|
'''Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы''' — [[РСФСР]] составында [[башҡорт]] халҡының автономлы [[республика]]һы.
[[1919 йыл]] йылдыңдың [[20 март]]ында [[Ырымбур губернаһы]]ның төньяҡ өйәҙҙәре (кантондары) биләмәләрендә ойошторола. Территорияһында ҡалалар булмағанлыҡтан, тәүге ваҡытта күрше [[Өфө губернаһы]]нда урынлаша һәм [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһынан идара ителә.
[[1925 йыл]] йылдыңдың [[27 март]]ында БАССР-ҙың беренсе Конституцияһы ҡабул ителә. Был Конституция Башҡортостандың кантондарға бүленешен билдәләй; уның буйынса Башҡорт АССР-ы Арғаяш, Бәләбәй, Бөрө, Йылайыр, Мәсәғүт, Стәрлетамаҡ, Тамъян-Ҡатай һәм Өфө кантондарынан тора. Граждандар йыйылыштарҙа, судта, идаралыҡта һәм ижтимағи тормошта үҙ телендә һөйләшеү һәм яҙыу хоҡуғын ала. Бер үк ваҡытта республикала йәшәгән аҙ һанлы милләттәргә лә мәктәптә үҙ телдәрендә уҡытыу хоҡуғы тәьмин ителә. Рәсми телдәр булып [[башҡорт теле|башҡорт]] һәм [[урыҫ теле|урыҫ]] телдәре таныла<ref>[http://www.bashinform.ru/news/257611/ Башинформ: 85 йыл элек БАССР-ҙың беренсе Конституцияһы ҡабул ителгән] {{ref-ru}}</ref>.
[[1990 йыл]]дың йылдың[[11 октябрь|11 октябрендә]] «Башҡорт АССР-ы суверенитеты тураһында» декларация ҡабул ителә.
[[1992 йыл]]дың йылдың[[25 февраль|25 февралендә]] Башҡорт АССР-ы үҙ атамаһынатамаһы [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] тип үҙгәртәүҙгәртелә<ref>Закон Башкирской ССР от 25 февраля 1992 года № ВС-10/12 «Об изменении наименования государства Башкирская Советская Социалистическая Республика»</ref>.
[[199219]] йылдың [[31 март]]ында [[Рәсәй]]ҙең башҡа республикалары менән бергә Башҡортостан исеменән дә яңы федератив килешеүгә ҡул ҡуйыла.
[[:ru:Разгон Верховного Совета России|Рәсәйҙең Юғары Советы таратылып]], Рәсәй Федерацияһының яңы Конституцияһы ҡабул ителгәс, [[1993 йыл]] йылдыңдың 24 декабрендә республиканың да яңыртылған Төп Законы ғәмәлгә инә.
Башҡорт АССР-ы РСФСР составында беренсе авономиялы совет республикаһы була<ref name=autogenerated1>БСЭ т.4 1950 год стр 347</ref>.
=== [[Бәләкәй Башҡортостан]]дың ойошторолоуы ===
[[1917 йыл]] йылдыңдағы [[Февраль революцияһы]]нан һуң башҡорттар торған төбәктәрҙә милли-территориаль автономия ҡороу өсөн милли хәрәкәт башлана. [[1917]] йылдың июль-август айҙарында [[Ырымбур]]ҙа I һәм II Бөтә Башҡорт Ҡоролтайы уҙа; был йыйындарҙа башҡорт халҡының вәкилдәре федератив Рәсәй составында «милли-территориаль рәүештә демократик республика» төҙөргә зарур, тип ҡарар ҡабул итә.
I Бөтә Башҡорт ҡоролтайы Башҡорт Үҙәк Шураһын һайлай (II Ҡоролтай уны ҡабат һайлай). Үҙәк Шура Ырымбурҙа йыйыла һәм [[1918]]-се йылдың ғинуарында үтәсәк Рәсәйҙең Ойоштороу Йыйынына (Учредительное собрание) әҙерләнә башлай.
Әммә пландарҙы Октябрь революцияһы боҙа.
[[1917]] йылдың 16 ноябрендә Башҡорт Үҙәк Шураһы [[Ырымбур губернаһы|Ырымбур]], [[Пермь губернаһы|Пермь]], [[Һамар губернаһы|Һамар]], [[Өфө губернаһы]]ның өлөштәрен Рәсәй республикаһының автономлы өлөшө — Башҡортостан территориаль-милли автономияһы тип иғлан итә.
Был ҡарар [[1917]] йылдың 8-20 декабрендә Ырымбурҙа үткән III Бөтә Башҡорт Ҡоролтайында раҫлана. «Бәләкәй Башҡортостан» төшөнсәһе [[1918 йыл]] йылдыңдың ғинуарында индерелә — был ваҡытта «Бәләкәй Башҡортостан автономияһы тураһында ҡанундар» тигән проект әҙерләнә.
Бәләкәй Башҡортостанға түбәндәге төбәктәр индерелә:
Шул уҡ ваҡытта татар милли хәрәкәте лидерҙары [[Урал-Иҙел Штаты]] төҙөү буйынса эш алып бара.
{{Викитека|:ru:Соглашение центральной Советской власти с Башкирским правительством о Советской Автономной Башкирии|«Үҙəк Совет власы менəн Башҡорт хөкүмəте<br > араһында Башҡорт Совет автономияһы тураһында килешеү»}}
[[Файл:Bashk37.gif|thumb|250px|right|1937 йылдан <br>Башҡорт АССР-ы флагы]]
[[1919]] йылдың 20 мартында «Үҙәк Совет власының Башҡорт хөкүмәте менән Автономлы Совет Башҡортостаны тураһында килешеү» төҙөлә. Был килешеү матбуғатта [[1919]] йылдың 23 мартында баҫылып сыға, был көн республиканың барлыҡҡа килгән көнө тип рәсми рәүештә таныла.
| 