Австрия: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) |
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) өҫтәмә мәғлүмәт |
||
24 юл:
|Иң ҙур ҡалалары = [[Вена]], [[Грац]], [[Линц]], [[Зальцбург]], [[Инсбрук]]
|Етәкселәр вазифалары = Федераль Президенты <br /> [[канцлер (Австрия)|Федераль Канцлер]]
|Етәкселәр =
|Территория буйынса урын = 112
|Территория = 83 871
44 юл:
'''А́встрия''' ({{lang-de|Österreich}}), рәсми исеме '''А́встрия Республика́һы''' ({{lang-de|Republik Österreich}}) — [[Үҙәк Европа]]ла урынлашҡан ил, идара итеү формаһы буйынса парламентар һәм демократик республика. Австрия 9 федераль штаттан тора.
Баш ҡалаһы — [[Вена]]. Дәүләт теле — [[Немец теле|немец]].
[[1955]] йылдан башлап Австрия [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы]] ағзаһы, [[1995]] йылдан — [[Европа Берләшмәһе]] ағзаһы.▼
▲[[1955]] йылдан башлап Австрия [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы]] ағзаһы, [[1995]] йылдан — [[Европа
Дәүләт төньяҡтан [[Германия]] һәм [[Чехия]] менән, көньяҡтан [[Словения]] һәм [[Италия]] менән, көнбайыштан [[Швейцария]] һәм [[Лихтенштейн]] менән, көнсығыштан [[Словакия]] һәм [[Венгрия]] менән сиктәш.▼
▲Дәүләт төньяҡтан [[Германия]] (784 км) һәм [[Чехия]] (362 км) менән, көньяҡтан [[Словения]] (91 км) һәм [[Италия]] (430 км) менән, көнбайыштан [[Швейцария]] (164 км) һәм [[Лихтенштейн]] (35 км) менән, көнсығыштан [[Словакия]] (91 км) һәм [[Венгрия]] (366 км) менән сиктәш.
== Этимологияһы ==
Илдең атамаһы «Көнсығыш дәүләт» тип тәржемә ителгән ''Ostarreіch'' боронғо немец теленән барлыҡҡа килгән. «Австрия» атамаһы тәүге тапҡыр 966 йылдың 1 ноябрендәге документта телгә алына.
Австрия флагы донъяла иң боронғо дәүләт симовлдарының береһе булып тора. Риүәйәт буйынса, 1191 йылда [[Тәре яуҙары|өсөнсө тәре яуының]] алыштарының береһендә Австрия гецогы Леопольд V-нең ап-аҡ күлдәге тулыһынса ҡанға буялған. Герцог үҙенән киң билбауын сискәс, күлдәктә аҡ һыҙат барлыҡҡа килгән. Был төҫтәрҙең урынлашыуы билдә, ә киләсәктә Австрия Республикаһының флагы булып киткән.
== Тарихы ==
[[Файл:Tachau 1918 30h Tachov.jpg|thumb|right|150px|Австрия король почтаһының 1917 йылғы маркаһы]]
Беҙҙең эраға тиклем 15 йылда ххәҙерге Австрияның ерҙәрен [[Рим империяһы]] кельттарҙан тартып алған. VI—VIII быуаттарҙа буласаҡ Тироль территорияһын бавар герман ҡәбиләһе биләй, ә буласаҡ Штирия һәм Каринтия территорияларын славяндар биләгән. 788 йылда франктар баҫып алған. 803 йылда Авар маркаһы төҙөлгән, 976 йылда уның исеме Көнсығыш марка тип үҙгәртелгән. Үҙҙәренең барлыҡҡа килеүенән алып Австрия, Штирия, Каринтия һәм Тироль абсолют монархия булғандар. 1156 йылда Бабаенбергтар династияһы хакимлыҡы осоронда Австрия Баварияның составынан сыға һәм үҙаллы герцоглыҡ булып киткән, 1276 йылда бында власть [[Габсбургтар]] династияһына күскән.
[[Файл:Babenberger Stammbaum.jpg|thumb|right|250px|Бабенбергтарҙың нәҫел ағасы]]
1438 йылдан Австрия герцогтары башлыса [[Изге Рим империяһы]] императорҙары тарафынан һайланған, ә 1453 йылда (был ваҡытҡа ҡарай улар шәхси унияла булғандар) Австрия герцогы эрцгерцог титулын алған. 1526 йылда Австрия составына [[Чехия]] һәм [[Хорватия]] ҡушылған. Силезия һуғышы һөҙөмтәһендә ил Силезияны юғалтҡан. XVIII быуат аҙағында [[Польша]]ны бүлеү һөҙөмтәһендә Австрия составына Галиция, Кесе Польша һәм Көньяҡ Мазовия (Көнбайыш Галиция булараҡ) ингән. 1687 йылда Австрия менән унияға [[Венгрия]] эләккән. [[Наполеон]] [[Франция]]һы менән һуғыштар һөҙөмтәһендә, 1806 йылда Австрия эрцгерцогы Изге Рим империяһы императоры титулын мәхрүм ителгән, әммә Австрия императоры титулын алған, ә 1815 йылда Германия союзы төҙөлгәндән һуң Австрияның императорҙары уның президенты булып торған, ил Көньяҡ Мазовияны юғалтҡан, әммә Ломбардия менән Венетоға эйә булған. 1859 йылда Австрия-Италия-Франция һуғышыда еңелеү арҡаһында ул Ломбардия менән Венетоны юғалтҡан, 1866 йылда Австрия-Пруссия һуғышында еңелгәндән һуң Германия союзы тарҡалған.
1867 йылдан [[Австро-Венгрия]] дуалистик монархия булып киткән.
[[Беренсе донъя һуғышы]]нда еңелгәндән һуң, 1918 йылдың 11 ноябрендә Австрия императоры (кайзеры) һәм Венгрия короле Карл I тәхеттән баш тартҡан, ә 12 ноябрҙә рейхсрат (парламент) монархияны һәм лордтар палатаһын бөтөргән. Австро-Венгрия империяһы тарҡалған.
1938 йылда [[Өсөнсө рейх]] Австрияны үҙенә ҡушҡан. 1945 йылдың апрелендә ил фашист ғәскәрҙәренән азат ителгән. Австрия дүрт оккупация зонаһына бүленгән, уларҙы [[СССР]], [[АҠШ]], [[Бөйөк Британия]] һәм [[Франция]] ғәскәрҙәре контролдә тотҡан. 1955 йылдың октябрендә Австрияның даими нейтралитеты тураһында закон сыҡҡан. 1955 йылдың 25 октябрендә барлыҡ союздаш ғәскәрҙәр Австрия территорияһынан сыҡҡан.
«[[Һалҡын һуғыш]]» дәүере Австрияға, уның баш ҡалаһы Венаға дипломатик билдәлелек биргән. Бында иң ҙур халыҡ-ара ойошмаларҙың, шул иҫәптән [[БМО]]-ның вәкиллектәре төпләнгән.
1995 йылдың 1 ғинуарында [[Европа берлеге]]нә ҡушылған.
== Дәүләт төҙөлөшө ==
Юл 83 ⟶ 109:
== География ==
Үҙәк Европала урынлашҡан дәүләт. Майҙаны 83 871 км². Австрия 70 % майҙаны диңгеҙ кимәленән 900 м бейеклектә урынлашҡан таулы ил. Илдең ҙур өлөшөн Көнсығыш
== Климат ==
Австрия климаты уртаса, континенталь климатҡа күсеүсе, һәм бейеклеккә бәйле.
Йылы ҡояшлы йәйҙең уртаса температураһы +20ºС. Юғарыраҡ күтәрелгән һайын төнгө температура нульгә етергә мөмкин. Ҡыш тигеҙлектәрҙә йомшаҡ, температура −2 °C тирәһе. Таулы урындарҙа ҡыш һалҡын, температура −14ºС тирәһе. Яуым-төшөм бейеклек һәм рельефҡа ҡарап йылына 500 — 3000 мм.
{{Климат города
|Город_род=Вены
|Источник=[http://www.worldweather.org/006/c00017.htm worldweather.org], [http://pogoda.ru.net/monitor.php?id=11035&month=9&year=2009 Погода и Климат]
| Янв_ср=-0.2 | Янв_ср_осад=37
| Фев_ср=1.2 | Фев_ср_осад=39
| Мар_ср=5.5 | Мар_ср_осад=46
| Апр_ср=9.8 | Апр_ср_осад=52
| Май_ср=14.8 | Май_ср_осад=62
| Июн_ср=17.9 | Июн_ср_осад=70
| Июл_ср=19.9 | Июл_ср_осад=68
| Авг_ср=19.8 | Авг_ср_осад=58
| Сен_ср=15.7 | Сен_ср_осад=54
| Окт_ср=10.2 | Окт_ср_осад=40
| Ноя_ср=4.3 | Ноя_ср_осад=50
| Дек_ср=1.1 | Дек_ср_осад=44
| Год_ср=10.0 | Год_ср_осад=620
| Янв_ср_мин=-2.0 | Янв_ср_макс=2.9
| Фев_ср_мин=-0.9 | Фев_ср_макс=5.1
| Мар_ср_мин=2.4 | Мар_ср_макс=10.3
| Апр_ср_мин=5.8 | Апр_ср_макс=15.2
| Май_ср_мин=10.5 | Май_ср_макс=20.5
| Июн_ср_мин=13.5 | Июн_ср_макс=23.4
| Июл_ср_мин=15.4 | Июл_ср_макс=25.6
| Авг_ср_мин=15.3 | Авг_ср_макс=25.4
| Сен_ср_мин=11.7 | Сен_ср_макс=20.3
| Окт_ср_мин=7.0 | Окт_ср_макс=14.2
| Ноя_ср_мин=2.4 | Ноя_ср_макс=7.5
| Дек_ср_мин=-0.5 | Дек_ср_макс=4.0
| Год_ср_мин=6.7 | Год_ср_макс=14.5
| Янв_а_макс=19.0 | Янв_а_мин=-22.6
| Фев_а_макс=19.0 | Фев_а_мин=-21.1
| Мар_а_макс=24.0 | Мар_а_мин=-19.2
| Апр_а_макс=28.9 | Апр_а_мин=-5.0
| Май_а_макс=32.3 | Май_а_мин=-2.0
| Июн_а_макс=35.9 | Июн_а_мин=3.0
| Июл_а_макс=38.5 | Июл_а_мин=5.0
| Авг_а_макс=38.1 | Авг_а_мин=5.0
| Сен_а_макс=32.7 | Сен_а_мин=1.0
| Окт_а_макс=28.0 | Окт_а_мин=-9.0
| Ноя_а_макс=22.2 | Ноя_а_мин=-13.0
| Дек_а_макс=18.6 | Дек_а_мин=-21.1
| Год_а_макс=38.5 | Год_а_мин=-22.6
|}}
== Башҡортостан менән бәйләнеш ==
Юл 94 ⟶ 164:
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* ''Ватлин А. Ю.'' Австрия в XX веке: учеб. Пособие для вузов. М., 2006
* ''Ватлин А. Ю., Котов Б. С., Сорокин А. К.'' ''(и др.)'' СССР и Австрия на пути к Государственному договору. Страницы документальной истории 1945—1955. М.: Политическая энциклопедия. 2015—455 с.
* ''Воцелка К.'' История Австрии. Культура, общество, политика. М. 2007
* ''Жиряков И. Г.'' Советская оккупация Австрии: некоторые политико-правовые выводы и обобщения. // «Право и жизнь», № 112 (7), 2007
* ''Котов Б. С.'' Переписка Сталина и Реннера/Историк, № 5, 2016
* {{статья
|автор = Кружков В.А.
|заглавие = Что такое австрийский нейтралитет
|издание = Новый Венский журнал (октябрь, 2008)
|ссылка = http://www.russianvienna.com/index.php?option=com_content&view=article&id=749:2010-10-19-17-09-11&Itemid=396
|место = Вена
|год = 2008
|страниц = 10
}}
* ''Кружков В. А.'' Как Австрия стала нейтральной // Международная жизнь, № 8-9, 2008
* «Австрия. Вокруг Света. Путеводитель» И. К. Антонова, А. Г. Хропов — М., Вокруг Света — 2011 год, ISBN 978-5-98652-345-3
* Brook-Shepherd, Gordon (1998). The Austrians: a thousand-year odyssey. New York: Carroll & Graf Publishers, Inc. ISBN 978-0-7867-0520-7.
* Jelavich, Barbara (1987). Modern Austria: empire and republic 1815—1986. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-31625-5.
* Johnson, Lonnie (1989). Introducing Austria: a short history. Riverside, Calif.: Ariadne Press. ISBN 978-0-929497-03-7.
* Rathkolb, Oliver. The Paradoxical Republic: Austria, 1945—2005 (Berghahn Books; 2010, 301 pages). Translation of 2005 study of paradoxical aspects of Austria’s political culture and society.
* Schulze, Hagen (1996). States, nations, and nationalism: from the Middle Ages to the present. Cambridge, Massachusetts: Blackwell. ISBN 978-0-631-20933-1.
{{Европа илдәре}}
{{Европа Берләшмәһе}}
| |||