Чудь: өлгөләр араһындағы айырма

'''Чудь''' — хәҙерге [[Рәсәй ФедерацияһыныңФедерацияһы]] Төньяҡ-Көнбайышындағы территорияларындатерриторияһында боронғо заманда йәшәгән элеккеборонғо урыҫ ҡәбиләләренең һәм халыҡтарының йыйылма, ҡағиҙә булараҡ, балтик буйы-фин төркөмө (водь, весь, сумь, емь, ижора, [[Эсттар|эст]] һәм башҡа халыҡтарҙың) атамаһы.

"Чудь" халыҡтарыныңһүҙе исеме тәүҙә «естланд йә финланд»тарҙы аңлатҡан, тип 1734 йылдайылдан профессор [[Турку|Або]] Альгот Скарина (1684-1771) үҙенең «De gentis priscæ Varegorum originibus» диссертацияһында яҙа<ref>''Scarin A.'' De originibus priscae gentis varegorum. Åbo. 1734 (цит. по Gräslund A.-S. Normannenproblemet. Uppsala. 1981, s. 2).</ref>. Рәсми документтарҙа был этноним XIX быуат аҙағына тиклем [[Рәсәй империяһы|Рәсәй империяһында]] ҡулланылып тора һәм ул Төньяҡ-Көнбайыш халыҡтарының дөйөм атамаһы итеп ҡулланыла һәм төрлө мәғәнәгә эйә, тик был һүҙҙе ҡулланыуҙа илдә бер төрлөлөк булмаған була, «чудь» һүҙе менән төрлө төркөмдәрҙе билдәләргә лә мөмкин булған: "чудь" һәм "финн" һүҙҙәреһүҙҙәренең синоним дабулыуы булыпла торғанмөмкин булыуы ихтималбулған, ә ҡайһы саҡта ул «карел» һүҙен дә аңлатҡан, был осраҡта беренсе төркөм «чудь/чухарь тығыҙ мәғәнәлә» һәм икенсе төркөмө водь/эсте — «чухна» һүҙен аңлатҡан<ref>Лескинен, Мария Войттовна. [http://cyberleninka.ru/article/n/finny-i-karely-na-stranitsah-rossiyskih-etnogeograficheskih-opisaniy-vtoroy-poloviny-xix-v Финны и карелы на страницах российских этногеографических описаний второй половины XIX в.] // Вестник Удмуртского университета. Серия «История и филология» 3 (2014).</ref>.

Халыҡ версияһы буйынса «чудь» һүҙенең килеп сығышы «чудный», йәғни непонятный(аңлайышһыҙ, ғәжәп) һүҙенән килеп сыҡҡан һәмтип аңлатыла, шулай уҡ Чудь күленең атамаһы ла шул күлурыҫтарҙың буйындаЧудь күле янында ғүмер йәшәгәниткән эст һәм фин-угор халыҡтарының һүҙенән килеп сыҡҡан, ә славян халыҡтары унда йәшәгән кешеләрҙең телен аңламағанлыҡтан, уларҙы "чудь (ғәжәп, аңлайышһыҙ)" тип атаған һүҙенән килеп сыҡҡан, тип аңлатыла<ref>[http://www.vokrugsveta.ru/article/327395/ «Псковское чудо: 12 тайн Чудского озера»] «[[Вокруг Света]]<nowiki/>» от 10 января 2020 года: ''«Свое название озеро получило благодаря эстам и другим финно-угорским народностям, издревле населявшим северо-западные берега озера: славянские народы прозвали их чудью, потому что не могли разобрать странное наречие, на котором те общались»''.</ref>, шулай уҡ «чужой (сит, ят)» сифаты менән дә аңлатыла. Әммә ҡайһы бер фин-уғыр телдәрендә был һүҙ мифологик персонажды ла аңлатҡан (түбәнерәк һүрәттә ҡарағыҙ). Махсус этимологик эштәрҙә был һүҙ менән башта көнсығыш германдарҙы бәлки, готтарҙы атағандар, тип тә ғалимдар тарафынан фараз ҡылына<ref name="vasmer">См., напр., [[Этимологический словарь русского языка М. Фасмера|словарь Фасмера]].</ref>. Моғайын, бының сығанағы — готтарҙың þiudа («народ») һүҙенән алынған, ул праиндоевропа килеп сығышлы һүҙҙер, моғайын, тип гипотеза ҡоролған.