Йыл: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) |
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) |
||
25 юл:
Түбәндә күрһәтелгән {{math|''Т''}} бәйләнгәнлеге менән сағылған төрлө йылдарҙың оҙайлылығы сағыштырмаса ҡыҫҡа ваҡыт арауығында (башланғыс осорҙан бер нисә быуат тәртибендә), был бәйләнеште әлегә яҡынса һыҙыҡлы тип иҫәпләгәндә генә эшләй.
* Тропик йыл — '''уртаса экваториаль Ҡояштың''' хәрәкәт осоро<ref>Среднее экваториальное Солнце — воображаемая точка небесной сферы, ''равномерно'' движущаяся по экватору в ту же сторону, что и истинное Солнце по эклиптике, таким образом, что в моменты весеннего равноденствия эта точка совпадает с центром истинного Солнца (которое движется по эклиптике ''неравномерно'' ввиду эллиптичности земной орбиты и возмущений от планет). </ref>, шунан ары тропик оҙонлоҡ 360 градусҡа, йәғни 1 әйләнешкә (тропик оҙонлоҡ уртаса яҙғы {{comment|көн-төн тигеҙлеге|равноденствие}}нән иҫәпләнә) ҙурая. Фәҡәт был осор ғына йыл миҙгелдәренең алмашыныуын билдәләй. Иҫкергәне, артыҡ дөрөҫ булмағаны, ләкин тропик йылды Ҡояштың {{comment|көн-төн тигеҙлеге|равноденствие}} нөктәһен ике эҙмә-эҙлекле үтеү арауығы иң аңлайышлы билдәләмә булып тора. Тропик йыл юлиан йөҙ йыллығы һайын бер тапҡыр яҡынса 0,53 секундҡа яйлап ҡыҫҡара. Уның [[J1900]] осорона оҙайлығы {{nobr|31 556 925,9747 секундҡа СИ}} тигеҙ булды<ref>Тропик йылды һәм секундты бәйләгән дәүмәл дөрөҫ була, сөнки ваҡыттың атом шкалаһы барлыҡҡа килгәнгә тиклем секундты билдәләү 1900,0 осорона ҡарата фәҡәт тропик йылдың оҙайлығына </ref>, йә {{nobr|тәүлектең 365,24 219 878}} бәйләнгән; [[J2000]] (2000 йылдың 1 ғинар көн үҙәге [[Ер ваҡыты|TT]]) осорона тропик йыл 31 556 925,19 секунд, йәки 365,2 421 897 тәүлек тәшкил итте. 1900 йылдан артыҡ йырағаймаған теләһә ниндәй ваҡыт мәленә тропик йылдың оҙонлоғон {{nobr|(365,24 219 878 − 0,00 000 616{{math|''T''}} ) тәүлек}} йәки {{nobr|(31 556 925,9747 − 0,5307{{math|''T''}} ) секунд СИ}} тип сағылдырған <ref name=all/>. Тап тропик йыл миҙгелдәрҙең һәм кешеләрҙең мөһим хужалыҡ
* Сидерик осор (йыл) — Ерҙең Ҡояш тирәләй (сағыштырмаса «ҡатып ҡалған йондоҙҙар»ға) орбиталь хәрәкәтен иҫәпләүҙең инерциаль системаһы. Ул (Ер үҙәге прецессияһы менән ҡуҙғатылған көн-төн тигеҙлеген алдан иҫкәртеү) арҡаһында тропик йылдан бер ни тиклем оҙонораҡ; шулай, J2000 осорона сидерик һәм тропик йылдар оҙонлоғо араһындағы айырма 20 минут 24,5 секунд тәшкил итте. Сидерик йыл торпик йылға ҡарағанда күпкә яйыраҡ үҙгәрә, шуның менән бергә ул оҙоная, ә ҡыҫҡармай. Сидерик йыл оҙонлоғо составляет {{nobr|{{math|''a''<sub>S</sub>}} {{=}} (365,25 636 556 + 0,00 000 011{{math|''T''}} ) тәүлек}}, йәки {{nobr|(31 558 149,984 + 0,010{{math|''T''}} ) секунд СИ}} тәшкил итә<ref name=all>{{книга| автор = Аллен К. У.| заглавие = Астрофизические величины| ссылка = http://astro-archive.prao.ru/ASTRO/Astro_archive/Books/C_W_Allen_AstrophysicalQuantities_(rus).pdf| место = Москва| издательство = «Мир»| год = 1977| страницы = 28}} {{Wayback|url=http://astro-archive.prao.ru/ASTRO/Astro_archive/Books/C_W_Allen_AstrophysicalQuantities_(rus).pdf |date=20180416012910 }}</ref>.
* Аномалистик йыл — Ер Ҡояшҡа яҡыныраҡ (2011 йылдың 3 ғинуары) булған апсидтар — перигелия һәм Ер Ҡяштан күберәк алыҫайған (2011 йылдың 4 июле) - афелия тип аталған Ерҙең үҙенең эллиптик орбитаһына ҡарата нөктәләр әйләнеше <ref name="Викитека ЭСБЕ"/>. Аномалистик йыл ғәҙәттә перигелиялар араһында барыу ваҡыты булараҡ билдәләнә.
* [[Драконический год|Драконический (или затменный) год]] — период между прохождениями среднего Солнца через ''восходящий'' [[Узлы Луны|узел лунной орбиты]] — равен {{nobr|{{math|''a''<sub>D</sub>}} {{=}} (346,620 031 + 0,000 032{{math|''Т''}} ) суток}}<ref name=all/>. В течение драконического года происходят два {{нп3|сезон затмений|сезона солнечных и лунных затмений|en|Eclipse season}} — один сезон затмений в начале (конце) года, другой в его середине, когда Солнце на небесной сфере находится вблизи ''нисходящего'' узла лунной орбиты. Существенное отличие драконического года от сидерического связано с относительно большой скоростью прецессии лунной орбиты (период прецессии, так называемый драконический период, равен всего 18,6 года).
|