Чудь: өлгөләр араһындағы айырма

'''Чудь''' — хәҙерге [[Рәсәй Федерацияһы]]Федерацияһының территорияһындаТөньяҡ-Көнбайышындағы территорияларында боронғо заманда йәшәгән боронғоэлекке урыҫ ҡәбиләләренең һәм халыҡтарының йыйылма, ҡағиҙә булараҡ, балтик буйы-фин төркөмө (водь, весь, сумь, емь, ижора, [[Эсттар|эст]] һәм башҡа халыҡтарҙың) атамаһы.

"Чудь" халыҡтарының исеме тәүҙә «естланд йә финланд»тарҙы аңлатҡан, тип 1734 йылданйылда профессор [[Турку|Або]] Альгот Скарина (1684-1771) үҙенең «De gentis priscæ Varegorum originibus» диссертацияһында яҙа<ref>''Scarin A.'' De originibus priscae gentis varegorum. Åbo. 1734 (цит. по Gräslund A.-S. Normannenproblemet. Uppsala. 1981, s. 2).</ref>. Рәсми документтарҙа был этноним XIX быуат аҙағына тиклем [[Рәсәй империяһы|Рәсәй империяһында]] ҡулланылып тора һәм ул Төньяҡ-Көнбайыш халыҡтарының дөйөм атамаһы итеп ҡулланыла һәм төрлө мәғәнәгә эйә, тик был һүҙҙе ҡулланыуҙа илдә бер төрлөлөк булмаған була, «чудь» һүҙе менән төрлө төркөмдәрҙе билдәләргә лә мөмкин булған: чудь һәм финн һүҙҙәре синоним да булыуыбулып мөмкинторған булғанбулыуы ихтимал, ә ҡайһы саҡта ул «карел» һүҙен дә аңлатҡан, был осраҡта беренсе төркөм «чудь/чухарь тығыҙ мәғәнәлә» һәм икенсе төркөмө водь/эсте — «чухна» һүҙен аңлатҡан<ref>Лескинен, Мария Войттовна. [http://cyberleninka.ru/article/n/finny-i-karely-na-stranitsah-rossiyskih-etnogeograficheskih-opisaniy-vtoroy-poloviny-xix-v Финны и карелы на страницах российских этногеографических описаний второй половины XIX в.] // Вестник Удмуртского университета. Серия «История и филология» 3 (2014).</ref>.

Халыҡ версияһы буйынса «чудь» һүҙенең килеп сығышы «чудный», йәғни непонятный(аңлайышһыҙ, ғәжәп) һүҙенән килеп сыҡҡан һәм Чудь күленең атамаһы ла шул күл буйында йәшәгән эст һәм фин-угор халыҡтарының һүҙенән килеп сыҡҡан, ә славян халыҡтары унда йәшәгән кешеләрҙең телен аңламағанлыҡтан, уларҙы "чудь" тип атаған тип аңлатыла<ref>[http://www.vokrugsveta.ru/article/327395/ «Псковское чудо: 12 тайн Чудского озера»] «[[Вокруг Света]]<nowiki/>» от 10 января 2020 года: ''«Свое название озеро получило благодаря эстам и другим финно-угорским народностям, издревле населявшим северо-западные берега озера: славянские народы прозвали их чудью, потому что не могли разобрать странное наречие, на котором те общались»''.</ref>, шулай уҡ «чужой (сит, ят)» сифаты менән дә аңлатыла. Әммә ҡайһы бер фин-уғыр телдәрендә был һүҙ мифологик персонажды ла аңлатҡан (түбәнерәк һүрәттә ҡарағыҙ). Махсус этимологик эштәрҙә был һүҙ менән башта көнсығыш германдарҙы бәлки, готтарҙы атағандар, тип тә ғалимдар тарафынан фараз ҡылына<ref name="vasmer">См., напр., [[Этимологический словарь русского языка М. Фасмера|словарь Фасмера]].</ref>. Моғайын, бының сығанағы — готтарҙың þiudа («народ») һүҙенән алынған, ул праиндоевропа килеп сығышлы һүҙҙер, моғайын, тип гипотеза ҡоролған.