Таһиров Нуриәғзәм Таһир улы: өлгөләр араһындағы айырма

'''Таһиров Нуриәғзәм Таһир улы''' ([[9 ғинуар]] [[1888 йыл]]—[[1938|1938 йылдан һуң]]) — [[Башҡорт милли хəрəкəте|Башҡорт милли хәрәкәтендә]] әүҙем ҡатнаша, [[Башҡорт Хөкүмәте]]нең ағзаһы, йәмәғәт һәм дәүләт эшмәкәре, юрист, [[Башҡорттар|башҡорт теле]] тел белгесе.

Нуриәғзәм Таһир улы Таһиров 1888 йылдың 9 ғинуарында [[Ырымбур губернаһы|, Ырымбур губернаһы]] [[Силәбе өйәҙе]]нең [[Ләүәш (ауыл)|Ләүәш]] (Ҡужа) ауылында (хәҙерге [[Арғаяш районы|Силәбе өлкәһенең Арғаяш районы)]] тыуған{{Sfn|Ураксин З. Г.|1996|name=autogenerated1}}. Шәжәрәһе: ''Мансур → Оморҙаҡ → Басир → Абдулнасир (Абдулбасир) → Таһир → Нуриәғзәм''. Атаһы  — мулла Таһир Басиров<ref name="ИБР" >{{книга|автор=|ссылка=|заглавие= История башкирских родов. Айле, Тырнаклы, Тубаляс. Том 25. Ч. 2 / [[Хәмиҙуллин Салауат Ишмөхәмәт улы|С. И. Хамидуллин]], [[Аҙнабаев Булат Әхмәр улы|Б. А. Азнабаев]], И. Р. Саитбатталов, И. З. Султанмуратов, Р. Р. Шайхеев, Р. Р. Асылгужин, В. Г. Волков, А. А. Каримов, А. М. Зайнуллин|место=Уфа|издательство=Китап|год=2017|страниц=696|страницы=191|isbn=978-5-295-06786-0| ref =}}</ref>.

РусУрыҫ-башҡорт мәхәллә мәктәбен [[1906 йыл]]да тамамлағандан һуң [[Троицк (Силәбе өлкәһе)|Троицк]] ҡалаһында [[Рәсүлиә|«Рәсүлиә» мәҙрәсәһендә]] уҡый башлай, ә артабан уҡыуын [[Өфө]]лә [[Ғәлиә мәҙрәсәһе|«Ғәлиә»]] [[Ғәлиә мәҙрәсәһе|мәҙрәсәһендә]] дауам итә.

[[1911 йыл]]дан Таһиров Нуриәғзәм [[Силәбе өйәҙендәөйәҙе]]ндә уҡытыусылыҡ итә. Февраль революцияһынан һуң Таһиров [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары]] делегаты була. II бөтәБөтә башҡорт съезынан һуң [[Силәбе]] ҡалаһында [[Башҡорт Хөкүмәте]] секретариаты башлығы итеп тәғәйенләнә.

Ойоштороу ҡоролтайҡоролтайы үткәрелгәyүткәрелгән саҡта [[Кесе Ҡоролтай]] составына һайлана. Аҙаҡтан [[Башҡорт Хөкүмәте]] ағзаһы булып китә һәм Башҡортостандың административ — территориаль ҡоролошо менән шөғөлләнә. Таһиров ҡатнашлығы менән [[Дыуан-Ҡошсо кантоны|Дыуан-Ҡошсо]], [[Арғаяш]] һәм [[Ялан кантоны|Ялан кантондары]] булдырыла.

Нуриәғзәм Таһиров Башҡорт ғәскәренең ойоштороуында ҡатнаша. Совет власының Башҡорт Хөкүмәте менән [[Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы|Автономиялы Башҡорт Совет республикаһы]] ойошторолоуы тураһында Килешеүгә ҡул ҡуйғандан һәм [[Башҡорт ғәскәре (1917—1919)|Башҡорт ғәскәренең]] [[Эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл армияһы|Ҡыҙыл Армия]] яғына күскәненән һуң Көньяҡ фронтта Башҡорт кавалерия дивизияһы бүлеге комиссары итеп билдәләнә. [[1919 йыл]]дың октябрендә дивизия [[Петроград]]та Н. Н. Юденич аҡ армия ғәскәренән һаҡлау өсөн күсерелә. ВЦИК рәйесе М. И. Калинин шәхси күрһәткән батырлыҡтары өсөн Таһировты [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хәрби Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] менән бүләкләй<ref>[http://www.book-chel.ru/ind.php?what=card&id=3632 ТАГИРОВ Нуриагзам Тагирович]</ref>

[[1921 йыл]]дың башынан Нуриәғзәм Таһиров дәүләт һәм йәмғиәт эшмәкәрлегенә ҡабаттан ҡайта һәм башҡорттарҙың көнкүреше, тарихы, теле һәм мәҙәниәтен өйрәнеү буйынса Башнаркомпрос коллегияһының ағзаһы булып китә. Ул [[башҡорт теле]] буйынса ғилми эштәр авторы була. Таһиров [[1926 йыл]]да халыҡ — йәнле материалдар нигеҙендә төҙөлгән "Башҡорт теленең һүҙлеге"нһүҙлеген һәм ҡыҫҡаса орфографик һүҙлеген нәшер итә. Шулай уҡ Нуриәғзәм Таһиров башҡорт теленең беренсе грамматикаһының авторҙашы була.

[[1929 йыл]]дың 12 июлендә Нуриәғзәм Таһир улы Башҡорт милли хәрәкәтендә әүҙем ҡатнашҡаны өсөн репрессияға эләгә. Тик Калинин М. И. ҡыҫылышы ғына уның ғүмерен һаҡлап ҡалырға ярҙам итә һәм уны ун йылға концлагергә ебәрәләр. Соловецк утрауҙарында яҡынса 8 йыл лагерҙә үткәрә<ref>.Тагиров Т. Одна из первых жертв репрессий // Ватандаш = Соотечественник. 1999. № 8.</ref>. [[1937 йыл]]дан һуң уның яҙмышы билдәһеҙ. [[1956 йыл]]дан һуң Нуриәғзәм Таһировтың исеме [[1989 йыл]]да аҡлана.

* Башҡорт һүҙлеге. 2-се бүлеге. [[Дауыт Юлтый|Д. Юлтый]] менән берлектәге хеҙмәт.

* рус -Рус — башҡорт һәм Башҡорт - — рус һүҙлектәре. АвторҙаАвторҙар коллективы.

* Руководство и примеры для ведения на башкирском языке канцелярских работ (Башҡортса эш йөрөтөү өсөн ҡулланма һәм үрнәктәр), 1923. РуководствоҠулланма разработаноСоветтарҙың вII соответствииБөтә сбашҡорт резолюциейсъезының IIбашҡорт теленә Всебашкирскогоурыҫ съездателе Советовменән обер приданиирәттән башкирскомудәүләт языкутеле наравнестатусы сбиреү русскимтураһындағы статусарезолюцияһына государственногоярашлы языкаэшләнә.

* Морфология башкирского языка (Башҡорт теленең сарыфы), [[Ғәбитов Хәбибулла Ғәбделҡаһир улы|Х. Ғәбитов]], Б. Хангилдин һәм [[Вилданов Ғәбделәхәт Фазлый улы|Ғ. Вилданов]] менән авторҙаш, 1925.

* «БатракБатраҡ» китабы, 1926.