Ғәрәп цифрҙары: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
|||
12 юл:
«Китаб әл-джәбр үә-л-мукәбәлә» тип аталған атаҡлы эш авторы, ғалим [[Әл-Хәрәзми|Әбү Джафар Мөхәммәт ибн Муса әл-Хәрәзми]] яҙыуҙың һинд системаһын бик популярлаштыра. Ғалимдың был китабының атамаһы аҙаҡ ''[[алгебра]]'' термины булып китә. Әл-Хорезми Мосолман Испанияһына тиклем бөтә хәлифәлектә һандарҙы унарлы иҫәпләү сисьемаһын ҡулланып яҙыуҙы популярлаштырыуға булышлыҡ иткән «Һинд иҫәбе тураһында» тигән китабын яҙа.
Математик Ас-Сиджизиның 969 йылда яҙған трактаты һәм астроном [[Әл-Бируни|Әл-Бируниҙың]] 1082 йылда яҙған трактатының күсермәһе һаҡланған. Уларҙа һинд цифрҙары бирелгән<ref name="oconnor">J. J. O’Connor and E. F. Robertson. The Arabic numeral system. http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/HistTopics/Arabic_numerals.html</ref><ref>[http://www.yabeyrouth.com/pages/index1023.htm وجهات النظر حول أصل الأرقام ا&# …] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101124082448/http://www.yabeyrouth.com/pages/index1023.htm|date=2010-11-24}}{{ref-ar}}(ар.)
Әммә Төньяҡ Африканың Аббасид хәлифәлегенән иртә бүленеп сыҡҡан ғәрәп илдәрендә һәм Испанияла был цифрҙар бик ныҡ үҙгәрештәр кисергән. X быуат башында ғәмәлдә урындағы ғәрәптәр «губар» тип аталған яңы цифрҙар системаһын булдыра. Уларҙың яҙылышы үҙгәрә бара, һәм Көнбайыш Африка математигы Ибн әль-Банна әл-Марракуши (1256—1321) трактатында бөтә цифрҙар ҙа тиерлек хәҙерге Европала ҡулланылған цифрҙарға оҡшаш була (тик дүрт һәм биш цифрҙары 90 градусҡа әйләдерелгән була)<ref name="oconnor" />. Африканың хәҙерге ғәрәп илдәрендә (Мысырҙан башҡа) Европала ҡулланылған цифрҙар файҙаланыла. Ғәрәптәр уларҙы «ар-камун арабия» (أرقام عربية) — «ғәрәп цифрҙары» тип йөрөтә.
| |||