ISO 639: өлгөләр араһындағы айырма

!  639-2

|[[Урыҫ теле|Рус теле]] 

|[[Украин теле]] 

|[[Француз теле]] 

|Чечен теле  

'''ISO 639''' — Халыҡ-ара стандартлаштырыу ойошмаһының телдәр  һәм тел төркөмдәре атамаларын стандартлаштырыу менән бәйле  стандарттар йыйылмаһы.

ISO 639 атамаһы  1967 йылда раҫланған (''ISO 639/R ''булараҡ)<ref>{{cite web|url=http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=4765|title=ISO/R 639:1967|publisher=ИСО|date=1988-03-01|accessdate=2012-08-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/69y3Kqw6Y?url=http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_tc/catalogue_detail.htm?csnumber=4765|archivedate=2012-08-16|deadurl=yes}}</ref>  һәм 2002 йылда ҡулланыуҙан алынған оригиналь стандарттың  атамаһы ла булып тора.<ref>{{cite web|url=http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_ics/catalogue_detail_ics.htm?csnumber=4766|title=ISO 639:1988|publisher=ИСО|accessdate=2012-08-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/69y3WLZyx?url=http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/catalogue_ics/catalogue_detail_ics.htm?csnumber=4766|archivedate=2012-08-16|deadurl=yes}}</ref> ISO 639 алты өлөштән тора.

ISO 639-ҙың киҫәктәренә индерелгән тел кодтары  библиографик маҡсаттарҙа,  йәнә компьютер һәм интернет мөхиттәрендә тел бирелмәләренең төп элементтары булараҡ ҡулланыла.  Кодтар   [[Википедия]], Ресурстарҙың берҙәм күрһәткесе (URL) кеүек төрлө ҡушымталарҙа ла файҙаланыла.

ISO 639 базаһына   RFC 3066  стандарты нигеҙләнә, ул  [[Интернет]]та  телдәрҙең кодтарын ҡулланыуҙы тасуирлай. 

|''1-се өлөш:  Альфа-2 кодтары''

|''3-сө өлөш: Альфа-3 кодтары телдәрҙе тотош солғау өсөн   ''

|''4-се өлөш: Телде кодлауҙың ҡулланмалары һәм дөйөм принциптары  ''

|''5-се өлөш: Альфа-3 кодтары тел ғаиләләре һәм төркөмдәре өсөн   ''

|''6-сы өлөш:  Альфа-4 кодтары телдәрҙең варианттарын тулы солғау өсөн ҡулланыла  ''

ISO 639 тел стандарттары асыҡ булып тора, йәғни даими тулыландырыла ала. Стандарттың һәр өлөшө Техник тәьминәт буйынса агентлыҡ тарафынан оҙатыла, ул, кәрәк булһа, кодтар өҫтәй йә кодтарҙың статусын үҙгәртә.   

== Айырым кодтарҙың тасуирламалары   ==

** ''Тел төркөмдәре  ''(1-се өлөшкә бер тел төркөмө  генә инә: <code>bh</code>, тел төркөмдәренең күпселеге 2-се өлөштә кодланған һәм тағы бер нисәһе 5-се өлөшкә өҫтәлгән)

** ''Ҡалған төркөмдәр   ''

* ''[[Диалект]]тар  ''

* ''Локаль файҙаланыу өсөн ҡалдырылған  ''(2, 3-сө өлөштәр)

* ''Айырым хәлдәр   ''(2, 3-сө өлөштәр)

* ''Йәнле телдәр  ''(2, 3-сө өлөштәр) (йәнле телдәрҙең бөтә макроғаиләләре)<ref>{{cite web|url=http://www-01.sil.org/iso639-3/codes.asp?order=scope&letter=m|title=ISO 639 code tables|publisher=Sil.org|date=|accessdate=2012-08-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/69y3XUiQ9?url=http://www.sil.org/iso639-3/codes.asp?order=scope|archivedate=2012-08-16|deadurl=yes}}</ref>

* ''Үле телдәр  ''(2, 3-сө өлөштәр) (437 позиция,<ref>{{cite web|url=http://www-01.sil.org/iso639-3/codes.asp?order=lang_type&letter=e|title=ISO 639 code tables|publisher=Sil.org|date=|accessdate=2012-08-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/69y3XyHKV?url=http://www.sil.org/iso639-3/codes.asp?order=lang_type|archivedate=2012-08-16|deadurl=yes}}</ref>  2-се өлөштә дүртәү: <code>chb</code>, <code>chg</code>, <code>[[Копт теле|cop]]</code>, <code>sam</code>, 1-се өлөштә терәү ҙә юҡ)

* ''Боронғо телдәр   ''(1-3-сө өлөштәр) (112 позиция,<ref>{{cite web|url=http://www-01.sil.org/iso639-3/codes.asp?order=lang_type&letter=a|title=ISO 639 code tables|publisher=Sil.org|date=|accessdate=2012-08-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/69y3YQo1o?url=http://www.sil.org/iso639-3/codes.asp?order=lang_type|archivedate=2012-08-16|deadurl=yes}}</ref>  2-се өлөштә 19 һәм уларҙың 5-һенең, атап әйткәндә  <code>ave</code>, <code>chu</code>, <code>[[Латин теле|lat]]</code>, <code>pli</code>  һәм  <code>[[Санскрит|san]]</code> — 1-се өлөштә лә коды бар: <code>ae</code>, <code>cu</code>, <code>[[Латин теле|la]]</code>, <code>pi</code>, <code>[[Санскрит|sa]]</code>)

* ''Тарихи телдәр   ''(2, 3-сө өлөштәр) (63 позиция,<ref>{{cite web|url=http://www-01.sil.org/iso639-3/codes.asp?order=lang_type&letter=h|title=ISO 639 code tables|publisher=Sil.org|date=|accessdate=2012-08-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/69y3YtB6a?url=http://www.sil.org/iso639-3/codes.asp?order=lang_type|archivedate=2012-08-16|deadurl=yes}}</ref> уларҙың 16-һы 2-се өлөштә, 1-се өлөштә береһенең дә коды юҡ)

* ''Яһалма  телдәр  ''(2, 3-сө өлөштәр) (19 позиция,<ref>{{cite web|url=http://www-01.sil.org/iso639-3/codes.asp?order=lang_type&letter=c|title=ISO 639 code tables|publisher=Sil.org|date=|accessdate=2012-08-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/69y3ZKH9A?url=http://www.sil.org/iso639-3/codes.asp?order=lang_type|archivedate=2012-08-16|deadurl=yes}}</ref> 9-ы   2-се өлөштә: <code>[[Эсперанто|epo]]</code>, <code>ina</code>, <code>ile</code>, <code>ido</code>, <code>vol</code>, <code>afh</code>, <code>[[Ложбан|jbo]]</code>, <code>tlh</code>, <code>zbl</code>, 5-еһе  1-се өлөштә: <code>[[Эсперанто|eo]]</code>, <code>ia</code>, <code>ie</code>, <code>io</code>, <code>vo</code>)

* ''Библиографик  '' (2-се өлөш)

== Кодтарҙың диапазоны  ==

Хәҙерге [[латин  алфавиты]]ның  2 хәрефенән торған кодтар  ISO 639-1  стандартында ҡулланыла. Әммә ике хәрефле комбинациялар менән телдәрҙең киң исемлеген тамғалап бөтөп булмай, хәреф комбинациялары һаны күп тигәндә 676 була.

«Альфа-3» кодтары (кодтар хәҙерге латин алфавитының  3 хәрефенән тора)  ISO 639-2, ISO 639-3 һәм ISO 639-5 стандарттарында ҡулланыла. Математик хисаплау һөҙөмтәһендә был кодтарҙың һаны 26³=17576  була алыуы асыҡлана.

Альфа-3 кодтарын  ISO 639-ҙың өс өлөшөндә бергә файҙаланыу  ҙурыраҡ система эсендә координациялауға мохтаж.

ISO 639-2 шул иҫәптән үҙ эсенә дүрт махсус кодты   <code>mul</code><sup class="" style="white-space: nowrap">&#x5B;''уточнить''&#x5D;</sup>, <code>und</code><sup class="" style="white-space: nowrap">&#x5B;''уточнить''&#x5D;</sup>, <code>mis</code><sup class="" style="white-space: nowrap">&#x5B;''уточнить''&#x5D;</sup>, <code>zxx</code><sup class="" style="white-space: nowrap">&#x5B;''уточнить''&#x5D;</sup>,  резервланған <code>qaa-qtz</code> (20×26=520 код) диапазонын һәм  егерме өс  дубль яҙманы («B/T» — библиографик һәм  терминологик (лексикографик) — кодтар) ала. Был  520+23+4=547 код 3-сө өлөштә телдәрҙе кодлау йә 5-се өлөштә  тел ғаиләләрен һәм төркөмдәрен кодлау өсөн тотонола алмай. Ҡалдыҡта  17576-547=17029.

ISO 639-2 стандартында   ISO 639-1-гә ингән бөтә телдәр (серб-хорват  һәм  молдаван теленән тыш)  һәм тел варианттары өсөн кодтар бар. Мәҫәлән,  ISO 639-1-ҙә    [[француз теле]]  бер генә кодлы  — <code>[[Француз теле|fr]]</code>, ә ISO 639-2-лә уның өсөн дүрт код бар: <code>fre</code>/<code>fra</code> хәҙерге француз теле, <code>frm</code>  урта быуаттар француз теле   ([[Инглиз теле|англ.]]&nbsp; French, Medieval; 1400—1800 йылдар) һәм  <code>fro</code>  иҫке  француз  теле  ([[Инглиз теле|англ.]]&nbsp; French, Old; 842—1400 годы).

Бөгөнгө көнгә Ерҙә алты-ете меңдән ашыу тел бар <ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/ethno_docs/distribution.asp?by=family|title=Statistical Summaries|publisher=Ethnologue|date=|accessdate=2012-08-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/69y3ZlYcx?url=http://www.ethnologue.com/ethno_docs/distribution.asp?by=family|archivedate=2012-08-16|deadurl=yes}}</ref>. Тимәк, 17029 кодтың булыуы һәр телгә хосуси  код бирергә мөмкинлек бирә, әммә һуңғы сиктә бының ҡайһы бер телдәргә хәреф комбинацияһы был телдең  традицион атамаһына тап килмәгән ирекле код биреүгә килтереүе ихтимал.   

«Альфа-4» кодтары (кодтар хәҙерге база  латин алфавитының 4 хәрефенән тора)  ISO 639-6-ла ҡулланыла. Телдәр һәм диалекттар өсөн сикке һан  — 26⁴=456976.

* [http://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/code_list.php Список кодов языков] {{Ref-en}}(инг.)

* [http://www.loc.gov/standards/iso639-2/ ISO 639-2 Registration authority] {{Ref-en}}(инг.)

* [http://www-01.sil.org/iso639-3/codes.asp ISO 639-3 Code Tables] {{Ref-en}}(инг.)