klage) тигән лирик поэма менән бергә, һәм Этцель, Дитрих, Гильдебранд, ғаиләһе һәм Рюдигер кешеләре һәм башҡалар тураһында бәйән иткән, һәләк булыусыларҙың хәтерләп йәш түккәнен баҫтырып сығара. 1782 йылда Мюллер Христоф Генрих (Christoph Heinrich Myller), бер ниндәй ҙә ғилми тәнҡиткә һәм һүрәттәргә ынтылышһыҙ, «Нибелунгтар»ҙың тулы тексын сығара. XIX быуат башында поэманы ҡылыҡһырлау һәм уны тикшереү барлыҡҡа килә. «Нибелунгтар тураһында йыр»ҙың тәржемәселәренең береһе Гаген Фридрих-Генрих фон дер 1810 йылдан уҡ уны тәнҡитле һәм төрлө уҡыуҙар менән баҫтырып сығарыуға ынтыла.

«Нибелунгтар» тәүге ҡәтғи ғилми тикшеренеүҙе Карл Конрад Лахман үткәрә. Гомер мәсьәләһендә Вольф теорияһын ҡайнар яҡлаусы, халыҡ йырҙары үҙенән-үҙе художестволылыҡ юғарылығы өлгөһө, уларҙы һуңғы быуын шағир-йыйыусылар боҙа һәм шыйыҡлата, тип инаныусы Лахман «Нибелунгтар»ҙа ысын йырҙарҙы һуңғы ҡушымталарҙан айырып ҡарарға кәрәк тигән һығымта яһай. Бының өсөн материал булып «Нибелунгтар» тексын ентекле тәнҡитләү хеҙмәте торҙо.

Өс боронғо (XIII быуат) пергамент ҡулъяҙмаһының һәр береһе үҙенсәлекле редакцияны тәшкил итә:

1. Хоэнемс Гогенем, хәҙер — мюнхендыҡы — А. Башҡа бөтәһенән ҡыҫҡараҡ;
2. Санкт-Галлен — В. Поэма «Der Nibelunge nôt» — «Нибелунтарҙың хәсрәте» тип атала. Унда ла, А. кеүек үк, иң һуң яҙылған ҡулъяҙмаларҙың күбеһе ҡушылған һәм шуға күрә әлеге поэма вульгар тип һаналғаны, ошо йәһәттән уртала тора;

Элек Гогенем, хәҙер иһә Донауэшинген — С, «Der Nibelunge liel» — «Нибелунгтар тураһында йыр» («Песнь о Нибелунгах»). Был иң киң текст.

Лахман А йырҙарға яҡыныраҡ булыуын, ә В һәм С — иң һуңғы таралған варианты тип билдәләнә; һис шикһеҙ, үткер аҡыллы, ләкин ҡайһы берҙә яһалма алымдар ярҙамында, А ҡулъяҙмаһының 2316 юлынан 745 юлын ташлай, ә ҡалған 1571 йырҙы, үҙе әйтеүенсә, 20 йырға бүлә, улар 1190 һәм 1210 йыл араһында, С менән бергә, 10 йылдан һуң донъя күрә. Шулай уҡ Лахман поэманың нигеҙен аңлатҡаны һәм уның Нифлунгтар тураһындағы скандинав хикәйәттәренә мөнәсәбәтен билдәләгәнгә күрә, уның һығымталары 1850 йылға тиклем дөйөм ҡабул ителгән тип иҫәпләнә.

Әммә 1851 йылда Лахман йәшергән көлкөлө хәлгә иғтибар итәләр: һәр йырҙағы строфа һаны 7-гә бүленгәнлеге асыҡлана, ә ул үҙенең грек шиғриәте тарихы буйынса яҙған эштәрендә гептад яҡлы булараҡ билдәлелек ала. 1854 йылда бер-береһенә бәйле булмаған ике германист: Адольф Гольцман («Untersuchungen über das Nibelungenlied ») һәм Фридрих Царнке («Zur Nibelungenfrage») Лахман теорияһына ҡаршы сығыш яһай. Улар халыҡ йырҙарын механик рәүештә әтмәләүҙе кире ҡаҡты һәм С-ның төп нөсхәгә яҡын булыуы тураһында, ә В һәм А -ҡыҫҡартып алынғаны тигән һығымта яһаны. Бәхәс тоҡанған (махсус мәғәнәнән тыш, дөйөм әһәмиәткә эйә: эш шәхестең халыҡ шиғриәте ҡомартҡыларын булдырыуҙа ҡатнашыуы тураһында барған), сөнки Лахман теорияһын яҡлап уның уҡыусыһы Карл Виктор Мюлленгоф («Zur Geschichte der Nibelunge nôt», 1855) сығыш яһаған.

1865 йылда Карл Барчтың («Untersuchungen über das Nibelungenlied») тикшеренеүе барлыҡҡа килә. Ул, Пфейферҙың «Йыр»ҙы авторы Австрия рыцары Кюренбергер 1150 йылда ижад иткән һәм «Йыр» 1170 йылда тәүге тапҡыр үҙгәртеп эшләнгән тигән тапҡыр аҡыллы һығымтаһын ҡабул итә. Унан бойондороҡһоҙ рәүештә В һәм С сыҡҡан, ә А варианты баҫманың нигеҙе итеп билдәләрлек популяр В тексының насар ҡыҫҡартылыуы ғына. XIX быуат аҙағы тикшеренеүселәре поэманың тәүге редакцияһын тергеҙеп булмай, ә уны тарихи яҡтан аңлатыуға һәм берҙәм автор яҙған төрлө элементтарҙы айырырға ынтылырға кәрәк ти. Ысынбарлыҡта иһә поэма йырлау өсөн түгел, ә Австрияның һарай даирәләрендә уҡыу өсөн тәғәйенләнгән.

Зигфрид аждаһаны үлтерә. Артур Рэкем һүрәте, 1911

Сығанаҡтары

Поэма сюжетын тәшкил иткән Нибелунгтар тураһында хикәйәт Рейн франктары еренә халыҡтар күсеп ултырған дәүерҙә, ике бер-беренә оҡшамаған элементтан тора:

1. боронғо герман героик сагаһы (күпселек фекеренсә — миф), аждаһаны үлтереүсе, үтә күреүсе Брюнгильда исемле ҡыҙҙы азат итеүсе, яуыз ағай-энеләр хакимлығына эләгеп, хазинаһын, кәләшен юғалтҡан, ғүмере өҙөлгән Зигфрид,
2. һәм 437 йылда Аттиланың (Этцель) һундары менән һуғышта Бургунд король йортоноң һәләк булыуы тураһында тарихи сага.

453 йылда немец ҡәбиләләре араһында ҡурҡыныс яулап алыусы Аттиланың Ильдико менән никахҡа ингән төндә үлеүе тураһында хәбәр тарала, халыҡ тауышы Ильдиконы иренең үлемендә ғәйепле тип һанай. Бының өсөн сәбәп эҙләйҙәр — һәм уны 437 йылғы ваҡиғала табалар. Һөҙөмтәлә Бургунд принцессаһы Гильданың ире Аттиланың уның ағаларын, королдәр Гундахариҙы, Годомарҙы һәм Гизлахариҙы, үлтереүе һәм ахырҙа үҙе лә фажиғәле һәләк булған Зигфридтың ҡатыны — һеңлеһенең ҡулынан үлеүен тасуирлаған сага булып тора.

Зигфридты үлтереүҙә лә, Гильданың ағай-энеләренең үлемендә лә ҡасандыр Зигфрид эҙләп тапҡан һәм һуңынан Аттиланың ҡомһоҙлоғон тыуҙырған хазина ҙур роль уйнай. Ҡатнаш хикәйәт немец телле бөтә ерҙәрендә VI быуат аҙағында (ҡайһы берҙәренең фекеренсә — VIII быуатта) тарала, сакстар аша Скандинавияға үтеп инә, һәм ундағы ерле хикәйәттәрҙе (Гельга, Гундингтың үлтереүсеһе, тураһында) ҡабул итә, Эдда йырҙарының предметына әйләнә. Һуңынан ул VIII быуатта бында сакстар килтергән Эрманрих тураһындағы гот сагаһы менән берләшкән.

Материкта хикәйәт ваҡытынан һәм яңы төшөнсәләрҙән (Скандинавия редакцияһында берҙәмлек аҙыраҡ һәм тоташма ла күренә), айырыуса Үрге Германия редакцияһында, тағы ла ҙурыраҡ үҙгәртелеүгә дусар ителә: Брюнгильданы ташлап киткәне һәм онотҡаны (эсеүе арҡаһында) өсөн Зигфрид ирекле йәки ирекһеҙ рәүештә яуаплы тип һаналмай башлай. Уның үҫмер осорон (яңғыҙлыҡ хәсрәте урынына король һарайы) тасуирлау киҫкен үҙгәрә. Аттила артҡы планға күсерелә һәм ҡомһоҙлоҡта ғәйепләнеүҙән азат ителә. Уның ҡатыны үс алыусы була, һәм ул ағалары өсөн түгел, ә беренсе ире өсөн ағаларынан үс ала. Яңы эпизодтар һәм кешеләр индерелә (мәҫәлән, Рюдигер, Австрияла), шуның менән бергә яңы урынлашыу ере лә (локализация) билдәләнә.

XII быуат уртаһына тиклем — уға нигеҙләнгән хикәйәт һәм йырҙар фәҡәт телдән генә була. XII һәм XIII быуаттар араһындағы сиктә — идея берҙәмлеге (ҡатынының — иренә ҡарата, вассалдың әфәндегә ҡарата тоғролоғо) һәм донъяға ҡараш берҙәмлеге менән һуғарылған милли поэма — немец Илиадаһы барлыҡҡа килә. Унда — шпильман шиғриәтенең тривиаль тупаҫлығы һәм Гогенштауфендар дәүере рыцарь эпосының нәзәкәтле нескәлеге араһындағы алтын урталыҡ; унда — халыҡтың ысын үҫмерлек шиғриәте, баҫалҡы һәм дәртле, ябай һәм тәрән, тормошҡа тоғро ҡалыусы, әммә уны юғары баһалаусы, шул уҡ ваҡытта ҡот отҡос теләктәр күренешендә лә юғары күтәргән йәнле һәм дәртле күренештәр. Шуға ла «Нибелунгтар» шул тиклем киң таралыу алған. Баварияла һәм Австрияла поэма ҙур йоғонтоло булған яһаған. XIII быуаттың икенсе яртыһынан алып ул Швабияла ла тарала.

Факттар

• XXII авентюрала герман телле халыҡтарҙың Этцель державаһындағы һундарға һәм башҡа ҡәбиләләргә ҡаршы тороусы дөйөм билдәләмәһе булараҡ, германдар (Deutsch) бөтә эпопеяла бер тапҡыр телгә алына. Йырҙың башҡа урындарында баварҙар, бургундтар, австриялар булып тора, әммә герман-немецтар түгел, — ул ваҡыттағы милли берләшмә кимәленең түбән булыуы һәм төрлө кенәзлектәргә ваҡланған Германия халҡының үҙаң күрһәткесе, етмәһә, был бүленеш өлөшләтә иҫке нәҫел бүленеше менән тура килә.

• Нибелунгтар — әкиәт хазиналарын һаҡлаусылар. Әммә был яңғыҙлыҡ исем дә. Уның боронғо мәғәнәһе: ер аҫты батшалығында көн иткән йән эйәләре, кәрлә өрәктәр, «Нибелунгтар тураһында йыр» авторына, моғайын, асыҡ түгел. Нибелунгтар йырҙың тәүге өлөшөндә ҡеүәтле яугир образында һынландырылған. Икенсе бүлектә термин (1523 строфанан башлап) бургундтарға күсерелә.
• Немец романтиктары уның милли әһәмиәтенә баҫым яһаны: Август Вильгельм Шлегель һәм ағалы-ҡустылы Гриммдар эпоста халыҡ рухының барлыҡҡа килеүен, исемһеҙ коллектив ижад продуктын күреп, «Нибелунгтар тураһында йыр»ҙы «Илиада» менән сағыштырҙы.

Мәҙәниәттә

Опера

Ҡара: Вагнер Рихард «Кольцо Нибелунга»

Фестивалдәре

Йыл һайын август айында немецтарҙың Вормс ҡалаһында Нибелунгтар фестивале (Nibelungenfestspiele) үтә. Уның төп ваҡиғаһы — «Нибелунгтар тураһында йыр» поэмаһы буйынса ҡуйылған заманса спектакль (Das Nibelungenlied).

Экранлаштырылыуы

«Нибелунгтар тураһында йыр»ҙы экранлаштырыуҙың тексына яҡын кәмендә ике йыр билдәле. 1924 йылда Ланг Фрицтың «Нибелунгтар» («Die Nibelungen») тигән ике сериялы тауышһыҙ фильмының премьераһы була. Харальд Райнль ҡуйған ремейкы ла экранға 1966 йылда (беренсе өлөшө) һәм 1967 йылда (икенсе өлөшө) сыҡҡан.

1957 йылда экранға «Йырҙар» буйынса операға ы пародлаусы «Ниндәй опера, док?» йәнһүрәте сыға.

2004 йылда экранға режиссёр Ули Эдельдың «Нибелунгтар ҡулсаһы» фильмы сыҡты.

Бынан тыш, эпостың теге йәки был мотивы — ҡара: Нибелунгтар (фильм) файҙаланылған бер нисә фильм (нәфис һәм телевизион) бар.

1957 йылда «Йыр»ҙы экранлаштырыуына пародия булып хеҙмәт иткән «Что за опера, док?» мультфильмы.

2004 йылда экрандарға режиссёр Ули Эделдең "Кольцо Нибелунгов"фильмы сыға.

Бынан тыш, эпостың теге йәки был мотивы файҙаланылған бер нисә фильм (нәфис һәм телевизион) бар. Ҡара: Ҡалып:D-ll.

ЮНЕСКО

2009 йылдың 30 июнендә «Нибелунгтар тураһында йыр» немец героик эпосы ЮНЕСКО-ның донъя мәҙәни-тарихи мираҫы исемлегенә индерелде. Барбадос утрауындағы Бриджтаунда ойошторолған ултырышта «Донъя хәтере» программаһының халыҡ-ара комиссияһы шундай ҡарар ҡабул итте. Исемлеккә әҫәрҙең өс иң тулы ҡулъяҙмаһы индерелгән. Хәҙер улар Мюнхенда Бавар дәүләт китапханаһында, Карлсруэла Баден ер китапханаһында һәм Швейцариялағы Санкт-Галлен монастырында һаҡлана.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Эдда
• Кудруна

Әҙәбиәт

• Гуревич А. Я. Средневековая литература и её современное восприятие // Из истории культуры Средних веков и Возрождения. О переводе «Песни о нибелунгах» М., 1976. С. 276—314.
• Вестергорд Э. Родство против договора. Германский героический эпос глазами исторического антрополога // Другие средние века. СПб., 2000, С. 67-79. 2017 йыл 26 июль архивланған.
• Оссовская М. Рыцарь и буржуа. М., 1987. Гл. 1.
• Рыкунова А. Б. К вопросу о научной и культурной рецепции «Песни о Нибелунгах» // Шаги / Steps. — 2015. — Т. 1. — № 2. — С. 131—150.
• Хойслер А. Германский героический эпос и сказание о Нибелунгах. М., 1960.
• ЮНЕСКО внесла «Песнь о Нибелунгах» в список мирового наследия.

Һылтанмалар

• Тексты рукописей (нем.)
• Перевод Ю. Б. Корнеева
• Энциклопедия Нибелунгов
• Месть Кримгильды(недоступная ссылка)
• Das Nibelungenlied. Die wichtigsten Handlungsmomente im Werk (нем.). Дата обращения: 15 июль 2012. Архивировано 5 август 2012 года.