Балыҡтар: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә clean up, replaced: <!-- → <!--- using AWB |
|||
78 юл:
'''Ҡан тамырҙары системаһы йомоҡ.''' Ул '''йөрәк''' һәм '''бер ҡан әйләнеше түңәрәгенән''' тора. Йөрәге тәндең алғы өлөшөндә урынлашкан. '''Ике камералы''': '''йөрәк алды''' һәм '''ҡарынсыҡ'''тан тора.
Ҡан ҡарынсыҡтан ҡорһаҡ аортаһына керә. Аорта артерияларға бүленә. Улар буйлап ҡан айғолаҡтарға килә.
Айғолаҡтарҙа артериялар күп һанлы ваҡ ҡан тамырҙарына — капиллярҙарға тармаҡлана. Айғолаҡ капиллярҙарындағы ҡан, углекислый газдан арынып, [[кислород]]ҡа байый һәм был ҡан, арҡа артерияһына йыйылып, тәндең бөтә органдарына, шулай уҡ мускулдарына китә.
Бирелә ҡуйы капиллярҙар селтәре аша ҡандағы кислород һәм туклыҡлы мәтдәләр — туҡымаларға, ә уларҙан углекислый газ һәм тереклек эшсәнлегенең башҡа продукттары ҡанға күсә.
Туҡымаларҙан ҡан йөрәккә барыусы тамырҙарға — веналарға йыйыла һәм улар буйлап йөрәк алдына килеп керә.
== Һулыш системаһы ==
Һулыш алыу ағзаһы — '''айғолаҡтар'''. Улар баштың ике яғында урынлашкан һәм айғолаҡ ҡапҡастары менән ҡапланған.
Айғолаҡтар һыу һәм организмдың ҡан тамырҙары системаһы араһында газ алмашыныуҙы башҡара.
Һулыш алыу процессы айғолаҡтарҙы йыуыусы һыу хәрәкәте арҡаһында башҡарыла. Айғолаҡ ҡапҡастары һәм ауыҙ ҡыуышлығы һыуҙы ауыҙ ҡыуышлығына һүрып ала һәм этеп сығара.
== Аш һеңдереү системаһы ==
Балыҡтарҙың күпселек төрҙәренең ауыҙ ҡыуышлығында күп һанлы конус һымаҡ тештәр була. Ауыҙ ҡыуышлығы менән ҡыҫҡа үңәскә илтеүсе йотҡолоҡ араһында сик беленмәй.
Ашҡаҙаны төрлө формала һәм төрлө ҙурлыҡта була, ҡайһы бер төрҙәренең ашҡаҙаны зәғиф үҫкән.
Тәрән һыуҙарҙа тереклек итеүсе йыртҡыс балыҡтарҙың ашҡаҙаны һуҙылыусан. Улар үҙҙәренән ҙурыраҡ табышты тулайым йота ала. Был — оҙаҡ ас торорға яйлашыу, сөнки бик тәрәндә табыш һирәк эләгә. Шуның өсөн, уларҙың ҡорбанын йәлеп итеү өсөн яҡтыртҡыстары була.
103 юл:
== Йөҙөү ҡыуығы ==
Күпселек һөйәкле балыҡтарҙың һауа тулған '''йөҙөү ҡыуығы''' була. Ул аш ҡайнатыу көпшәһенең арҡа яғы үҫентеһе кеүек үҫеш ала. Һуңырак күп кенә төрҙәрендә йөҙөү ҡыуығы үңәс менән бәйләнешен юғалта, ләкин ҡайһы берҙәрендә бәйләнеш ғүмөр буйына һаҡлана.
Йөҙөү ҡыуығы, нигеҙҙә, '''гидростатик функция'''ны үтәй, йәғни, вертикаль яҫылыҡта балыҡтың ирекле хәрәкәтен тәэмин итә.
Уның стенаһы капиллярҙар селтәре менән яҡшы тәьмин ителгән. Бик тиҙ тәрәнгә төшкәндә, балыҡ тәненә баҫым кинәт арта, һәм һауа ҡыуыҡтан ҡанға күсә. Нәтижәлә балыҡтың сағыштырма ауырлығы арта, был уның сумыуына булышлыҡ итә.
Өҫкә йөҙөп сыҡҡанда, киреһенсә, һыуҙың баҫымы һәм газдарҙың ҡанда эреүсәнлеге кәмей һәм газ ҡан тамырҙарынан һауа ҡыуығына сыға.
113 юл:
== Бүлеп сығарыу системаһы ==
Бүлеп сығарыу системаһы оҙон таҫма һымаҡ бөйөрҙәрҙән тора. Улар умыртҡалыҡтың ике яғында йөҙөү ҡыуығы өҫтөндә ята.
Бөйөрҙәрҙең эске ҡырыйынан һейҙек юлдары һузылған, улар бер каналға тоташып, аналь асыҡлыҡ артында, енес юлынан айырым, тышҡа асыла. Ҡайһы бер төрҙәрендә һейҙек ҡыуығы ла була.
120 юл:
Үрсеү органдары айырым каналдар менән енес юлы булып тышҡа асыла. Күкәй күҙәнәктәр (ыуылдыҡтар) ваҡ, йоҡа ҡойҡа һымаҡ тышсалы; балыҡтарҙа, ҡағиҙә булараҡ, тышҡы аталаныу.
==Дөйөм ҡылыҡһырлама==
*Балыҡтар — һалҡын ҡанлы һыу умыртҡалылары.
▲*Уларҙың тәне өс бүлектән: баштан, кәүҙәнән һәм ҡойроҡтан тора.
▲*Тәндәренең формаһы балыҡтың ҡайҙа йәшәүенә һәм биология үҙенсәлектәренә бәйле.
▲*Күпселек балыҡтарҙың тәне лайла һәм тәңкә менән ҡапланған.
*Балыҡтар йөҙгөстәре менән ишеп хәрәкәт итә. Төп хәрәкәт итеү ағзаһы һәм руль булып ҡойроҡ йөҙгөсө тора.
▲*Күпселегендә гидростатик ағза- йөҙөү ҡыуығы үҫешкән.
▲*Йышыраҡ балыҡтар, бигерәк тә аҙ хәрәкәтләнеүсән балыҡтар, һаҡланыу, маскировкалау төҫөндә була.
▲*Улар айғолаҡтары ярҙамында һыуҙа эрегән кислород менән һулыш ала.
*Йөрәктәре ике камералы.
▲*Ҡан әйләнеше түңәрәге берәү.
*Бүлеп сығарыу ағзалары — бөйөрҙәр.
▲*Баш мейеһе 5 бүлектән тора.
*һиҙеү ағзалары үҫешкән: күреү ағзалары — күҙҙәр, еҫ һиҙеү ағзалары — танау тишектәре һәм еҫ һиҙеү тоҡсайҙары, ишетеү ағзалары — эске ҡолаҡ һәм тулҡынлы тибрәлештәрҙе ҡабул итеүсе ян һыҙат ағзалары.
*Күпселек балыҡтарҙа аталаныу организмдан ситтә бара, ыуылдырыҡтарын һыуға сәсәләр (һирәк балыҡтар тере селбәрә тыуҙыра).
▲*Күпселек балыҡтарҙа аталаныу организмдан ситтә бара, ыуылдырыҡтарын һыуға сәсәләр (һирәк балыҡтар тере селбәрә тыуҙыра).
*Ыуылдырыҡтарының һаны бер нисә дананан алып миллиондарға етә һәм уның һаҡланыу кимәленә, өлкән балыҡтарҙың нәҫелде һаҡлау тураһында нисек хәстәрлек күреүенә бәйле.
Юл 185 ⟶ 171:
| [[File:Phoxinus phoxinus.jpg |мини]] ||[[Майма]], [[Гольян]], [[Гольян-сабаҡ]]|| ({{lang-la|Phoxinus phoxinus}}, {{lang-ru|Гольяны}})
|-
| [[File:Abramis ballerus.jpg |мини]] ||[[Күкйөн]]||
|-
| [[File:AlburnusAlburnus1.JPG|мини]] ||[[Күк балыҡ]], <br>[[Ялтырса]],<br> [[Бәшкәләй]], <br>[[Бәшкәләк]], <br>[[Аҡ сабаҡ]]|| ({{lang-la|Alburnus alburnus}}, {{lang-ru|Уклейка}})
Юл 217 ⟶ 203:
| [[File:Trüsche Walchensee.jpg |мини]] ||[[Шамбы]]|| ({{lang-la|Lota lota}}, {{lang-ru|Налим}})
|-
|
|-
| [[File:Gymnocephalus cernuus Pärnu River Estonia 2010-01-06.jpg |мини]] ||[[Шырт балыҡ]],<br> [[Шырт балыҡ|Ташбаш]]|| ({{lang-la|Gymnocephalus cernuus, {{lang-ru|Обыкновенный ёрш}}}})
Юл 250 ⟶ 236:
[[Категория:Умыртҡалылар]]
[[Категория:Хордалылар]]
[[
[[Категория:Биология]]
[[Категория:Зоология]]
| |||